Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 218/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa L. I.
przeciwko Bankowi [A.]. w K. i Bankowi [B.] w W.
o uchylenie kary nagany, nagrodę z zysku za 2001 r., nagrodę z zysku za 2002 r.,
odszkodowanie z tytułu nierównego traktowania w zatrudnieniu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 19 kwietnia 2010 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej nagrody z
zysku za 2001 r. i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części,
3. pozostawia Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
L. I. pozwem z dnia 1 czerwca 2005 r. wniósł o zasądzenie nagrody z zysku
za 2001 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 2002 r. W piśmie
procesowym z dnia 4 października 2006 r. pełnomocnik powoda rozszerzył
powództwo i wniósł o zasądzenie nagrody z zysku za rok 2002 r. W piśmie
złożonym dnia 3 listopada 2006 r. pełnomocnik powoda wskazał sposób wyliczenia
nagrody z zysku za lata 2001-2003, ostatecznie w piśmie procesowym z dnia 6
grudnia 2007 r. wniósł o zasądzenie kwoty 10.027,80 zł tytułem nagrody z zysku za
rok 2001 i 2002 (w tym 4.274,80 zł tytułem nagrody z zysku za rok 2001 z
odsetkami ustawowymi od 7 lipca 2002 r. i kwoty 5.758 zł tytułem nagrody z zysku
za rok 2002 z odsetkami od 7 lipca 2003 r.).
Sąd Rejonowy dla [...] Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem
z dnia 9 marca 2009 r., między innymi, oddalił tak sformułowane powództwo
skierowane przeciwko Bankowi [A} w K. i Bankowi [B] w W..
Sąd ustalił, ze powód od 1 kwietnia 1992 r. był pracownikiem [...] Banku [C].
W wyniku jego połączenia z Bankiem [A] powód od 1 stycznia 2002 r. został
przejęty w trybie art. 231
k.p. przez ten ostatni Bank. Od 1 grudnia 2007 r. L. I. wraz
z częścią przedsiębiorstwa i pracowników został przejęty również w trybie
powyższego przepisu przez Bank [B].
Odnosząc się do żądanej nagrody z zysku, Sąd pierwszej instancji ustalił, że
w Banku [C] w W. od 1995 r. obowiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy.
Zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 4 i § 5 Załącznika nr 5 do ZUZP fundusz
nagród z zysku do podziału jest tworzony i znoszony na mocy uchwał walnego
zgromadzenia. Wysokość odpisu na fundusz nagród z zysku ustala walne
zgromadzenie na wniosek zarządu Banku zaopiniowany przez radę Banku w
terminie 30 dni po zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego. Wysokość
odpisu jest uzależniona od wyniku finansowego Banku, osiągniętego za dany rok
obrachunkowy. Załącznik regulujący zasady nagradzania stanowił integralną część
ZUZP. Walne zgromadzenie Banku podjęło uchwałę nr 15/2002 o nieuruchomieniu
funduszu nagród z zysku za rok obrachunkowy 2001. Walne zgromadzenie
akcjonariuszy przy podziale zysku za rok obrachunkowy 2001, w poz. 7 uchwały nr
3
15/2002, wskazało, że „odpis na fundusz nagród z zysku (z narzutami) wynosi 0,00
zł.” Fundusz nagród z zysku nie został utworzony i w związku z tym nagroda z
zysku nie została wypłacona pracownikom. Uchwałą z dnia 22 lipca 2002 r.
zadecydowano o wypłacie pracownikom byłego Powszechnego Banku
Kredytowego rekompensaty z tytułu niewypłaconej nagrody z zysku. Kwota
przekazana na wypłatę wynosiła 11.600.000 zł, a przypadająca na powoda
rekompensata wyniosła 1.744 zł. Z treści postanowień ZUZP obowiązującego w
Banku [C] w 2001 r. wynika, że nagroda z zysku nie była stałym składnikiem
wynagrodzenia i nie przysługiwała pracownikom zawsze, lecz uzależniona była od
wypracowanego zysku. Uchwałą nr 10/2003 z dnia 6 czerwca 2003 r. zwyczajne
walne zgromadzenie akcjonariuszy Banku [A] w sprawie podziału zysku za rok
2002 oraz ustalenia dywidendy i terminu wypłaty dywidendy przeznaczyło kwotę
1.000.000 zł na fundusz nagród z narzutami dla pracowników. Wysokość nagrody z
zysku została ustalona w jednakowym procencie 0,34477% wynagrodzenia
stanowiącego podstawę naliczenia nagrody z zysku; powód w czerwcu 2003 r.
