Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 STYCZNIA 2011 R.
WZ 53/10
Bez zaistnienia „szczególnie uzasadnionego wypadku”, o którym
mowa w art. 238 § 1 k.p.k., a który każdorazowo należy wykazać, przedłu-
żenie kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych na okres „najwyżej dal-
szych 3 miesięcy”, jest niedopuszczalne.
Przewodniczący: sędzia SN W. Błuś.
Sędziowie SN: M. Pietruszyński (sprawozdawca), J. B. Rychlicki
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J. Artymiak.
Sąd Najwyższy w sprawie zbadania legalności i zasadności zastoso-
wanego podsłuchu rozmów telefonicznych wobec kmdr. rez. Tadeusza K.,
po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniach 29 listopada
2010 r. i 19 stycznia 2011 r., zażalenia Tadeusza K. i Wandy K. na posta-
nowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 11 października
2006 r. oraz z dnia 17 maja 2007 r. o zarządzeniu kontroli i utrwalania roz-
mów telefonicznych wobec kmdr. rez. Tadeusza K., po wysłuchaniu wnio-
sku prokuratora
1) p o z o s t a w i ł bez rozpoznania zażalenie wniesione przez Wandę K.,
2) u t r z y m a ł w mocy postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w
P. z dnia 11 października 2006 r.,
2
3) s t w i e r d z i ł nielegalność kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych
zarządzonej wobec Tadeusza K. postanowieniem Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 17 maja 2007 r.
Z u z a s a d n i e n i a :
Postanowieniem Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 11
października 2006 r., na podstawie art. 237 § 3 pkt 14 i 17 i art. 237 § 4
oraz 238 § 1 k.p.k., w ramach prowadzonego przez Wojskową Prokuraturę
Okręgową w P. śledztwa i uwzględniając wniosek tej Prokuratury, zarzą-
dzono kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych, wiadomości z poczty
głosowej i wiadomości tekstowych prowadzonych i otrzymywanych przez
kmdr. Tadeusza K. z telefonu o numerze (...), zarejestrowanego na Wandę
K., na okres najwyżej dalszych 3 miesięcy. W uzasadnieniu orzeczenia
podniesiono, że w toku prowadzonego śledztwa ustalono, iż w strukturach
logistyki istniała grupa przestępcza z udziałem kmdr. Tadeusza K., która
prowadziła przestępczy proceder wybrakowania akumulatorów łodzi pod-
wodnych zawierających srebro i nikiel oraz miała wpływ na podpisywanie
kontraktów z firmami cywilnymi, z naruszeniem reguł postępowań przetar-
gowych. Zastosowanie podsłuchu miało umożliwić określenie pozycji kmdr.
Tadeusza K. w przestępczym procederze i roli jaką odgrywał w stworzeniu
systemu korupcji.
Następnie postanowieniem z dnia 17 maja 2007 r., (...) Wojskowy
Sąd Okręgowy w P. ponownie, na tych samych podstawach co poprzednio,
zastosował kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych, wiadomości tek-
stowych i wiadomości z poczty głosowej prowadzonych i otrzymywanych z
telefonu o numerze (...) przez Tadeusza K., na okres najwyżej dalszych 3
miesięcy.
3
W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że w toku śledztwa zebrano
dowody wskazujące na to, że kmdr Tadeusz K., działając w ramach grupy
przestępczej, (...) czerpał korzyści z nielegalnego wybrakowania wyposa-
żenia okrętów podwodnych, tj. akumulatorów zawierających srebro i nikiel,
jak również z udzielania kontraktów firmom cywilnym. Zastosowanie pod-
słuchu miało na celu zebranie dowodów potwierdzających lub jednoznacz-
nie wykluczających przestępcze zachowanie kmdr. Tadeusza K.
Po ogłoszeniu postanowień, zażalenie na nie złożyli Tadeusz K. i
Wanda K. domagając się zbadania legalności i zasadności zastosowanych
podsłuchów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z treści art. 240 k.p.k. zakładającego możliwość domagania się w
złożonym zażaleniu zbadania zasadności oraz legalności kontroli i utrwala-
nia rozmów telefonicznych wynika, że może to uczynić „osoba, której doty-
czy postanowienie”, czyli ta, której rozmowy mają być kontrolowane. Skoro
chodzi o kontrolę rozmów prowadzonych przez różne nośniki informacji, to
może nią być zarówno osoba będąca właścicielem danego nośnika, jak i
osoba, która jest tylko jego dysponentem. Przez wskazanie takiej osoby
zakreślane są podmiotowe granice kontroli (por. uzasadnienie wyroku Są-
du Najwyższego z dnia 3 grudnia 2008 r., V KK 195/08, OSNKW 2009, z.
2, poz. 17).
