Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 26 STYCZNIA 2011 R.
II KK 214/10
Przepis paragrafu 4 art. 44 k.k.s. obejmuje te przestępstwa skarbowe
znamienne skutkiem, w których skutek jest znamieniem typu czynu określo-
nego w Kodeksie karnym skarbowym, a zarazem nie są to czyny polegające
na narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej w rozumieniu art.
44 § 3 k.k.s.
Przewodniczący: sędzia SN K. Cesarz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: R. Sądej, E. Wildowicz.
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Gemra.
Sąd Najwyższy w sprawie Mikołaja P., skazanego z art. 54 § 1 k.k.s. i
innych oraz Jana K., skazanego z art. 56 § 1 k.k.s. i innych, po rozpoznaniu w
Izbie Karnej na rozprawie w dniu 26 stycznia 2011 r., kasacji, wniesionych
przez obrońców skazanych od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 15 lute-
go 2010 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 16 kwietnia
2009 r.,
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt. 5 i 6 oraz wyrok Sądu Rejonowego w
K. w pkt. 18 i 19 i u n i e w i n n i ł oskarżonego Jana K. od popełnienia
czynu wyczerpującego znamiona art. 296 § 2 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
(...);
2
2. w pozostałej części o d d a l i ł kasację obrońcy Jana K. jako oczywiście
bezzasadną;
3. o d d a l i ł kasację obrońcy Mikołaja P. jako oczywiście bezzasadną (...).
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r., uznał za win-
nych:
Jana K. tego, że:
I. od lipca 1997 r. do końca grudnia 1999 r., w K., działając w krótkich odstę-
pach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, jako Prezes Zarządu
Stowarzyszenia Klub Karate „Shotokan”, dopuścił do podania nieprawdy w
składanych przez Stowarzyszenie deklaracjach podatkowych w zakresie po-
datku od towarów i usług, co do przypadającego do uiszczenia podatku VAT,
bezpodstawnie zaniżając o kwotę 12 382 435 zł podatek należny, naliczony w
oparciu o faktury VAT(...), a nadto – w zakresie innych zdarzeń gospodar-
czych, w ten sam sposób dopuścił do zaniżenia o kwotę 66 639 zł podatku
VAT o podatek naliczony w oparciu o faktury VAT dotyczące zakupów w za-
kresie działalności statutowej Stowarzyszenia niestanowiących kosztów uzy-
skania przychodu, przez co naraził Skarb Państwa na uszczuplenie podatku
od towarów i usług w kwocie o wielkiej wartości, stanowiącej łącznie
12 449 074 zł, to jest czynu wypełniającego dyspozycję art. 56 § 1 k.k.s. w
zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i na podstawie art. 56 § 1 k.k.s. wymierzył oskarżonemu
karę roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności i 300 stawek dziennych grzywny
po 200 zł za stawkę,
3
II. od lipca 1997 r. do końca grudnia 1999 r., w K., w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry po-
wziętego zamiaru, będąc zobowiązanym na podstawie ustawy z dnia 7 kwiet-
nia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, Statutu Stowarzyszenia K.K.K. „Sho-
tokan” z dnia 7 grudnia 1996 r. oraz uchwały Walnego Zebrania Członków
Stowarzyszenia K.K.K „Shotokan” z dnia 12 marca 1997 r. do zajmowania się
jako Prezes Zarządu sprawami majątkowymi tego Stowarzyszenia, nadużył
udzielonych mu uprawnień w zakresie organizowania i prowadzenia działal-
ności gospodarczej i nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku sprawowania
prawidłowego zarządu nad majątkiem Stowarzyszenia, w ten sposób, że:
prowadząc faktycznie samodzielnie działalność gospodarczą Stowarzyszenia
w zakresie hurtowego obrotu paliwami, po uprzednim zawarciu kilkudziesięciu
transakcji zakupu paliwa od podmiotów gospodarczych (...), a następnie
sprzedając zakupione tak paliwo innym podmiotom gospodarczym, na łączną
kwotę brutto 68 826 068,20 zł, w tym głównie na rzecz Zakładu Obrotu Pali-
wami Płynnymi ZOPP Jan K., której był właścicielem i gdzie łączna sprzedaż
