Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 240/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSA Krzysztof Staryk
w sprawie z odwołania G. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do renty socjalnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 stycznia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Apelacyjnemu.
Uzasadnienie
2
Organ rentowy – ZUS decyzją z 17 września 2007 r. odmówił przyznania
ubezpieczonemu G. C. prawa do renty socjalnej. Organ ten w odpowiedzi na
odwołanie na decyzję powołał się na orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z 9
sierpnia 2007 r. oraz komisji lekarskiej ZUS z 7 września 2007 r., z których wynika,
że ubezpieczony pozostaje wprawdzie całkowicie okresowo niezdolny do pracy, ale
niezdolność ta nie pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu
powstałym przed ukończeniem 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w
szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30
czerwca 2009 r. oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że urodzony 16 czerwca
1980 r. ubezpieczony ukończył w 1996 r. szkołę podstawową a następnie
dwukrotnie podejmował naukę w technikach. Zaprzestał kontynuowania nauki w
marcu/kwietniu 1998 r. W celu ustalenia, czy ubezpieczony jest całkowicie
niezdolny do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
przed ukończeniem 18 roku życia, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych
z zakresu psychiatrii oraz psychologii a ponadto z zakresu chorób zakaźnych oraz
dwóch lekarzy specjalistów neurologów. Lekarze psychiatrzy uznali, że stan
psychiczny ubezpieczonego uzasadnia uznanie go za częściowo niezdolnego do
pracy od lipca 1998 r. do grudnia 2012 r. Lekarz specjalista chorób zakaźnych
rozpoznała u ubezpieczonego przewlekłe zapalenie wirusem HIV (C3) w trakcie
leczenia antyretrowirusowego od stycznia 2007 r. oraz stan po ciężkim
obustronnym zapaleniu płuc z ostrą niewydolnością oddechową w 2006 r.
Schorzenia te spowodowały całkowitą niezdolność ubezpieczonego do pracy
powstałą 21 listopada 2006 r. Lekarz neurolog B. G. stwierdziła, że rozpoznane u
ubezpieczonego schorzenia encefalopatii wieku dziecięcego, zespół nerwicowy z
zaburzeniami zachowania oraz przewlekłe zakażenie wirusem HIV spełniają
kryteria naruszenia sprawności organizmu powstałego przed ukończeniem 18 roku
życia. Na obraz dysfunkcji organizmu nałożyło się zakażenie wirusem HIV, co
uzasadnia przyjęcie, że ubezpieczony pozostaje całkowicie niezdolny do pracy z
powodu naruszenia sprawności organizmu przed ukończeniem 18 roku życia. Z
uwagi na zgłoszone do tej opinii zarzuty organu rentowego, Sąd dopuścił dowód z
opinii drugiego biegłego lekarza neurologa Z. K., który uznał, iż ubezpieczony z
3
przyczyn neurologicznych pozostaje częściowo niezdolny do pracy, a niezdolność
ta powstała przed ukończeniem 18 roku życia. Przewlekłe zakażenie wirusem HIV
z powikłaniami powstało po ponad 6 latach po ukończeniu przez opiniowanego 18
roku życia.
W oparciu o opinię biegłych sądowych lekarzy: psychiatry, specjalisty
chorób zakaźnych oraz neurologa Z. K. oraz psychologa, Sąd ustalił, że
ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy spowodowanej naruszeniem
sprawności organizmu, które powstało po ukończeniu 18 roku życia i tym samym
nie spełnia warunków do przyznania uprawnień do renty socjalnej określonych w
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.