Analiza postanowienia z dnia 11 października 2006 r. o zarządzeniu
kontroli rozmów prowadzi do wniosku, że wskazano w nim Tadeusza K.
jako osobę, której ma dotyczyć oraz sam nośnik informacji służący do roz-
mów, jakie mają jej podlegać. Podano również, że osoba ta jest tylko dys-
ponentem określonego nośnika informacji służącego do rozmów. Także
treść postanowienia z dnia 17 maja 2007 r. jasno wskazuje, że kontrolowa-
ne miały być rozmowy prowadzone przez Tadeusza K., z tego samego no-
śnika informacji, który wskazano w poprzednim orzeczeniu. W ten sposób
4
określone zostały granice podmiotowe kontroli objętej tymi postanowienia-
mi.
W tej sytuacji należało stwierdzić, że Wanda K. jest osobą nieupraw-
nioną do wniesienia zażalenia na postanowienia o zarządzeniu kontroli i
utrwalania rozmów, gdyż nie jest ona osobą, której postanowienia te doty-
czą. Stwierdzenie to skutkowało pozostawieniem bez rozpoznania wniesio-
nego przez nią zażalenia.
Po rozstrzygnięciu zagadnienia wstępnego należało, w związku z tre-
ścią zażalenia, przejść do zasadniczych rozważań nad zasadnością oraz
legalnością kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych, zarządzonej po-
stanowieniem z dnia 11 października 2006 r.
Zbadanie zasadności oznacza przede wszystkim ocenę znaczenia
okoliczności faktycznych, które legły u podstaw zaskarżonej decyzji. Bada-
nie legalności to ocena zgodności postanowienia z obowiązującym pra-
wem. Rozpatrując w tych zakresach wskazane postanowienie stwierdzić
należało, że zarządzona kontrola była legalna, gdyż była stosowana przez
sąd, po wszczęciu postępowania przygotowawczego, co do czynów obję-
tych katalogiem wskazanym w art. 237 § 3 k.p.k. oraz wobec osoby miesz-
czącej się wśród tych, co do których podsłuch może być stosowany. Odno-
śnie do zasadności zastosowanego podsłuchu, to dokonując zestawienia
faktów wypływających z zeznań świadków (...) o istnieniu (...) poza grupą
kmdr. H. W., innej grupy przestępczej z udziałem kmdr Tadeusza K. o wy-
dzielonej sferze działalności, (...) o nieformalnych stosunkach firmy V. zaj-
mującej się gospodarką odpadami, z osobami z kierownictwa (...) oraz
uprzywilejowanej pozycji tej firmy w zakresie postępowań przetargowych
na zagospodarowanie odpadów w postaci srebra i niklu, pochodzących z
akumulatorów znajdujących się w torpedach łodzi podwodnych, opinii bie-
głych (...) o braku korzyści dla Marynarki Wojennej z kontraktów zawiera-
nych z firmą V. na zagospodarowanie odpadów srebra i niklu, zeznań
5
świadków złożonych w toku postępowania dotyczącego działań korupcyj-
nych w związku z kontraktami zawieranymi przez Szefostwo (... objętych
sprawą prowadzoną przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P.) oraz pozycji
służbowej Tadeusza K. – Szefa tej jednostki organizacyjnej, który w zakre-
sie swoich obowiązków miał nadzór nad sferą logistyki w zakresie broni
podwodnych, stwierdzić należało, że istniała podstawa dowodowa dla wy-
kazania zasadności zastosowanego podsłuchu.
Zatem, w tym zakresie wniesione zażalenie należało ocenić jako nie-
zasadne.
Inaczej natomiast przedstawia się kwestia oceny prawnej kolejnego
orzeczenia, mocą którego zastosowano podsłuch rozmów telefonicznych
prowadzonych i otrzymywanych przez Tadeusza K. Rozpoczynając ten
fragment rozważań Sądu nieodzowne było poczynienie kilku uwag o cha-
rakterze ogólnym, które nie pozostaną bez wpływu na podstawę meryto-
rycznego rozstrzygnięcia w tej sprawie.
Już na wstępie należało wskazać, że możliwość stosowania w postę-
powaniu karnym kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych jest środkiem
wkraczającym w konstytucyjne prawo do wolności komunikowania się i
wiążącą się z nią tajemnicą (art. 49 Konstytucji RP). Zatem, wykładnia
przepisów dopuszczających taką kontrolę powinna uwzględniać kontekst
konstytucyjny i być możliwie ścisła, a przy niejasności przepisów wręcz re-
stryktywna. Z art. 237 § 3 k.p.k. wynika, że kontrola rozmów jest dopusz-
czalna „tylko wtedy, gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa
popełnienia nowego przestępstwa dotyczy” wymienionych tam enumera-
tywnie przestępstw. Katalog wskazany w tym przepisie zawiera kilkanaście
przestępstw, w zakresie których możliwe jest zarządzenie kontroli rozmów,
a skoro art. 94 § 1 pkt 4 k.p.k. zobowiązuje do wskazania w treści posta-
nowienia „sprawy oraz kwestii”, to należy przyjąć, ze przewidziane w art.