brutto wyniosła 60 656 121,30 zł, dopuścił do podania nieprawdy w składa-
nych przez Stowarzyszenie deklaracjach podatkowych w zakresie podatku od
towarów i usług, co do przypadającego do uiszczenia podatku VAT, bezpod-
stawnie zaniżając o kwotę 12 382 435 zł podatek należny o podatek naliczony
w oparciu o faktury VAT wystawione przez wskazane wyżej podmioty gospo-
darcze, a nadto – w zakresie innych zdarzeń gospodarczych, w ten sam spo-
sób dopuścił do zaniżenia o kwotę 66 639 zł podatku VAT o podatek naliczo-
ny w oparciu o faktury VAT dotyczące zakupów w zakresie działalności statu-
towej Stowarzyszenia niestanowiących kosztów uzyskania przychodu, przez
co naraził Skarb Państwa na uszczuplenie podatku od towarów i usług w
wielkiej kwocie, w konsekwencji czego wyrządził Stowarzyszeniu K.K.K. „Sho-
4
tokan” szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, albowiem kwota uszczuplo-
nej należności wyniosła łącznie 12 449 074 zł, to jest czynu wyczerpującego
dyspozycję art. 296 § 3 k.k. w zw. z art. 296 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i na
podstawie art. 296 § 3 k.k. w zw. z art. 33 § 2 k.k. wymierzył karę roku i 4
miesięcy pozbawienia wolności i 300 stawek dziennych grzywny po 200 zł za
stawkę,
a następnie:
- na podstawie art. 34 § 2 k.k.s. w związku ze skazaniem za czyn z pkt I
i na podstawie art. 41 § 2 k.k. w związku ze skazaniem za czyn z pkt II orzekł
zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z obrotem paliwami
ciekłymi na okresy po 4 lata,
- na podstawie art. 85 k.k., 86 § 2 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s. i 39
k.k.s. orzekł karę łączną 2 lat pozbawienia wolności i 400 stawek dziennych
grzywny po 200 zł za stawkę,
- na podstawie art. 85 k.k. i 90 § 2 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s. i 39
k.k.s. orzekł łączny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z
obrotem paliwami ciekłymi na 5 lat,
Mikołaja P. – czynu zakwalifikowanego z art. 18 § 3 k.k. w art. 20 § 2
k.k.s. w zw. z art. 54 § 1 k.k.s. i art. 56 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i 7 § 1
k.k.s., polegającego na tym, że oskarżony od kwietnia 1999 r. do końca grud-
nia 1999 r., w P., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w krótkich odstę-
pach czasu, w zamiarze, by Artur P. dokonał czynu zabronionego, udzielił Ar-
turowi P. – Prezesowi Zarządu i jedynemu udziałowcowi Sp. z o.o. „T.”, po-
mocy do prowadzenia działalności gospodarczej z zaniżaniem podatku VAT
od kwietnia do sierpnia 1999 r., zaniechaniem składania deklaracji w zakresie
tego podatku od września do listopada 1999 r., zaniżaniem od kwietnia do
sierpnia 1999 r. wysokości dochodu, stanowiącego podstawę opodatkowania i
5
uchyleniem się od opodatkowania poprzez niezłożenie deklaracji CIT-2 za
wrzesień, październik i listopad 1999 r. oraz zeznania rocznego CIT-8 za
1999 r. (...) i w konsekwencji swych zachowań, udzielił pomocy Arturowi P. do
narażenia Skarbu Państwa na uszczuplenie podatku dochodowego od osób
prawnych w kwocie 4 353 260 zł oraz podatku od towarów i usług w kwocie
18 094 925 zł, i na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s. z zw. z
art. 54 § 1 k.k.s. i art. 7 § 2 k.k.s. wymierzył karę roku pozbawienia wolności i
400 stawek dziennych grzywny po 80 zł za stawkę, po czym na podstawie art.
69 § 1 k.k. i 70 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s. wykonanie kary pozba-
wienia wolności warunkowo zawiesił na okres 5 lat, zaś na podstawie art. 34 §
2 k.k.s. orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia działalności gospodar-
czej związanej z obrotem paliwami ciekłymi na okres 4 lat.
Apelacje od tego wyroku złożyli wymienieni oskarżeni i ich obrońcy.
Oskarżeni w osobistych apelacjach kwestionowali winę i wnosili o unie-
winnienie od zarzucanych czynów.
Obrońca Jana K. zarzucił wyrokowi obrazę szeregu przepisów postę-
powania i prawa materialnego.
