Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 149/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. C.
przeciwko A.-B. S.A.
o zapłatę odprawy emerytalnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 4 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy oddalił
apelację pozwanej „A. – B.” SA wniesioną od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 listopada 2009 r. zasądzającego na
rzecz powoda S. C. kwotę 37.236 zł tytułem odprawy emerytalnej.
Sąd odwoławczy przyjął za własne ustalenia poczynione przez Sąd
Rejonowy, zgodnie z którymi S. C. był zatrudniony u strony pozwanej w okresie od
15 marca 1965 r. do 30 czerwca 2007 r., ostatnio na stanowisku kierownika
produkcji. Obowiązujący u strony pozwanej Układ Zbiorowy Pracy z września 2001
r. przewidywał w § 13 ust. 1, że pracownikom odchodzącym na emeryturę lub rentę
inwalidzką przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w wysokości określonej w
ust. 2-5 § 13 tego Układu. Od 21 grudnia 2006 r. u strony pozwanej wprowadzono
Regulamin Programu Dobrowolnych Odejść. Zgodnie z działem IV pkt 1 tego
regulaminu, pracownikom, którzy chcieliby rozwiązać stosunek pracy ze spółką w
ramach Programu Dobrowolnych Odejść, przysługiwały odprawy i dodatkowe
odszkodowania, w tym odprawa za rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn
niedotyczących pracownika, dodatkowe odszkodowanie za rozwiązanie stosunku
pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, dodatkowe odszkodowanie za staż
pracy, a także odprawa emerytalna, wypłacana wyłącznie tym pracownikom, którzy
po rozwiązaniu stosunku pracy będą uprawnieni do świadczeń emerytalnych.
Wypłata odchodzącym pracownikom należnych kwot odpraw i odszkodowań
następowała najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy. W dniu 12 lutego 2007
r. powód wystąpił do pracodawcy z inicjatywą rozwiązania stosunku pracy na
warunkach określonych w Regulaminie Programu Dobrowolnych Odejść, a dnia 26
lutego 2007 r. strony zawarły porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę ze
skutkiem na dzień 30 czerwca 2007 r. w trybie art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) na
warunkach określonych w Programie Dobrowolnych Odejść. W związku z
rozwiązaniem stosunku pracy powodowi przysługiwały następujące świadczenia
pieniężne:
3
 odprawa pieniężna na zasadach określonych ustawą z dnia 13 marca 2003
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników, w wysokości 14.040 zł;
 dodatkowe odszkodowanie liczone jako iloczyn 6 miesięcy oraz średniego
wynagrodzenia pracownika, w wysokości 39.000 zł;
 dodatkowe odszkodowanie za staż pracy, obliczone zgodnie z zasadami
zawartymi w Regulaminie Dobrowolnych Odejść, w wysokości 18.200 zł.
Wśród świadczeń pieniężnych, jakie przysługiwały powodowi w związku z
rozwiązaniem umowy o pracę, strony nie przewidziały odprawy emerytalnej. Powód
po rozwiązaniu stosunku pracy ze stroną pozwaną nie podjął zatrudnienia,
zarejestrował się w Powiatowym Urzędzie Pracy jako bezrobotny. Na mocy decyzji
ZUS z dnia 20 maja 2008 r. nabył prawo do emerytury z dniem 8 maja 2008 r.
Sąd Okręgowy podzielił również ocenę prawną zaprezentowaną przez Sąd
pierwszej instancji, stwierdzając że uregulowane w art. 921
k.p. prawo pracownika
do odprawy emerytalnej zależy od wystąpienia wskazanych przesłanek w postaci:
spełnienia przez pracownika warunków do nabycia świadczenia emerytalnego,
ustania stosunku pracy, zmiany statusu pracownika na osobę pobierającą
świadczenie emerytalne oraz istnienia związku między ustaniem stosunku pracy a
przejściem pracownika na emeryturę. „Przejście na emeryturę” w rozumieniu art.
921
k.p., według Sądu odwoławczego, oznacza zmianę statusu pracownika lub
pracownika – emeryta na status emeryta. Przewidziana w tym przepisie odprawa
emerytalna przysługuje pracownikowi, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło
w związku z tak rozumianym przejściem pracownika na emeryturę. Zdaniem Sądu
Okręgowego, powód zakończył zaś wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy i
stał się wyłącznie emerytem, a zatem nastąpił rzeczywisty skutek zmiany statusu
powoda z pracownika na emeryta. Bez znaczenia jest to, że powód bezpośrednio
po rozwiązaniu stosunku pracy nie nabył uprawnień emerytalnych, bowiem
zaistniało następstwo w czasie między rozwiązaniem stosunku pracy a uzyskaniem
prawa do emerytury. Odprawa emerytalna ma charakter powszechny i według
Sądu drugiej instancji, każdy pracownik, który przechodzi na emeryturę,
przynajmniej raz w życiu powinien otrzymać odprawę z tego tytułu.