otrzymał świadczenie z tytułu zysku za 2002 r. w wysokości 189,00 zł.
Oceniając ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy w odniesieniu do żądania
wypłaty nagrody z zysku uznał, że nie zasługuje ono na uwzględnienie. Stwierdził,
że nagroda z podziału wyniku finansowego nie jest w jego ocenie świadczeniem
należnym powodowi. Jej wypłata i wysokość każdorazowo uzależniona była od
indywidualnej uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy Banku [C]. Dopiero po
pojęciu decyzji przez walne zgromadzenie akcjonariuszy o przekazaniu określonej
kwoty na fundusz nagród po stronie pracowników powstawało roszczenie o
dochodzenie jej zapłaty. Istnienie regulaminu w tym zakresie samo przez się nie
stanowi jeszcze wystarczającego kryterium do uznania określonych w nim premii za
świadczenie regulaminowe - obligatoryjne. O charakterze premii - nagrody
(regulaminowa, uznaniowa) decyduje zatem treść poszczególnych wewnętrznych
aktów prawnych, w tym właściwych regulaminów premiowania,
Nagroda z podziału wyniku finansowego stanowić bowiem będzie dodatkową
cześć wynagrodzenia pracownika, do której prawo powstaje dopiero wówczas i
jedynie wówczas, gdy odpowiednie akty obowiązujące u pracodawcy przewidują z
góry skonkretyzowane i obiektywne przesłanki przyznania takich świadczeń i
4
przesłanki te zostaną spełnione przez konkretnego pracownika. Skoro
postanowienia ZUZP odnośnie do tworzenia funduszu nagród z zysku nie precyzują
szczegółowych i sprawdzalnych kryteriów ustalania jej wysokości (w niniejszej
sprawie zgodnie z ZUZP wysokość odpisu na fundusz nagród z zysku uzależniona
była od wyniku finansowego Banku osiągniętego za dany rok obrachunkowy), to
pracownik nie może w postępowaniu sądowym skutecznie podważać oceny
zakładu pracy co do wysokości takiego świadczenia, gdyż ma ona w istocie
charakter nagrody.
W ocenie Sądu, treść powyższych regulacji nie pozwala na przyjęcie, że
nagroda z zysku miała charakter roszczeniowy. W świetle poczynionych przez Sąd
ustaleń faktycznych brak bowiem możliwości ustalenia przesłanek, których
spełnienie gwarantowałoby nagrody w określonej wysokości. Już bowiem na etapie
tworzenia funduszu nagród brak jakichkolwiek wymiernych kryteriów określających,
według jakich zasad i w jakiej wysokości należy stworzyć fundusz nagród u
pozwanego. Każdorazowo bowiem jego wysokość uzależniona jest od
indywidualnych decyzji Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Banku [C] w sprawie
przekazania na ten fundusz środków oraz określenia wysokości przekazywanych
środków .
Wyrok ten został zaskarżony apelacjami wniesionymi przez obie strony
pozwane oraz powoda. Powód zaskarżył wyrok w części nieuwzględniającej jego
roszczenia o nagrodę z zysku za rok 2001 i za rok 2002.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w W. wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2010 r.
częściowo uwzględnił apelację stron pozwanych i oddalił apelację powoda.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji, odnosząc się do apelacji powoda,
stwierdził, że Sąd Rejonowy rozpoznając żądanie powoda dotyczące wypłaty
nagrody z zysku za lata 2001-2002 nie dopuścił się obrazy przepisów prawa
materialnego, natomiast apelacja stanowi jedynie polemikę z prawidłowo dokonaną
przez Sąd pierwszej instancji interpretacją przepisów prawa dotyczących tworzenia,
przyznawania i podziału nagród z zysku a obowiązujących w Banku [A] .