Obrońca Mikołaja P. zarzucił obrazę prawa procesowego i błąd w usta-
leniach faktycznych, przyjętych za podstawę wyroku.
Skarżący wnosili o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania albo zmianę
wyroku i uniewinnienie oskarżonych.
Wyrokiem z dnia 15 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy w K.:
1. w stosunku do Jana K. zmienił oskarżony wyrok w ten sposób, że:
- w pkt 4 uchylił orzeczenie o karze łącznej pozbawienia wolności oraz
łącznym środku karnym w postaci zakazu prowadzenia działalności gospo-
darczej związanej z obrotem paliwami ciekłymi oraz o zaliczeniu na poczet
6
kary łącznej pozbawienia wolności okresu rzeczywistego pozbawienia wolno-
ści (punkty 21, 22 i 23 wyroku),
- w pkt 5 uznając, że przypisane oskarżonemu w punktach 16 i 18 za-
skarżonego wyroku przestępstwa z art. 56 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.
oraz art. 296 § 3 k.k. w zw. z art. 296 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. popełnione
zostały w warunkach opisanych w art. 8 § 1 k.k.s., na podstawie art. 8 § 2 i 3
k.k.s., stwierdził, iż wykonaniu podlegać będzie kara roku i 4 miesięcy pozba-
wienia wolności oraz kara grzywny w wysokości 300 stawek dziennych po
200 złotych każda stawka, orzeczone za przestępstwo z art. 56 § 1 k.k.s. w
zw. z art. 6 § 2 k.k.s. (pkt 16 wyroku),
- w pkt 6 na podstawie art. 8 § 2 k.k.s. i art. 90 § 2 k.k. w zw. z art. 20 §
2 k.k.s. i art. 39 § 1 i 2 k.k.s. orzekł wobec oskarżonego w miejsce z osobna
wymierzonych w punktach 17 i 19 zaskarżonego wyroku zakazów prowadze-
nia działalności gospodarczej związanej z obrotem paliwami ciekłymi, zakaz
łączny prowadzenia działalności gospodarczej związanej z obrotem paliwami
ciekłymi na okres 5 lat,
2. utrzymał w mocy wyrok co do Mikołaja P.
Obrońca Jana K. sformułował w kasacji identyczne zarzuty, jak w ape-
lacji oraz powielił jej uzasadnienie, dodając jedynie, że rażące naruszenia
prawa mogły mieć istotny wpływ na treść wyroku Sądu Okręgowego. W skar-
dze kasacyjnej wskazano więc na:
1) naruszenie prawa procesowego w postaci:
„- art. 424 pkt § 1 1 i 2 k.p.k., przez niezawarcie w uzasadnieniu wska-
zania na jakich oparto się dowodach, dlaczego nie uznano dowodów przeciw-
nych, pominięcia niektórych dowodów oraz niewyjaśnienia podstawy prawnej,
7
- art. 167 i 366 § 1 k.p.k., przez uznanie za prawidłowe zaniechania
przeprowadzenia dowodów dopuszczalnych i dających się przeprowadzić,
niezbędnych do wyjaśnienia okoliczności sprawy, polegających na:
a) powołaniu biegłego z dziedziny rachunkowości na okoliczność obo-
wiązku podatkowego w zakresie VAT w Stowarzyszeniu Klub Karate Shoto-
kan w okresie objętym oskarżeniem i od transakcji wymienionych w oskarże-
niu,
b) przeprowadzeniu dowodu z zaświadczeń Urzędu Skarbowego o za-
kresie zaległości podatkowych ciążących na Stowarzyszeniu Klub Karate
Shotokan i Janie K.,
- art. 391 § 1 k.p.k., przez dowolne odstąpienie od przesłuchania świad-
ków (...),
- art. 351 § 1 k.p.k., przez ustalenie składu sędziowskiego niezgodnie z
tym przepisem, a odstępstwo od kolejności nie znalazło odzwierciedlenia w
zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy,
- art. 6 k.p.k. w związku z art. 390 k.p.k., przez pozbawienie prawa do
obrony polegającej na osobistym udziale w rozprawach – przy zwolnieniu wy-
stawionym przez lekarza sądowego, a nawet pobycie w szpitalu”,
2) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
„- art. 2 § 2 ustawy Kodeks karny skarbowy z dnia 10 września 1999 r.
