Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 258/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku Z. C.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu
o wysokość świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 23 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
W dniu 17 grudnia 2008 r. ubezpieczony złożył wniosek o ponowne ustalenie
wysokości jego świadczeń emerytalnych wypłacanych przez wojskowy organ
emerytalny po 1 stycznia 1999 r. oraz wypłacenia wraz z odsetkami kwot,
2
wynikających z różnicy między wysokością przysługujących mu świadczeń a
wysokością świadczeń wypłaconych. Ponadto domagał się stwierdzenia
nieważności decyzji waloryzacyjnych wydanych po 1 stycznia 1999 r. Decyzją z 19
grudnia 2008 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego […] odmówił wznowienia
postępowania w sprawie zmiany decyzji o waloryzacji emerytury z 2 marca 1999 r.,
2 czerwca 1999 r., 6 czerwca 2000 r., 6 czerwca 2001 r., 5 czerwca 2002 r., 6
marca 2003 r., 8 marca 2004 r., 1 marca 2006 r. i 1 marca 2008 r.
W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony żądał uchylenia w całości
decyzji z 19 grudnia 2008 r., jak również wszystkich decyzji wydanych po 1 stycznia
1999 r. oraz zobligowania dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego do
ponownego przeliczenia (ustalenia) wysokości emerytury oraz wypłacenie z tego
tytułu kwot wyrównania wraz z odsetkami.
W odpowiedzi na odwołanie organ emerytalny wniósł o jego oddalenie.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 19 maja
2009 r. oddalił odwołanie i zasądził od wnioskodawcy na rzecz pozwanego organu
rentowego 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W
uzasadnieniu Sąd, po dokonaniu wykładni odnośnych przepisów stwierdził, że
Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego wydając zaskarżoną decyzję dokonał
prawidłowego rozstrzygnięcia, ponieważ od 1 stycznia 1999 r. świadczenie
otrzymywane przez odwołującego podlegało waloryzacji według zasad określonych
w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Za niezasadne Sąd Okręgowy uznał żądanie
ubezpieczonego ponownego ustalenia wysokości jego świadczeń emerytalnych
wypłacanych przez wojskowy organ emerytalny po 1 stycznia 1999 r. oraz
wypłacenia wraz z odsetkami kwot, które wynikają z różnicy między wysokością
przysługujących mu świadczeń a wysokością świadczeń wypłaconych. Zdaniem
Sądu w przedmiotowej sprawie nie zaistniały przesłanki do ponownego ustalenia
wysokości świadczenia emerytalnego określone w art. 32 ust 1 ustawy z dnia 10
grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin. Z
wyżej wskazanych względów nieuzasadnione jest także żądanie stwierdzenia
nieważności decyzji waloryzacyjnych wydanych po 1 stycznia 1999 r., gdyż zostały
one wydane zgodnie z prawem.
3
Wyrokiem z 23 marca 2010 r., zaskarżonym rozpoznawaną skargą
kasacyjną, Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego od powyższego
wyroku Sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie nie zachodziła podstawa
do wznowienia postępowania w sprawie wskazanych decyzji waloryzacyjnych
wskazanych w zaskarżonej decyzji z 19 grudnia 2008 r. Swego rodzaju
„wznowienie postępowania" na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy z 10 grudnia 1993 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin wymaga, aby
po uprawomocnieniu się decyzji zostały przedstawione istotne dla sprawy nowe
okoliczności faktyczne, albo ujawnione nowe dowody istniejące w dniu wydania
decyzji, nieznane organowi, a mające wpływ na prawo do świadczeń, albo ich
wysokość. W rozpoznawanej sprawie warunki te nie zostały spełnione, gdyż
ubezpieczony nie wskazał nowych okoliczności faktycznych ani nowych dowodów
istniejących sprzed wydania decyzji nieznanych organowi rentowemu. Wniosek
skarżącego o wznowienie decyzji waloryzacyjnych, na skutek którego wydana
została zaskarżona decyzja odmowna zmierzał w istocie do wykazania, że organ
emerytalny błędnie stosował przy waloryzacji emerytury apelującego zasady
wynikające z art. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy w brzmieniu
obowiązującym od 1 stycznia 1999 r., zamiast waloryzować jego emeryturę według