4
Strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok skargą kasacyjną, podnosząc
zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 921
§ 1
k.p w związku z postanowieniami § 13 ust. 1 Układu Zbiorowego Pracy z września
2001 r., co polegało na przyjęciu przez Sąd pierwszej i drugiej instancji stanowiska,
że powodowi przysługuje odprawa pieniężna w związku z nabyciem uprawnień
emerytalnych, pomimo że pomiędzy rozwiązaniem z powodem umowy o pracę w
dniu 30 czerwca 2007 r. a nabyciem przez niego prawa do emerytury z dniem 8
maja 2008 r. brak było związku czasowego, przyczynowego, czasowo –
przyczynowego lub funkcjonalnego.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia,
stosunek pracy z powodem został rozwiązany z dniem 30 czerwca 2007 r., zaś
prawo do emerytury przyznano mu od 8 maja 2008 r., bowiem dopiero wówczas
uzyskał uprawnienia emerytalne. Regulamin Programu Dobrowolnych Odejść dla
Pracowników PPF A. SA – załącznik do uchwały zarządu Nr 1/1221/06 z 21
grudnia 2006 r. - stanowił w dziale IV pkt 1 lit d, że pracownicy, rozwiązujący ze
spółką stosunki pracy na podstawie tego regulaminu i uprawnieni po rozwiązaniu
stosunku pracy do świadczeń emerytalnych, otrzymają odprawę emerytalną w
wysokości ustalonej zgodnie z przepisami obowiązującymi u pracodawcy na dzień
15 stycznia 2007 r., tj. zgodnie z § 13 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy
Kompanii Spirytusowej „V.” z września 2001 r., według którego pracownikom
odchodzącym na emeryturę lub rentę inwalidzką przysługuje jednorazowa odprawa
pieniężna w wysokości tam określonej. Przesłanką nabycia prawa do tego
świadczenia było zatem „uprawnienie do świadczeń emerytalnych po rozwiązaniu
stosunku pracy”, czyli istnienie związku między rozwiązaniem stosunku pracy i
nabyciem tych uprawnień w rozumieniu art. 92¹ § 1 k.p., zgodnie z którym odprawa
przysługuje pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty lub
emerytury z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę lub
5
emeryturę. Związek rozwiązania stosunku pracy z przejściem na emeryturę lub
rentę nie jest tym samym, czym rozwiązanie stosunku pracy z powodu przejścia na
emeryturę lub rentę. Nabycie prawa do jednego z tych świadczeń, a właściwie
przyznanie go, nie musi wobec tego stanowić przyczyny rozwiązania stosunku
pracy. Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
emerytury lub renty może mieć charakter czasowy (rozwiązanie stosunku pracy
zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny
rozwiązania stosunku pracy), przyczynowy (rozwiązanie stosunku pracy następuje
dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia) bądź czasowo-
przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do
emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia).
Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może
zachodzić także związek funkcjonalny (w istocie przyczynowo-czasowy) -
rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do
świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio
poprzedzającej ustanie zatrudnienia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29
maja 1989 r., III PZP 19/89, OSNCP 1990 nr 4-5, poz. 61 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., I PRN 111/93, OSNCP 1994 nr 12, poz.
243). Dlatego odprawa przysługuje pracownikowi, z którym stosunek pracy został
rozwiązany w okresie niezdolności do pracy, jeżeli nabył prawo do renty z tego
tytułu bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (por. uchwały Sądu
Najwyższego: z dnia 4 czerwca 1991 r., I PZP 17/91, OSNCP 1992 nr 3, poz. 37;
OSP 1992 z. 3, poz. 53; z dnia 19 sierpnia 1992 r., I PZP 50/92, niepubl.; z dnia 7
stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000 nr 24, poz. 888). Jak jednak trafnie
przyjął Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 6 października 2004 r., I PK 694/03
(OSNP 2005 nr 11, poz. 155) i z dnia 4 października 2006 r., II PK 14/06 (OSNP
2007 nr 19 – 20, poz. 273), takie poglądy dotyczą odprawy rentowej (a nie
emerytalnej) i znajdują uzasadnienie w tym, że przesłanki nabycia prawa do renty z
tytułu niezdolności do pracy były spełnione przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Pracownik stał się bowiem niezdolny do pracy w czasie zatrudnienia, a tylko ze
względu na pobieranie zasiłku chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy nie
dochodziło do wypłaty renty. Zasadne było w tej sytuacji uznanie, że „przejście na
6
rentę" następowało w wyniku rozwiązania stosunku pracy. Podobnej wykładni nie
można jednak przyjąć względem sytuacji, w której w momencie rozwiązania
stosunku pracy pracownik nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury
określonych w obowiązujących przepisach. W takim stanie pobieranie - w okresie
pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury - zasiłku
chorobowego (por. przytoczone powyżej wyroki Sądu Najwyższego w sprawach I
PK 694/03 i II PK 14/06), świadczenia przedemerytalnego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2003 r., I PK 257/02, OSNP 2004 nr 15, poz. 267), czy
też posiadanie w tym okresie statusu osoby bezrobotnej – co odnosi się do powoda
w niniejszej sprawie - nie ma żadnego związku z nabyciem prawa do emerytury,
które następuje wprawdzie w pewnym związku czasowym z rozwiązaniem stosunku
pracy, ale jest to związek całkowicie przypadkowy. Taki przypadkowy związek
czasowy między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury nie
może być potraktowany jako „przejście na emeryturę" w rozumieniu art. 92¹ § 1 k.p.
Podobny pogląd (wprawdzie dotyczący innego stanu prawnego i dlatego inaczej
uzasadniony) przedstawił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca 1989 r., III PZP
7/89 (OSNCP 1990 nr 6, poz. 77), według której rozwiązanie umowy o pracę na
mocy porozumienia stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku
emerytalnego nie jest rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na
emeryturę w zakresie uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej.
Z tych względów zarzuty skargi kasacyjnej należało uznać za uzasadnione,
wobec czego na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.