przez niezastosowanie wobec oskarżonego ustawy wcześniej obowiązującej
– względniejszej (odnośnie zarzutu z art. 56 k.k.s.),
- obrazę art. 44 § 1 k.k.s., przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie
zachodzi przedawnienie,
- art. 56 k.k.s., przez przyjęcie, iż nie jest to przestępstwo, które może
być popełnione tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim,
8
- art. 11 § 1 k.k., przez przyjęcie, iż niewłaściwe określenie podatku VAT
w deklaracjach skutkuje zarówno odpowiedzialnością z k.k.s. jak i k.k. przez
kwalifikację z art. 56 k.k.s. i 296 § 3 k.k.
- art. 1 § 1 k.k., przez przyjęcie, iż art. 296 k.k. rozciąga się na czas,
kiedy nie obowiązywał (wszedł w życie 1 września 1998 r.),
- art. 296 § 3 k.k., przez przyjęcie, iż nie jest to przestępstwo, które mo-
że zostać popełnione tylko umyślnie”.
Na wstępie motywów kasacji stwierdzono, że: „Sąd drugiej instancji wy-
dał swoje orzeczenie bez uzasadnienia jak i szczegółowej analizy materiału
dowodowego i zarzutów apelacyjnych. W uzasadnieniu swojego orzeczenia
powielono natomiast argumentacje Sądu pierwszej instancji” i „Sąd Okręgowy
w ten sam sposób jak Sąd Rejonowy nie wskazał w szczególności na jakich
oparł się dowodach, dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, dlaczego nie-
które dowody pominął oraz nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku. Uzasad-
nienie, mimo obszerności, nie odnosi się zarzutów, lecz sprowadza się w za-
sadzie do przytoczenia uzasadnienia Sądu pierwszej instancji”.
Obrońca Mikołaja P. w kasacji zarzucił, że „Sąd Okręgowy w K., jako
sąd odwoławczy, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów
oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, w toku postępowania odwoław-
czego nie uchylił w stosunku do oskarżonego wyroku Sądu Rejonowego w K.,
i postępowania w tym zakresie nie umorzył, z uwagi na to, iż wystąpiła oko-
liczność wyłączająca postępowanie w postaci przedawnienia karalności czynu
zarzuconego oskarżonemu Mikołajowi P.”.
Skarżący wnosili o uchylenie obu wyroków co do oskarżonych, a na-
stępnie: obrońca Jana K. – o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania albo uniewinnienie oskarżonego, zaś obrońca Miko-
łaja P. – o umorzenie wobec niego postępowania.
9
Prokurator w pisemnych odpowiedziach na kasacje wnosił o ich oddale-
nie jako bezzasadnych, zaś prokurator Prokuratury Generalnej na rozprawie
kasacyjnej – jako oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
I. Co do kasacji obrońcy Jana K. – trafny jest jedynie zarzut obrazy pra-
wa materialnego, przez przyjęcie, że czyn będący przestępstwem skarbowym
z art. 56 § 1 k.k.s. wyczerpuje zarazem znamiona art. 296 § 3 k.k., a więc za-
rzut naruszenia art. 8 § 1 k.k.s. (a nie, jak przepisano z apelacji – art. 11 § 1
k.k.). Chociaż uzasadnienie tego zarzutu ogranicza się do powtórzenia, że
„niezapłacenie podatku nie jest szkodą stypizowaną” w art. 296 k.k., jednak to
stwierdzenie, chociaż nieprecyzyjne, wskazało na istotę problemu, niedo-
strzeżoną przez Sąd odwoławczy.
Ogólnym przedmiotem ochrony prawa karnego skarbowego jest interes
(i porządek) finansowy państwa (Skarbu Państwa i innych uprawnionych
podmiotów do danin publicznych). Zaś rodzajowym przedmiotem ochrony
przepisów zgrupowanych w rozdziale 6. działu II. Kodeksu karnego skarbo-
wego, wśród których znajduje się art. 56, jest obowiązek podatkowy, co
wprost wynika z tytułu tego rozdziału. Jako pokrzywdzony przypisanym
oskarżonemu przestępstwem z art. 56 § 1 k.k.s., a zatem podmiot, którego
dobro uległo bezpośredniemu zagrożeniu, a następnie – uszczupleniu, został
wskazany Skarb Państwa. Bezpośrednim przedmiotem zamachu oskarżone-
go okazały się więc dochody Skarbu Państwa z podatku VAT.