237 § 1 i 2 k.p.k. postanowienie o zastosowaniu kontroli powinno wyraźnie
6
wskazywać do jakiego przestępstwa stosuje się tę kontrolę. W ten sposób
określa się zakres przedmiotowy tej kontroli. Nie może budzić także wąt-
pliwości, że ze względu na wkraczanie kontroli rozmów w sferę wolności
osobistych, postanowienie o zarządzeniu rozmów powinno określać rów-
nież osobę, której kontrola ma dotyczyć. W tym zakresie wypowiada się art.
237 § 4 k.p.k. Zatem, postanowienie o zarządzeniu kontroli i utrwalania
rozmów powinno precyzyjnie określać podmiot i przedmiot, do których ma
być stosowana. Postanowienie takie powinno określać, w jakim postępo-
waniu jest ona zarządzana, a więc co do podejrzenia jakiego przestępstwa
się ją stosuje oraz osobę, której kontrola ma dotyczyć (op. cit. uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2008 r.). Kontrola i utrwalanie
rozmów telefonicznych co do określonej osoby, w związku z podejrzeniem
popełnienia określonego przestępstwa z katalogu wskazanego w art. 237 §
3 k.p.k., może być zarządzona na okres najwyżej 3 miesięcy, z możliwo-
ścią jej przedłużenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach na okres
najwyżej dalszych 3 miesięcy (art. 238 § 1 k.p.k.). W tym kontekście poja-
wia się pytanie, czy wskazane okresy mogą być wykorzystane jednorazo-
wo, czy też możliwe jest wykorzystanie podsłuchu fazami. Podzielając wy-
powiedzi przedstawicieli doktryny, należało uznać za dopuszczalne wielo-
krotne przedłużanie stosowanej kontroli i utrwalania rozmów, pod warun-
kiem, że nie zostanie przekroczony podstawowy okres trzech miesięcy
oraz taki sam okres dalszych 3 miesięcy, w szczególnie uzasadnionym wy-
padku [por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego, komentarz,
Warszawa 2008 r., s. 523; K. Marszał: Podsłuch w polskim procesie kar-
nym de lege lata i de lege ferenda (w:) Problemy nauk penalnych, Katowi-
ce 1996, s. 352; K. Dudka: Kontrola korespondencji i podsłuch w polskim
procesie karnym, Lublin 1998, s. 84-85]. Za taką wykładnią przemawia
treść sformułowania użytego w treści przepisu art. 238 § 1 k.p.k. „na okres
najwyżej 3 miesięcy”, wskazująca na możliwość określenia krótszego okre-
7
su podsłuchu niż trzy miesiące. Jak jednak należy ocenić postępowanie
sądu, który po przekroczeniu podstawowego terminu wskazanego w art.
238 § 1 k.p.k. stosuje ponownie podsłuch do tej samej osoby, w związku z
podejrzeniem popełnienia tego samego przestępstwa, nie wykazując, że
istnieje szczególnie uzasadniony wypadek? Zdaniem Sądu Najwyższego,
restryktywna wykładnia treści przepisu art. 238 § 1 k.p.k. oparta na prze-
słankach gwarancyjnych, wskazanych w ustawie zasadniczej, prowadzi do
wniosku, że nie jest prawnie dopuszczalne ponowne zarządzenie kontroli i
utrwalania rozmów telefonicznych co do tej samej osoby, w związku z po-
dejrzeniem popełnienia tego samego przestępstwa (mieszczącego się w
katalogu wskazanym w art. 237 § 3 k.p.k.), po przekroczeniu podstawowe-
go okresu 3 miesięcy, wskazanego w art. 238 § 1 k.p.k., bez wykazania
istnienia szczególnie uzasadnionego wypadku. Przenosząc te rozważanie
na grunt tej sprawy wskazać należało, że analiza treści postanowienia
Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 17 maja 2007 r., w konfrontacji
z treścią pierwszego orzeczenia o zastosowaniu podsłuchu, daje podstawy
do stwierdzenia, że w postanowieniu o ponowieniu podsłuchu wskazano
istnienie okoliczności uzasadniających tylko zastosowanie podsłuchu w
podstawowym okresie. Natomiast w postanowieniu tym w ogóle nie wyka-
zano istnienia szczególnie uzasadnionego wypadku dla podjęcia takiej de-
cyzji procesowej, co stanowiło obejście dyspozycji art. 238 § 1 k.p.k. Zaist-
nienia takiego szczególnie uzasadnionego wypadku sąd odwoławczy nie
może domniemywać. W tym kontekście nadto należało stwierdzić, że fakt
wyłączenia materiałów dotyczących podejrzenia popełnienia tego prze-
stępstwa przez wskazaną osobę i przekazania ich do innego śledztwa, nie
mógł mieć znaczenia dla oceny prawnej drugiego postanowienia o zasto-
sowaniu podsłuchu, gdyż w rzeczywistości podsłuch dotyczył ponownie tej
samej osoby i tego samego czynu.
8
Z tego też powodu należało stwierdzić nielegalność kontroli i utrwala-
nia rozmów telefonicznych zarządzonej wobec Tadeusza K. postanowie-
niem Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 17 maja 2007 r.