Apelację od wyroku wniósł ubezpieczony, który zarzucając sprzeczność
istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, błędną
ocenę stopnia naruszenia sprawności organizmu poprzez brak uznania całkowitej
niezdolności do pracy, wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu
uprawnień do renty socjalnej w oparciu o opinię biegłego sądowego lekarza
neurologa B. G. Zdaniem ubezpieczonego w sytuacji, w której organ rentowy
kwestionował tę opinię, Sąd Okręgowy powinien dopuścić dowód z opinii biegłego
sądowego lekarza psychiatry, a nie lekarza neurologa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 6 stycznia 2010 r. apelację oddalił. W
uzasadnieniu stwierdził, że Sąd Okręgowy przeprowadził prawidłowe i wnikliwe
postępowanie dowodowe celem ustalenia, czy stwierdzona u ubezpieczonego
całkowita niezdolność do pracy pozostaje w związku przyczynowym z naruszeniem
sprawności organizmu istniejącym w okresach wskazanych w art. 4 ust. 1 ustawy o
rencie socjalnej. W opinii Sądu Apelacyjnego nie budzi wątpliwości, że
ubezpieczony pozostaje wprawdzie całkowicie niezdolny do pracy, ale niezdolność
ta powstała 21 listopada 2006r. i nie można jej powiązać z naruszeniem
sprawności organizmu przed ukończeniem 18 roku życia. Ubezpieczony pozostaje
całkowicie niezdolny do pracy z uwagi na rozpoznane przewlekłe zakażenie
wirusem HIV (C-3) w trakcie leczenia antyretrowirusowego. Zakażenie wirusem
HIV wykryto u ubezpieczonego w marcu 2004 r. i od tego czasu pozostaje on w
stałym leczeniu w Poradni Diagnostyki i Terapii AIDS. Powstanie całkowitej
niezdolności do pracy w ocenie biegłego sądowego lekarza specjalisty chorób
4
zakaźnych należy powiązać z przyjęciem do szpitala 21 listopada 2006 r. w
związku z powikłaniami w przebiegu HIV. Sąd Okręgowy trafnie i przekonywująco
przedstawił w uzasadnieniu wyroku, z jakich powodów oparł swoje ustalenia w
kwestii oceny stopnia niezdolności do pracy ubezpieczonego na opinii lekarza
neurologa dr. Z. K., a odrzucił wnioski opinii biegłego sądowego lekarza tej samej
specjalności B. G. Sąd Apelacyjny powtórzył za Sądem Okręgowym, że nie można
powiązać stwierdzonych u ubezpieczonego przed ukończeniem 18 roku życia
zaburzeń zachowania w połączeniu z niedorozwojem umysłowym i zakażeniem
wirusem HIV, rozpoznanym u ubezpieczonego w 2004 r. a więc po upływie 6 lat od
ukończenia 18 lat. Brak było podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii
następnego biegłego sądowego lekarza psychiatry, skoro z opinii biegłego
sądowego tej samej specjalności powołanej przez Sąd Okręgowy wynika, że
rozpoznane u ubezpieczonego zaburzenia konwersyjne i ociężałość umysłowa
pozwala na przyjęcie, iż pozostaje on częściowo niezdolny do pracy od lipca 1998
r. do grudnia 2012 r.
Powód skargą kasacyjną wyrok zaskarżył w całości, zarzucając 1)
naruszenie prawa materialnego; art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej poprzez
błędną jego wykładnię, która polegała na niewłaściwym przyjęciu, że całkowita
niezdolność do pracy skarżącego nie może wynikać z jego ogólnego stanu zdrowia
powstałego przed ukończeniem 18 roku życia (schorzenia neurologiczne,
encefalopatia, niedorozwój umysłowy). W konsekwencji doprowadziło to do
nieprawidłowego stwierdzenia, że skarżący nie spełnia warunków określonych w
art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, 2) naruszenie przepisów postępowania,
które polegało na niezastosowania art. 285 § 2 k.p.c., art. 286 k.p.c. w związku z
art. 290 § 1 k.p.c poprzez niedopuszczenie z urzędu dowodu z opinii łącznej
sporządzonej wspólnie przez biegłych albo zażądania ustnego wyjaśnienia
rozbieżności względnie zażądania opinii odpowiedniego instytutu naukowego lub
naukowo-badawczego w momencie pojawienia się istotnych rozbieżności w
opiniach biegłych z zakresu psychiatrii, psychologii oraz neurologii i tym samym
wykluczenia rozbieżności w tychże opiniach. Wydanie opinii łącznej w sprawie było
zasadne z racji różnych aspektów złożonego stanu faktycznego, który wymagał
wiedzy wykraczającej poza ramy jednej dziedziny (medycyny, psychologii,
5
psychiatrii) oraz potrzeby ustalenia w przedmiocie rozbieżnych opinii pisemnych
biegłych. Powinno dojść do ustnych wyjaśnień na rozprawie, ewentualnie do
wydania opinii instytutu naukowego.