Natomiast inny jest przedmiot ochrony przepisem art. 296 k.k. Rozpo-
czyna on rozdział XXXVI Kodeksu karnego, zatytułowany „Przestępstwa
przeciwko obrotowi gospodarczemu”. Tytuł wskazuje na rodzajowy przedmiot
ochrony. Zaś indywidualnym (szczególnym) przedmiotem ochrony tego prze-
pisu jest majątek (interesy majątkowe) wymienionych w nim podmiotów go-
10
spodarczych i ich prawidłowa działalność na tym polu (gospodarczym). Final-
nie przepis art. 296 k.k. ma zapobiec powstaniu szkody majątkowej, w tym
uszczerbkowi (stracie, ubytkowi) w majątku podmiotu gospodarczego. Za-
mach sprawcy jest więc obrócony przeciwko temu majątkowi, a warunkiem
odpowiedzialności za dokonanie przestępstwa – w szczególności powstanie
takiego uszczerbku.
Już zatem porównanie przedmiotów zamachu (ochrony) z art. 56 k.k.s. i
296 k.k. wyklucza w tej sprawie możliwość uznania, że zachowanie oskarżo-
nego wypełniało jednocześnie znamiona obu przestępstw. Tymczasem Sąd
Okręgowy zaakceptował następującą ocenę: oskarżony tym samym zacho-
waniem miał narazić, a następnie uszczuplić należność publicznoprawną (po-
datek VAT) na 12 449 074 zł (zob. uzasadnienie Sądu Rejonowego), czyli
wywołać ubytek Skarbu Państwa na tę kwotę, a zarazem wyrządzić Stowa-
rzyszeniu wielką szkodę majątkową w tej samej kwocie. A przecież efektem
nieodprowadzenia podatku VAT do Skarbu Państwa w kwocie 12 449 074 zł
było niezmniejszenie aktywów (albo niezwiększenie pasywów) Stowarzysze-
nia w tej wysokości. Czyli upraszczając, na skutek zachowania oskarżonego,
to, co po stronie Skarbu Państwa było stratą, po stronie Stowarzyszenia było
zyskiem. Przywołana przez Sąd odwoławczy późniejsza utrata płynności fi-
nansowej i, w konsekwencji, rozwiązanie Stowarzyszenia „Shotokan” w 2001
r. oczywiście nie mieści się w pojęciu szkody majątkowej w rozumieniu art.
296 k.k. I chociaż zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, że nieuregulowa-
ny podatek VAT stanowił pasywa Stowarzyszenia, to nie do podzielenia jest
dalej wyrażony pogląd, że tego rodzaju podatek czy jakakolwiek należność
publicznoprawna może być dla podmiotu gospodarczego szkodą majątkową,
o której mowa w art. 296 k.k. Podatek to należność państwowa, samorządo-
wa lub Wspólnot Europejskich (zob. definicję legalną należności publiczno-
11
prawnej – art. 53 §§ 26 i 26a k.k.s.), zaś podatek (należność publicznopraw-
na) uszczuplony czynem zabronionym, to wyrażona liczbowo kwota pienięż-
na, od której uiszczenia (lub zadeklarowania) osoba zobowiązana uchyliła się.
Kwota ta nie obejmuje więc np. odsetek za zwłokę w jej uiszczeniu. Należało
zatem ewentualnie gdzie indziej upatrywać szkody majątkowej (co było zada-
niem organów ścigania), a nie utożsamiać ją z należnym Skarbowi Państwa
podatkiem.
Podsumowując, przytoczony na wstępie opis przypisanego oskarżone-
mu czynu z art. 296 § 2 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. nie zawiera konstytutyw-
nych znamion dla odpowiedzialności karnej za ten czyn w postaci „szkody
majątkowej”, skoro tą szkodą miała być kwota uszczuplonej należności pu-
blicznoprawnej. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia
czyn zabroniony (art. 1 § 1 k.k.). Zaś czynem zabronionym jest zachowanie o
znamionach określonych w ustawie karnej (art. 115 § 1 k.k.). Stwierdzenie po
rozpoczęciu przewodu sądowego, że czyn nie odpowiada wszystkim ustawo-
wym znamionom określonym w art. 296 k.k., powinno skutkować uniewinnie-
niem oskarżonego od tego czynu, najpóźniej przez Sąd odwoławczy (art. 414
§ 1 zd. 2 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.), do czego nie doszło. Dlatego
dostrzeżenie wskazanego naruszenia prawa materialnego na etapie kasacji
wymagało uchylenia rozstrzygnięć zawartych w pkt 5 i 6 zaskarżonego wyro-
ku oraz w pkt 18 i 19 wyroku Sądu Rejonowego i uniewinnienia oskarżonego
od popełnienia czynu z art. 296 § 2 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k., ponieważ ska-
zanie za ten czyn okazało się oczywiście niesłuszne (art. 537 § 2 k.p.k.).
