Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 273/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości "A."
Spółki z o.o. w G.
przeciwko "P. A." Spółce z o.o. w W. i A. Bank AG
w Wiesbaden (Niemcy)
o zwolnienie od egzekucji,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 26 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 28 sierpnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od powoda na rzecz każdego z pozwanych kwotę
5400 zł (pięć tysięcy czterysta) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W pozwie skierowanym przeciwko pozwanym P. A. spółce z o.o. i A. BANK
AG z siedzibą w Wiesbaden powód - Syndyk masy upadłości A. spółki z o.o.
wystąpił, na podstawie art. 841 k.p.c., o zwolnienie od egzekucji udziału
wynoszącego 9/10 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości
gruntowej położonej w G. przy ul P. i udziału wynoszącego 29.484/100.000 części
w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położnej w G. przy ul.
P. oraz takiego samego udziału w prawie własności budynków stanowiących
odrębną nieruchomość, zajętych przez komornika sądowego w sprawie
egzekucyjnej z wniosku A. BANK przeciwko P. A.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana Spółka P. A.
nabyła prawa do opisanych w pozwie nieruchomości na podstawie dwóch umów
przenoszących użytkowanie wieczyste i własność budynków zawartych przed
ogłoszeniem upadłości A. w dniu 12 września 2000 r. Obie umowy zostały uznane
za bezskuteczne w stosunku do Masy Upadłości A. prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 23 grudnia 2002 r. Pozwany Bank, jako kredytodawca, zawarł
w dniu 7 grudnia 1999 r. ze Spółką P. A., jako kredytobiorcą, umowę kredytową, na
podstawie której Spółka otrzymała kredyt w kwocie 8.700.000 EUR. Spółka
ustanowiła na rzecz Banku hipoteki na przedmiotowych nieruchomościach,
zabezpieczające spłatę kredytu. Wyrokami Sądu Okręgowego z dnia 10 kwietnia
2006 r. i Sądu Apelacyjnego dnia 28 listopada 2006 r. orzeczony został obowiązek
wydania Syndykowi Masy Upadłości A.G.I.B przez Spółkę PROJEKT ALFA
udziałów w prawach do przedmiotowych nieruchomości nabytych wcześniej od A.
Z uwagi na zaprzestanie spłaty kredytu przez Spółkę P. A. pozwany Bank wystąpił
w dniu 21 listopada 2007 r. o wszczęcie przeciwko dłużnikowi egzekucji z
przedmiotowych nieruchomości, celem zrealizowania przysługujących mu hipotek.
W ramach egzekucji dokonano zajęcia tych nieruchomości na rzecz pozwanego
Banku. Sąd Rejonowy odmówił wpisania wierzytelności pozwanego Banku w
stosunku do Spółki P. A. na listę wierzytelności A., a następnie oddalił sprzeciw
pozwanego Banku od tego postanowienia. Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę na
3
skutek zażalenia wierzyciela na postanowienie Sądu Rejonowego o oddaleniu
sprzeciwu przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, w
rozstrzygnięciu którego Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 stycznia 2009 r., III
CZP 134/08 (OSNC 2009, nr 12, poz. 161) przyjął, że w razie uznania na podstawie
art. 527 k.c. za bezskuteczną, wobec masy upadłości zbywcy, czynności prawnej
zbycia nieruchomości, pozostaje w mocy obciążenie nieruchomości hipoteką
ustanowioną po dacie dokonania tej czynności, a wierzyciel hipoteczny może żądać
zaspokojenia swoich należności w postępowaniu upadłościowym, stosownie do art.
204 § 1 pkt 2 b rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. –
Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm. – dalej jako pr. up.).
W tak ustalonym w stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za
nieuzasadnione. W ocenie tego Sądu nie zostały spełnione przesłanki
zastosowania art. 841 § 1 k.p.c. gdyż powód nie wykazał, że pozwany Bank nie ma
prawa zaspokoić się z zajętych nieruchomości ze względu na przysługujące
powodowi do nich prawo podmiotowe, które doznaje ochrony w egzekucji.
Ocenę prawną wniesionego powództwa oparł Sąd Okręgowy, z uwagi na
datę ogłoszenia upadłości A. (art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), na przepisach prawa
upadłościowego z 1934 r. Analizując jego art. 59 stwierdził, że funkcją tego
przepisu nie jest wykreowanie nowego stosunku cywilnoprawnego, który tworzyłby
dla syndyka tytuł materialnoprawny do władania rzeczą, lecz umożliwienie
zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. W konsekwencji nie
podzielił zapatrywania powoda, że na podstawie wyroków stwierdzających
bezskuteczność względną umów, na podstawie których pozwana Spółka nabyła on
od Spółki A., przed jej upadłością prawa do nieruchomości, przedmioty tych umów
odzyskały w relacji do masy status składnika majątku upadłego, nastąpiła bowiem
restytucja tego, co ubyło z jego majątku. W oparciu o art. 63 pr. upadł. sformułował
wniosek, że dopuszczalne jest prowadzenie egzekucji skierowanej do przedmiotu
zabezpieczenia rzeczowego, nawet wchodzącego do masy upadłości. Stwierdził,
że nabycie przez Syndyka prawa zaspokajania się z przedmiotowych
nieruchomości nie ma wpływu na prawa pozwanego Banku. Bank może jako
wierzyciel hipoteczny wpisany do księgi wieczystej, na podstawie art. 65 ustawy z
4
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. 2001 r., Nr
124, poz. 1361 – dalej u.k.w.h.), zaspokoić się z przedmiotu hipoteki z
pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi i rzeczowymi w niższym stopniu
pierwszeństwa, bez względu na to czyją własność ten przedmiot stanowi.