Wbrew zarzutom zawartym w apelacji walne zgromadzenie akcjonariuszy
miało uprawnienie do tworzenia i podziału funduszu nagród z zysku. Uprawnienie to
wynikało, jak wyjaśnił to szczegółowo Sąd Rejonowy, z postanowień Zakładowego
5
Układu Zbiorowego Pracy Pracowników Banku [C] w W., w szczególności z § 4 i §
5 załącznika nr 5 do tegoż Układu. Z postanowień tych Sąd pierwszej instancji
wysnuł prawidłowy wniosek, iż tylko Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy decyduje,
czy i jaką część zysku przeznaczyć na nagrody. Nie może za ten organ decyzji
podejmować sąd.
Z przepisów obowiązujących w przedmiotowym zakładzie pracy wynika
bezspornie, że uprawnienie to ma tylko i wyłącznie walne zgromadzenie
akcjonariuszy. Zgodnie z uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariusz fundusz
nagród z zysku za 2001 rok nie został utworzony i nagroda z tego tytułu nie była
pracownikom wypłacana. Natomiast za 2002 r. powód otrzymał nagrodę z zysku w
wysokości 189,00 zł, czyli w kwocie zgodnej z uchwałą o podziale zysku za 2002 r.
z dnia 6 czerwca 2003 r. Nie mógł więc powód skutecznie dochodzić przed sądem
roszczeń związanych z wypłatą nagród z zysku, skoro nagroda z zysku nie miała
charakteru roszczeniowego, nie było podstaw prawnych do wypłacenia jej
powodowi za 2001 rok oraz w wysokości większej niż powód otrzymał za 2002 r.
Powód zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w części oddalającej jego
apelację.
Zaskarżonemu wrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego: art. 80 k.p.
i art. 22 § 1 k.p. oraz art. 9 § 1 k.p. w związku z § 22 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy Pracowników Banku [C] w W., poprzez jego błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że dokonanie odpisu na fundusz nagród z zysku dla załogi
Banku nie jest obligatoryjne w sytuacji, kiedy Bank wypracował zysk, a w
konsekwencji, poprzez uznanie, że pomimo wypracowania zysku w latach 2001 i
2002 nie było obowiązku dokonania odpisu na fundusz nagród dla załogi i brak było
po stronie pracodawcy obowiązku wypłacenia pracownikom nagród z zysku, art. 80
k.p. i art. 22 § 1 k.p. oraz art. 9 § 1 k.p. w związku z § 4 i 5 Załącznika nr 5 do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Pracowników Banku [C] w W. - Zasady
Nagradzania w Banku [C] w W. z zysku do podziału, poprzez jego błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że do kompetencji walnego zgromadzenia należy podjęcie
decyzji, czy pomimo wypracowania zysku należy dokonać odpisu na fundusz
nagród z zysku dla załogi, a w konsekwencji, poprzez uznanie, że walne
zgromadzenie akcjonariuszy mogło znieść odpis na fundusz nagród z zysku
6
pomimo wypracowania zysku przez Bank i wówczas nie powstawało po stronie
pracowników roszczenie o wypłatę nagrody z zysku, art. 80 k.p. i art. 22 § 1 k.p.