Tylko uzupełniających uwag wymaga, skopiowany z apelacji, zarzut
przedawnienia karalności czynu z art. 56 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.
Czasem jego dokonania, co wykazały już Sądy obu instancji, był koniec grud-
nia 1999 r. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczął się jednak w dniu 31
12
grudnia 1999 r., jak stanowi art. 44 § 1 pkt 1 k.k.s., lecz w momencie, który
został określony w § 3 art. 44 k.k.s. Przepis ten przewiduje inny początek bie-
gu terminu przedawnienia przestępstwa skarbowego polegającego na
uszczupleniu lub narażeniu należności publicznoprawnej. Bieg tego terminu
rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należno-
ści. Zgodnie z art. 26 obowiązującej wówczas ustawy z dnia 8 stycznia 1993
r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11,
poz. 50 ze zm.) termin płatności podatku VAT za grudzień 1999 r. upłynął w
dniu 25 stycznia 2000 r. Dlatego – w myśl art. 44 § 3 k.k.s. – początek biegu
terminu przedawnienia przypadł na dzień 31 grudnia 2000 r. Oceny tej nie
zmienia uznanie, przez Sąd Najwyższy w niniejszym składzie, że przestęp-
stwo z art. 56 k.k.s. jest przestępstwem materialnym (skutkowym), co ozna-
cza niepodzielenie niektórych poglądów wyrażonych w piśmiennictwie, jakoby
czyny karnoskarbowe polegające na narażeniu na uszczuplenie należności
publicznoprawnej są czynami formalnymi (bezskutkowymi), bowiem trudno tu
mówić o układzie sytuacyjnym powodującym zmianę w świecie zewnętrznym
(Z. Radzikowska [w:] Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000,
s. 118; A. Nita [w:] Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Gdańsk 2007, s. 303)
oraz niepodzielenie uogólniającego stanowiska, że typowe przestępstwa
skarbowe mają charakter formalny (bezskutkowy), ze względu na „brak karal-
ności «naruszenia»” (Z. Siwik: „Projekt Kodeksu karnego skarbowego – o kie-
runkach zmian w materialnoprawnych przepisach części szczególnej” –
CzPKiNP 1998, z. 1 – 2, s. 15, Uzasadnienie rządowego projektu Kodeksu
karnego skarbowego [w:] Nowa kodyfikacja karna, Warszawa 1995, z. 25, s.
143).
Początku biegu terminu przedawnienia czynu z art. 56 k.k.s. nie określa
się jednak według czasu nastąpienia skutku w postaci narażenia na uszczu-
13
plenie należności publicznoprawnej. Bowiem nie o taki skutek chodzi w § 4
art. 44 k.k.s. Z kolejności unormowań zawartych w art. 44 k.k.s. oraz zasady
racjonalności ustawodawcy wynika, że przepis § 4 art. 44 k.k.s. obejmuje te
przestępstwa skarbowe znamienne skutkiem, w których skutek jest znamie-
niem typu czynu określonego w Kodeksie karnym skarbowym, a zarazem nie
są to czyny polegające na narażeniu na uszczuplenie należności publiczno-
prawnej w rozumieniu § 3 art. 44 k.k.s. Przeciwne rozumowanie wiodłoby do
absurdalnego wniosku, że regulacje zawarte w § 3 i § 4 art. 44 k.k.s., nakazu-
jące odmiennie liczyć początek terminu przedawnienia, dotyczą tego samego
katalogu przestępstw skarbowych. Nie do zaakceptowania byłby pogląd, że
ustawodawca, który w § 3 art. 44 k.k.s. określił inaczej początek biegu terminu
przedawnienia przestępstw w nim wymienionych, niż uczynił to w § 1 art. 44
k.k.s. w stosunku do innych przestępstw, następnie zawarł w § 4 art. 44 k.k.s.