Orzeczenie o stwierdzeniu bezskuteczności prawnej czynności rozporządzenia
nieruchomością obejmuje bowiem jedynie tę czynność, a nie następcze
ustanowienie na niej hipoteki. Nie podzielił stanowiska powoda, że art. 59 pr. up.
daje wierzycielom upadłego prawo zaspokojenia się z majątku pozwanej spółki P.
A., przed jej wierzycielami hipotecznymi. Należność wierzyciela pauliańskiego ma
bowiem co do zasady pierwszeństwo przed należnościami innych wierzycieli,
jednak art. 532 k.c. nie wyłącza przepisów o pierwszeństwie praw ujawnionych w
księdze wieczystej, bądź w rejestrze. W okolicznościach sprawy prawo wierzyciela
wynikające ze skargi pauliańskiej jest prawem względnym skutecznym jedynie
między Syndykiem i Spółką P. A.
Zaskarżonym obecnie wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji,
uzupełniając je ustaleniem, że Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 24 lipca 2007
r. zmienił postanowienie sędziego komisarza przez uznanie w kat. 2b wierzytelność
pozwanego Banku w zakresie kwot 366.770,69 EUR – odsetek umownych,
1.270.556,12 EUR - odsetek ustawowych i dalszych kwot z tytułu kosztów
dochodzenia praw. Zaakceptował dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę skutków
uznania bezskuteczności czynności prawnych - na podstawie art. 531 § 2 k.c. w
zw. z art. 56 pr. up. - dla wejścia do masy upadłości składników majątkowych
będących ich przedmiotem oraz podzielił stanowisko tego Sądu, że art. 63 pr. up.
nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu egzekucji przeciwko osobie trzeciej, jeżeli jej
czynność z upadłym została uznana za bezskuteczną w stosunku do masy.
Jako bezzasadne ocenił zarzuty naruszenia przepisów art. 150, 161 § 2, 204 i 205
pr. up., które odnoszą się do wierzycieli upadłego, podczas gdy powód jest
wierzycielem dłużnika pozwanego Banku. W zakresie wykładni art. 841 k.p.c. wraził
pogląd zgodny ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, iż podstawę opartego na nim
powództwa może stanowić naruszenie praw podmiotowych bezwzględnych, a takim
5
prawem Syndyk nie dysponuje, zaś jego prawo ze skargi pauliańskiej jest
skuteczne tylko między nim i dłużnikiem - pozwaną Spółka PROJEKT ALFA.
Wniesiona przez powoda skarga kasacyjna oparta została na zarzutach
naruszenia art. 63 § 1 pr. up. przez błędną wykładnię, art. 150, 161 § 2, 162 § 1,
204 i 205 pr. up. przez przyjęcie, że egzekucja prowadzona przez pozwany Bank
była dopuszczalna pomimo, że wyłączną drogą dochodzenia przez wierzyciela
zaspokojenia należności w postępowaniu upadłościowym, w sytuacji zgłoszenia
przez niego wierzytelności i uznania jej w postępowaniu upadłościowym, jest tryb
opisany w tych przepisach oraz art. 841 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie
i przyjęcie braku przesłanki w postaci naruszenia przez czynność egzekucyjną
prawa o charakterze podmiotowym przysługującego powodowi
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego, albo uchylenie wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
przez uwzględnienie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania.
W piśmie określonym jako uzupełnienie skargi kasacyjnej złożonym
w Sądzie Apelacyjnym w dniu 20 lipca 2010 r., tj. po upływie terminu do wniesienia
skargi, powód z powołaniem się na nowy fakt przeniesienia przez pozwany Bank
swoich uprawnień z tytułu hipoteki w drodze przelewu na inny podmiot, jeszcze
przed datą wyroku Sądu pierwszej instancji zarzucił, że utracił on tym samym
legitymacje w tym postępowaniu, a nadto, iż nie będąc wierzycielem nie miał prawa
prowadzić egzekucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niedopuszczalne jest rozszerzenie podstawy kasacyjnej po upływie terminu
do złożenia skargi kasacyjnej, ani też – zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. - powołanie
w postępowaniu kasacyjnym nowych faktów i dowodów. Nie może więc odnieść
skutku uzupełnienie podstaw wniesionej skargi nowymi twierdzeniami i zarzutami
zawartymi w piśmie powoda z dnia 20 lipca 2010 r.