metody wynikającej z cytowanego wyżej art. 6 ustawy w brzmieniu obowiązującym
do 31 grudnia 1998 r. Istota sporu sprowadzała się do przesądzenia kwestii, w jaki
sposób należy waloryzować przysługujące wnioskodawcy na podstawie decyzji z
24 listopada 1998 r. świadczenie emerytalne - czy według zasad obowiązujących
do 1 stycznia 1999 r., czy też zgodnie z nowymi zasadami wprowadzonymi do
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych przez przepis art. 159
ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu drugiej instancji, w powyższym zakresie
Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i przeprowadził
właściwe rozważania prawne. Za nietrafne Sąd uznał zarzuty apelacji co do
naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993
r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, przez
niewłaściwą jego wykładnię i wyciągnięcie z jego brzmienia wniosku, że do osób
4
które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 1999 r. należy stosować zasady
waloryzacji wynikające z brzmienia tego przepisu nadanego art. 159 pkt. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Zdaniem Sądu wojskowy organ emerytalny dokonywał waloryzacji
emerytur i rent wojskowych po dniu 1 stycznia 1999 r. zgodnie z prawem, na
podstawie art. 6 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin w brzmieniu nadanym przez art. 159 pkt 1 ustawy z 17
grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd
Apelacyjny stwierdził również, że odwołanie od decyzji organu rentowego w
zakresie indywidualnych spraw z ubezpieczenia społecznego, o jakich mowa w art.
476 § 2 i 3 k.p.c. wszczyna sprawę cywilną z zakresu ubezpieczeń społecznych w
rozumieniu art. 1 k.p.c. W takim wypadku także i sąd ubezpieczeń społecznych nie
może stwierdzić nieważności decyzji, od której wniesione zostało odwołanie, lecz
winien rozpoznać sprawę, koncentrując się na merytorycznej trafności decyzji tego
organu.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zaskarżył w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego, zarzucając mu naruszenia przepisów postępowania mające istotny
wpływ na wynik sprawy, tj.: (-) art. 83 ust. 2 oraz art. 83a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak również art. 32 ust.
2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin, a polegające na rozpatrzeniu sprawy przez sąd
powszechny pomimo tego, że właściwy był sąd administracyjny, (-) art. 87 § 2
k.p.c., polegające na reprezentacji w toku postępowania organu rentowego, tj.
Wojskowego Biura Emerytalnego, przez pełnomocnika, który nie był właściwie
umocowany w rozumieniu przepisów regulujących organizację Ministerstwa Obrony
Narodowej oraz podległych temu organowi wojskowych biur emerytalnych.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, względnie o uchylenie tego
wyroku poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz ubezpieczonego
kosztów postępowania kasacyjnego, w tym i kosztów zastępstwa procesowego.
5
W uzasadnieniu skargi wskazano, że organ rentowy i sądy obu instancji
błędnie określiły istotę sporu w przedmiotowej sprawie jako „wysokość
świadczenia". Tymczasem istotą wniosku ubezpieczonego, w wyniku którego
wydana została przez organ rentowy zaskarżona następnie decyzja, było żądanie
wznowienia postępowania, tzn. uruchomienia procedury przewidzianej w art. 145 i
nast. k.p.a. Rozstrzygnięcia organu rentowego w zakresie takiego wniosku mają
charakter stricte administracyjny, i jako takie winny podlegać rozpoznawaniu
wyłącznie na drodze sądowo - administracyjnej, a nie przed sądem powszechnym,
sądem ubezpieczeń społecznych. Zachodzi zatem nieważność postępowania w
rozumieniu art. 379 pkt 1 k.p.c. Po wtóre, według skarżącego, uwadze Sądów
orzekających w sprawie umknęła kwestia ważności umocowania pełnomocnika
organu rentowego (tj. Wojskowego Biura Emerytalnego). Pełnomocnik ten
przedłożył na użytek niniejszej sprawy pełnomocnictwo udzielone przez Dyrektora
Wojskowego Biura Emerytalnego. Tymczasem, zgodnie z treścią regulaminu
Organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (stanowiącego załącznik do
zarządzenia Ministra obrony Narodowej nr 40/MON z dnia 22 listopada 2006 r.)