odstępstwo co do biegu terminu przedawnienia przestępstw, które już raz – w
§ 3 art. 44 k.k.s. – potraktował w tym względzie inaczej. Nie można więc
przekonująco wywodzić, że w tej samej jednostce redakcyjnej (artykule)
ustawodawca zamieścił odmienne dyspozycje co do tego samego przedmiotu
redakcji (tak G. Łabuda [w:] Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa
2010, s. 463 – 464). Należało zatem dojść do wniosku, że w § 4 art. 44 k.k.s.
pod sformułowaniem „w wypadkach przewidzianych w ... § 2” kryć się mogą
te przestępstwa skarbowe, które w kodeksowym zestawie znamion zawierać
będą zwroty „kto naraża” lub „kto uszczupla” albo inne jeszcze określenia wy-
rażające skutek opisanej w tym zestawie czynności, który nastąpił w innym,
nawet odległym czasie niż sama czynność (jak to może być np. w wypadku
art. 156 § 1 k.k.).
Łatwiej zaakceptować taki zamysł ustawodawcy, jeżeli podzieli się za-
patrywanie, że objął on penalizacją „w przeważającej większości” zachowania
14
na „przedpolu powstania uszczerbku finansowego w postaci narażenia kon-
kretnego (np. art. 54 k.k.s., 56 § 1 – 3 k.k.s.) albo narażenia abstrakcyjnego
(np. art. 60 § 1 k.k.s., art. 61 § 1 k.k.s.)” oraz, że uszczuplenie należności pu-
blicznoprawnej spełnia potrójną rolę w Kodeksie karnym skarbowym: jest
znamieniem skutku (a właściwie było – do czasu uchylenia art. 58 k.k.s. z
dniem 1 stycznia 2007 r.), znamieniem modalnym, od którego jest uzależnio-
na modyfikowana odpowiedzialność sprawcy – np. art. 78 § 2 k.k.s, albo wy-
stępuje jako następstwo, od którego uzależnione jest stosowanie niektórych
unormowań z Kodeksu karnego skarbowego – np. art. 37 § 1 k.k.s. (por. G.
Łabuda, T. Razowski: Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27
marca 2003 r., I KZP 2/03, OSPriPr 2003, z. 11, s. 126 – 127). Zapewne takie
rozumienie art. 44 § 4 k.k.s. jakie wyrażono wyżej, legło u postaw poglądu, że
finalnie wyjątkowo przepis ten będzie miał zastosowanie (zob. Z. Siwik: Pro-
jekt Kodeksu karnego skarbowego..., op. cit., s. 47, Uzasadnienie ... op. cit.,
s. 185). Na koniec, należy pamiętać, że ostatecznie ważne jest nie to, co pro-
jektodawca chciał wyrazić, lecz to, co uchwalił ustawodawca.
W rezultacie, początku biegu terminu przedawnienia czynu z art. 56
k.k.s. nie należało liczyć od dnia 25 stycznia 2000 r., lecz – jak wspomniano –
od dnia 31 grudnia 2000 r. W czasie jego popełnienia czyn ten był zagrożony
karą pozbawienia wolności do 2 lat (i wymierzono karę na podstawie art. 56 §
1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 28 lipca
2005 r., która podwyższyła karę tego rodzaju, również za to przestępstwo, do
5 lat – patrz uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji). Nie było wątpli-
wości, że postępowanie przeciwko oskarżonemu o to przestępstwo wszczęto
w okresie przewidzianym w § 2 art. 44 k.k.s. Dlatego doszło do wydłużenia
terminu przedawnienia karalności tego czynu o dalsze 5 lat (art. 2 § 2 in fine
k.k.s. w zw. z art. 44 § 5 k.k.s. w brzmieniu sprzed wspomnianej nowelizacji z
15
dnia 28 lipca 2005 r.). Do przedawnienia karalności za przypisane przestęp-
stwo z art. 56 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. doszłoby z dniem 31 grudnia
2010 r., zaś wyrok Sądu odwoławczego zapadł w dniu 15 lutego 2010 r.