Pozostałe, przytoczone w skardze zarzuty, oparte na podstawie naruszenia
prawa materialnego, w której mieści się również błędnie zakwalifikowany przez
skarżącego, jako wywodzący się z podstawy naruszenia przepisów postępowania,
6
zarzut obrazy art. 841 § 1 k.p.c., stanowią ponowienie wcześniejszych zarzutów
apelacyjnych i ich uzasadnienia.
Najdalej idącym, z uwagi na swój charakter - ogólny, a równocześnie
następczy w stosunku do pozostałych zarzutów skargi - jest zarzut naruszenia art.
841 § 1 k.p.c. zmierzający do wykazania bezzasadności odmowy udzielenia
powodowi, jako osobie trzeciej w rozumieniu tego przepisu, ochrony prawnej przez
niewyłączenie spod egzekucji udziałów w prawach do przedmiotowych
nieruchomości mimo, iż egzekucja - jak podnosi - narusza jego prawo do tych
udziałów, które weszły w skład masy upadłości w konsekwencji wyroku
nakazującego Spółce P. A. ich wydanie powodowi.
Trafnie jednak uznał Sąd Okręgowy, a Sąd Apelacyjny stanowisko to
zaaprobował, że przepis art. 59 pr. up. ma znaczenie egzekucyjne, a przekazanie
do masy upadłości przedmiotu majątkowego służyć ma jedynie umożliwieniu
zaspokojenia z niego wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, przy zachowaniu
zasady równomierności ich zaspokojenia. Orzeczenie o bezskuteczności umów
sprzedaży, w okolicznościach sprawy, nie wywołało więc w stosunku do masy
upadłości skutku w postaci zwrotnego przeniesienia własności udziałów
w nieruchomości (tak SN w wyrokach z dnia 14 maja 2004 r., IV CK 303/03 Lex nr
603792 nie publ. z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 465/07 Lex nr 376399,
uzasadnienie uchwały SN z dnia 22 listopada 2007 r., III CZP 97/07, OSNC 2008,
nr 11, poz. 127). Następstwem wyroku Sądu Okręgowego z dnia 23 grudnia 2002
r. było nabycie przez powoda praw egzekucyjnych skutecznych jedynie przeciwko
Spółce P. A., co pozostało bez wpływu na prawo pozwanego Banku jako
wierzyciela hipotecznego, który może przy tym na podstawie art. 65 u.k.w.h.
zaspokoić się z przedmiotu hipoteki, z pierwszeństwem przed wierzycielami
osobistymi i rzeczowymi w niższym stopniu pierwszeństwa, bez względu na to
czyją własność ten przedmiot stanowi. Zgodnie ze stanowiskiem wcześniej
powołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2009 r., uznanie za
bezskuteczną wobec masy upadłości czynności zbycia nieruchomości nie
powoduje bezskuteczności obciążającej ją hipoteki ustanowionej po dniu zbycia
nieruchomości.
7
Tym samym nie doszło do zarzucanego w dalszej kolejności naruszenia art.
59 pr. up. przez jego błędną wykładnię, ani w konsekwencji tego do naruszenia art.
841 § 1 k.p.c. przez odmowę jego zastosowania. Wobec niewykazania przez
powoda, że pozwany Bank nie ma prawa zaspokoić się z zajętych nieruchomości
ze względu na przysługujące powodowi do nich prawo podmiotowe , które doznaje
ochrony w egzekucji, wniesione powództwo prawidłowo zostało ocenione jako
nieuzasadnione.
Wbrew stanowisku skarżącego, w okolicznościach sprawy nie zachodzi
zbieg postępowań egzekucyjnego i upadłościowego, o którym jest mowa w art. 63
pr. up., powodujący obowiązek zawieszenia postępowania egzekucyjnego po
ogłoszeniu upadłości i jego umorzenie z mocy prawa po uprawomocnieniu się
postanowienia w tym przedmiocie. Upadły nie jest bowiem dłużnikiem osobistym
pozwanego Banku, a Bank poszukuje w prowadzonym postępowaniu
egzekucyjnym zaspokojenia swojej wierzytelności w stosunku do pozwanej Spółki
P. A., a nie przeciwko upadłemu.
W sytuacji, gdy pozwany nie jest wierzycielem upadłego, lecz pozwanej
Spółki i nie uzyskał takiego statusu w wyniku ujęcia jego wierzytelności na liście
upadłości, nie mają do niego zastosowania przepisy art. 150, 161 § 2, 162 § 1,
204 i 205 pr. up. Nie ma więc podstaw, by wyłączyć możliwość dochodzenia przez
niego zaspokojenia swoich roszczeń wobec innego niż upadły podmiotu w drodze
egzekucji z nieruchomości stanowiącej własność jego dłużnika.
Z tych względów, wniesiona bez usprawiedliwionej podstawy skarga
kasacyjna, podlegała oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c. O kosztach
postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3, w zw. z ar. 391
§ 1 i art. 39821
k.p.c.
jz