zastępstwo prawne prowadzone jest przez Departament Prawny tegoż Ministerstwa
(§ 32), zaś zadania związane z wojskowym systemem emerytalnym, koordynuje
system planowania i realizacji budżetu wojskowych biur emerytalnych realizuje
Departament Spraw Socjalnych Ministerstwa Obrony Narodowej. Pełnomocnik
organu rentowego (WBE) nie przedłożył dokumentu pełnomocnictwa podpisanego
przez któregokolwiek z kierowników obu wyżej wymienionych jednostek
organizacyjnych. co na niwie procedury cywilnej skutkuje nieważnością
postępowania, tym razem na zasadzie art. 379 pkt. 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga ogranicza się do przedstawienia zarzutów nieważności postępowania
przed Sądami pierwszej i drugiej instancji rozpoznającymi niniejszą sprawę.
Zarzut wynikającej z niedopuszczalności drogi sądowej nieważności
postępowania (art. 379 pkt. 1 k.p.c.) skarżący wywodzi z naruszenia przez
zaskarżony wyrok art. 83 ust. 2 i art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
6
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74
ze zm.) oraz art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze
zm.), powoływanej dalej, jako „ustawa”. Zarzut ten jest bezpodstawny z
następujących względów:
Po pierwsze, powołane w podstawie skargi w związku z tym zarzutem
przepisy art. 83 ust. 2 i art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych nie mogły mieć zastosowania w sprawie i nie mogły
zostać naruszone przez zaskarżony wyrok, ponieważ kwestie normowane tymi
przepisami zostały uregulowane odpowiednio w art. 31 ust. 4 i art. 32 ustawy, co
wyklucza możliwość odwoływania się do pierwszej z wymienionych ustaw w
rozważanym zakresie.
Po drugie, powołany w podstawie skargi w związku z rozpatrywanym
zarzutem art. 32 ust. 2 ustawy nie może stanowić podstawy skargi kasacyjnej.
Przepis ten stanowi, że „Decyzje ostateczne, od których nie zostało wniesione
odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez wojskowy organ
emerytalny zmienione, uchylone lub unieważnione, na zasadach określonych w
przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania
administracyjnego …”. Unormowanie to dotyczy więc, co jasno wynika z jego treści,
postępowania administracyjnego przed organem rentowym, nie będąc ani
przepisem prawa materialnego, ani przepisem postępowania cywilnego, które
zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. mogą być podstawą skargi kasacyjnej. Poza tym,
wysuwając zarzut niedopuszczalności drogi sądowej skarżący nie zarzucił
naruszenia art. 2 k.p.c. ani nie wyjaśnił, dlaczego niniejsza sprawa nie jest sprawą
cywilną w rozumieniu tego przepisu, jak również nie wyjaśnił, dlaczego od
zaskarżonej przez niego decyzji nie przysługiwało mu odwołanie do właściwego
sądu według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego,
co wymagało odwołania się do art. 31 ust. 4 ustawy.
Po trzecie, art. 31 ust. 2 ustawy, niezależnie od tego, że jak wyżej wskazano
nie może stanowić podstawy skargi kasacyjnej, nie ma związku z niniejszą sprawą
wszczętą odwołaniem od decyzji odmawiającej „wznowienia postępowania” na
podstawie art. 32 ust. 2 tej ustawy. Sam skarżący stwierdził, że „istotą wniosku
7
ubezpieczonego, w wyniku którego wydana została przez organ rentowy
zaskarżona decyzja, było żądanie wznowienia postępowania”. Jakkolwiek łączył to
błędnie z uruchomieniem „procedury przewidzianej w art. 145 i nast. k.p.a.”, nie
dostrzegając, że w sprawach z zakresu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy
zawodowych i ich rodzin, procedura wznowienia została w sposób szczególny
unormowana w art. 32 ust. 1 ustawy, jako instytucja ponownego ustalania prawa do
świadczeń pieniężnych z tytułu zaopatrzenia emerytalnego lub ich wysokości,
niemniej jednak, jego wniosek nie dotyczył regulowanych w art. 31 ust. 2 kwestii
zmiany, uchylenia lub unieważnienia ostatecznych decyzji. Wprawdzie skarżący we
wniosku do organu rentowego domagał się także unieważnienia decyzji
waloryzacyjnych z 2 marca 1999 r., 2 czerwca 1999 r., 6 czerwca 2000 r., 6
czerwca 2001 r., 5 czerwca 2002 r., 6 marca 2003 r., 8 marca 2004 r., 1 marca
2006 r. i 1 marca 2008 r., jednakże, jak wskazano, zaskarżona decyzja dotyczyła
tylko odmowy „wznowienia postępowania” w sprawie tych decyzji, co ma
uzasadnienie w ugruntowanym, i mającym odpowiednie zastosowanie do
postępowań na gruncie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy, stanowisku orzecznictwa
administracyjnego, że okoliczności uzasadniające wznowienie postępowania nie
mogą stanowić podstawy stwierdzenia nieważności decyzji (zob. wyrok NSA z dnia
5 marca 1998 r., IV SA 988/97, LEX nr 45673 i powołane w jego uzasadnieniu
wcześniejsze orzecznictwo).