W pozostałej części kasacja obrońcy Jana K. została oddalona jako
oczywiście bezzasadna, co zwalniało od sporządzenia pisemnego uzasad-
nienia postanowienia w tej części (art. 535 § 3 k.p.k.). Zwrócić trzeba jednak
uwagę, że stwierdzenie zawarte w początkowej części motywów kasacji, ja-
koby „Sąd II instancji wydał swoje orzeczenie bez uzasadnienia jak i szczegó-
łowej analizy materiału dowodowego i zarzutów apelacyjnych”, mija się z
prawdą. Twierdzeniu temu przeczy zawartość uzasadnienia wyroku Sądu
Okręgowego. Następny fragment motywów skargi kasacyjnej, również cyto-
wanej wyżej, świadczy o pomyleniu roli sądu odwoławczego z zadaniem sądu
pierwszej instancji. To uzasadnienie tego ostatniego sądu musi odpowiadać
warunkom określonym w art. 424 § 1 k.p.k., którego treść przytoczył autor ka-
sacji. Jeżeli sąd odwoławczy nie zmienia zaskarżonego wyroku, musi przy
sporządzeniu uzasadnienia dochować jedynie wymogów określonych w art.
457 § 3 k.p.k. I tak się stało, o czym przekonuje lektura motywów, a stwier-
dzenie, że uzasadnienie „sprowadza się w zasadzie do przytoczenia uzasad-
nienia Sądu I instancji” znów jest nieprawdziwe.
Skoro kasacja formalnie nie zarzuca naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. ani
art. 457 § 3 k.p.k., zaś tezy o uchybieniu tym przepisom kłócą się z rzeczywi-
stością, to powielenie w tej skardze zarzutów apelacyjnych nie mogło spowo-
dować odniesienie się do nich przez Sąd kasacyjny, który nie jest uprawniony
do ponownego rozpatrywania takich zarzutów ani – uwzględnienia wniosków
opartych na tych zarzutach. Można natomiast odesłać autora kasacji do treści
uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego, w którym znajdzie odpowiedź na
wszystkie zarzuty apelacyjne.
16
II. Co do kasacji obrońcy Mikołaja P. – z uwagi na wymierzenie oskar-
żonemu kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wyko-
nania, skarga mogła być oparta tylko na zarzucie uchybienia z art. 439 k.p.k.
Zarzut ten okazał się jednak bezzasadny. Wprawdzie czas przypisanego
przestępstwa był określony ostatnim zachowaniem składającym się na czyn
ciągły, to znaczy na 31 grudnia 1999 r., ale i tu odmienny był moment, od któ-
rego rozpoczął się bieg terminu przedawnienia karalności. W myśl art. 27 ust.
1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
(Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w da-
cie czynu i w 2000 r., podatnicy zobowiązani byli do złożenia zeznania rocz-
nego CIT-8 za 1999 r. do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym
terminie wpłacić podatek należny, czyli do 31 marca 2000 r. Początkiem biegu
terminu był, zgodnie z dyspozycją art. 44 § 3 k.k.s., ostatni dzień roku, w któ-
rym upłynął termin płatności tej należności, a więc 31 grudnia 2000 r. Zacho-
wanie oskarżonego kwalifikowane było z art. 54 § 1 k.k.s. i 56 § 1 k.k.s. w zw.
z art. 18 § 3 k.k. i 20 § 2 k.k.s. oraz art. 6 § 2 k.k.s. i 7 § 1 k.k.s. za który to
czyn został skazany w brzmieniu sprzed wspomnianej już nowelizacji Kodek-
su karnego skarbowego z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1479),
który był wówczas zagrożony karą pozbawienia wolności do 2 lat. W stosunku
do czynu przypisanego Mikołajowi P. wystąpiły te same uwarunkowania natu-
ry prawnej, co do Jana K. Dlatego zbędne jest ich powtarzanie. Zaznaczyć
jedynie należy, że termin przedawnienia karalności przestępstwa Mikołaja P.
również upływał w dniu 31 grudnia 2010 r. Obrońca skazanego koncentrując
w zarzucie i uzasadnieniu kasacji uwagę na czasie czynu, nie wziął pod uwa-
gę dyspozycji art. 44 § 3 k.k.s. (choć ją przytoczył), błędnie uznając, że po-
czątek biegu terminu przedawnienia przypisanego oskarżonemu czynu należy
17
liczyć według reguły określonej w art. 44 § 1 k.k.s. Z przytoczonych powodów
skarga kasacyjna okazała się oczywiście bezzasadna.