Wniesiono o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez
uwzględnienie odwołania skarżącego i przyznanie mu prawa do renty socjalnej,
ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i
o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa
adwokackiego z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej
(Dz. U. Nr 135, poz. 1268, ze zm. – dalej ustawa) renta socjalna przysługuje osobie
pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności
organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18 roku życia;
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25 roku
życia;
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Całkowita niezdolność do pracy może powstać po upływie okresów wskazanych
w powyższym przepisie (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r.,
II UZP 4/06, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 334, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia
14 maja 2009 r., I UK 346/08, LEX nr 515411) ale dla nabycia prawa do renty
socjalnej istotne jest, by przyczyna naruszenia sprawności organizmu osoby
ubezpieczonej (powodująca całkowitą niezdolność do pracy) powstała nie później
niż w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy.
Pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” i „naruszenie sprawności
organizmu” nie są tożsame. Można więc stwierdzić, że całkowita niezdolność do
pracy i naruszenie sprawności organizmu mogą powstać w różnych momentach.
Możliwe jest więc, że całkowita niezdolność do pracy powstanie później niż
naruszenie sprawności organizmu. Może się zdarzyć, że zmiany chorobowe u
osoby, u której doszło do naruszenia sprawności organizmu, nasilą się do tego
6
stopnia, że uniemożliwią jej wykonywanie jakiejkolwiek pracy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 czerwca 2007 r., II UK 259/06, niepublikowany).Tak więc
zasadnicze znaczenie ma to, że naruszenie sprawności organizmu z powodu
którego doszło do całkowitej niezdolności do pracy musi powstać w okresach
wymienionych w art. 4 ust. pkt 1-3 ustawy. Całkowita niezdolność do pracy musi
pozostawać w związku przyczynowym z naruszeniem sprawności organizmu
powstałym w okresach wynikających z przepisu art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy.
W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy konieczne jest zatem
rozstrzygnięcie, czy naruszenie sprawności organizmu powodujące całkowitą
niezdolność do pracy skarżącego powstało przed ukończeniem 18 roku życia.
Sądy obu instancji przyjęły, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy
od 21 listopada 2006 roku. Sąd Apelacyjny przyjął, że nie można powiązać
naruszeń organizmu z zakażeniem wirusem HIV, rozpoznanym u ubezpieczonego
w 2004 roku, a więc po upływie 6 lat od ukończenia 18 roku życia. Sąd ten, co
wynika z uzasadnienia, odrzuca opinię jednego z biegłych i przyjmuje opinię
przeciwstawną. Jednak wyraźnego podkreślenia wymaga to, że Sąd drugiej
instancji opiera się na datach rozpoznania (wykrycia) wirusa HIV. Tymczasem
konieczne jest ustalenie kiedy schorzenie to powstało oraz jaki wpływ na jego
powstanie miały inne zaburzenia sprawności organizmu ubezpieczonego.
Reasumując należy stwierdzić, że ustalenie jedynie daty powstania
całkowitej niezdolności do pracy nie jest wystarczające dla rozstrzygnięcia sprawy.
Nie jest bowiem wykluczone, że wcześniejsze naruszenie sprawności organizmu
mogło spowodować późniejszą całkowitą niezdolność do pracy. Gdyby okazało się,
że naruszenie sprawności organizmu pozostaje związku przyczynowym z całkowitą
niezdolnością do pracy i powstało w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1
ustawy, to ubezpieczony byłby uprawniony do renty socjalnej. Ustalenie to jest
konieczne w sprawie także dlatego, że nie jest spornym, iż naruszenia sprawności
organizmu ubezpieczonego miały miejsce przed ukończeniem 18 roku życia oraz
nie zostało ustalone kiedy doszło do zarażenia wirusem HIV.
Na tej podstawie należało uznać, że trafny okazał się zarzut naruszenia art. 4
ust. 1 ustawy. Natomiast ewentualne naruszenie, wskazanych w skardze przepisów
prawa procesowego, nie miało decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
7
Należy również stwierdzić, że dopuszczenie z urzędu opinii biegłych przez Sąd jest
uzasadnione jedynie w szczególnych przypadkach.
Z powyższych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., orzeczono jak w
sentencji wyroku.