Na koniec należy wskazać, że Sąd Najwyższy, nie dostrzega także innych
przyczyn niedopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie. W szczególności,
w świetle ustalonego orzecznictwa sądowego, w sprawach wszczętych odwołaniem
od decyzji odmawiającej ponownego ustalenia uprawnień z ubezpieczenia
społecznego droga sądowa jest dopuszczalna (por. np. orzeczenia SN z 18 lutego
2003 r., II UK 139/02, OSNP 2004 nr 7, poz. 128; 22 czerwca 2004 r., II UK 404/03,
OSNP 2005, nr 4 poz. 58; 13 grudnia 2005 r., II UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24,
poz. 371).
Bezpodstawny okazał się także zarzut nieważności postępowania
wynikającej z niewłaściwej reprezentacji organu rentowego - Wojskowego Biura
Emerytalnego. W aktach sprawy znajduje się udzielone radcy prawnemu przez
Dyrektora wymienionego Biura pełnomocnictwo do reprezentowania pozwanego
8
organu w sprawie. Zgodnie z art. 460 k.p.c. organ rentowy ma zdolność sądową i
procesową w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Z kolei według art.
476 § 4 pkt 3 k.p.c. w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony
Narodowej z dnia 23 lutego 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości
organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz
uprawnionych członków ich rodzin (Dz.U. z 2004 r. Nr 67, poz. 618), wojskowymi
organami emerytalnymi są dyrektorzy wojskowych biur emerytalnych. Zdolność
sądowa i procesowa wojskowego organu rentowego (dyrektora wojskowego biura
emerytalnego) w rozumieniu art. 460 § 1 k.p.c. wynika więc wprost z Kodeksu
postępowania cywilnego. Posiadanie zaś przez organ rentowy zdolności
procesowej oznacza jego zdolność do dokonywania wszystkich czynności
procesowych, łącznie z udzielaniem pełnomocnictwa procesowego. Prowadzi to do
wniosku, że wojskowy organ emerytalny (dyrektor wojskowego biura emerytalnego)
może udzielić radcy prawnemu pełnomocnictwa do zastępstwa procesowego tego
organu w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
(art. 86 i 87 § 1 k.p.c. w związku z art. 460 § 1 i art. 476 § 4 pkt 3 k.p.c.).
Oceny tej nie zmienia regulamin organizacyjny Ministerstwa Obrony
Narodowej wprowadzony zarządzeniem nr 40/MON Ministra Obrony Narodowej z
dnia 22 listopada 2006 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa
Obrony Narodowej, Dz. Urz. MON z 2006 r. Nr 21, poz. 270 ze zm. Akt ten stanowi
w § 32, że Departament Prawny, między innymi zapewnia zastępstwo prawne oraz
sprawuje merytoryczny nadzór nad świadczeniem pomocy prawnej w resorcie (ust.
1) oraz, że do zakresu zadań tego departamentu należy w szczególności
wykonywanie zastępstwa prawnego przed sądami, trybunałami i innymi organami
orzekającymi (ust. 2 pkt 6). Powołane postanowienia regulaminu nie rozstrzygają
jednak, co jasno wynika z ich treści, o tym kto może udzielać pełnomocnictwa
procesowego w imieniu jednostek resortu mających, jak wojskowe organy
emerytalne, zdolność procesową, ani nie wyłączają wykonywania zastępstwa
procesowego przez pełnomocników spoza Departamentu Prawnego MON.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 39814
k.p.c., orzekł jak w
sentencji.
9