oraz art. 9 § 1 k.p. w związku z § 6 i 22 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy
Pracowników Banku [C] w W. w związku z § 4 i 5 Załącznika nr 5 do Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy pracowników Banku[C] w W. — Zasady Nagradzania w
Banku [C] w W. z zysku do podziału, poprzez ich błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że nagroda z zysku nie ma charakteru roszczeniowego i nie stanowi
obligatoryjnego składnika wynagrodzenia za wykonaną pracę, a zatem brak
podstaw do dochodzenia jej na drodze sądowej, a w konsekwencji niewłaściwe
zastosowanie tych przepisów i oddalenie powództwa o nagrody z zysku. Skarżący
wskazał także, że na skutek powyższych naruszeń prawa materialnego, Sąd
naruszył art. 98 k.p.c. i ewentualnie art. 100 k.p.c., poprzez niewłaściwe
zastosowanie i obciążenie powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanych
zarówno przed Sądem pierwszej instancji, jak i w instancji odwoławczej, podczas
gdy roszczenie powoda w zakresie nagrody z zysku zasługuje na uwzględnienie,
zatem brak podstaw, w zakresie tego roszczenia, do obciążania powoda kosztami
zastępstwa procesowego pozwanych.
W uzasadnieniu skargi skarżący podniósł, że jak wynika wprost zarówno z §
22 Układu, jak i z § 4 Załącznika do Układu, który stanowi jego integralną część,
fundusz nagród z zysku jest tworzony obligatoryjnie na mocy uchwały walnego
zgromadzenia. Literalna wykładnia tego przepisu uniemożliwia przyjęcie innej
interpretacji. Ponadto, z ustalonego przez Sąd zarówno pierwszej jak i drugiej
instancji stanu faktycznego, nie sposób przyjąć odmiennej interpretacji § 4. Gdyby
bowiem wolą stron Układu było, aby fundusz nagród mógł być tworzony z zysku
fakultatywnie na mocy uchwały walnego zgromadzenia, to strony ponad wszelką
wątpliwość zamieściłyby taki przepis w Układzie i wprost wyraziłyby swoją wolę,
dając walnemu zgromadzeniu swobodę w podejmowaniu decyzji. Natomiast w
ustalonym stanie prawnym jedynym warunkiem utworzenia funduszu nagród było
wypracowanie przez pracodawcę zysku. O ile zysk ten został wypracowany, po
stronie walnego zgromadzenia powstawał obowiązek podjęcia uchwały o
utworzeniu funduszu nagród.
7
Zdaniem skarżącego, nie sposób zatem uznać § 4 Załącznika do Układu
jako lex specialis w stosunku do § 22 Układu. Załącznik (będący integralną częścią
Układu) stanowi jedynie uszczegółowienie ogólnej zasady wyrażonej w § 22
Układu, zgodnie z którą, o ile zostanie wypracowany zysk, zostanie dokonany odpis
na fundusz nagród z zysku dla załogi. § 4 Załącznika do Układu w żadnym razie nie
stanowi samodzielnej podstawy dla walnego zgromadzenia akcjonariuszy do
podjęcia arbitralnej decyzji czy pomimo wypracowania zysku należy dokonać
odpisu na fundusz nagród z zysku dla załogi, czy też nie. Załącznik wskazuje
jedynie, kto w sensie technicznym jest upoważniony do podjęcia uchwały o
dokonaniu odpisu na fundusz nagród.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną obie strony pozwane wniosły o jej
oddalenie jako nieuzasadnionej oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz
kosztów postępowania kasacyjnego
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna w części zasługuje na uwzględnienie. Sąd drugiej instancji
wyszedł z założenia, że w świetle postanowień Układu Zbiorowego Pracy
Pracowników Banku [C] w W. tylko walne zgromadzenie akcjonariuszy decyduje,
czy i jaką część zysku przeznaczyć na nagrody. Inaczej rzecz ujmując, uznał, że
jest ono uprawnione także do podjęcia decyzji o nieutworzeniu funduszu nagród z
zysku, a w takiej sytuacji po stronie pracowników nie powstaje roszczenie o wypłatę
tej nagrody. Ten pogląd wywiedziony został z § 4 i 5 Załącznika nr 5 do Układu,
który stanowi, że ”Fundusz nagród z zysku do podziału jest tworzony i znoszony na
mocy uchwał Walnego Zgromadzenia” oraz że „Wysokość odpisu na fundusz
nagród z zysku ustala Walne Zgromadzenie na wniosek Zarządu Banku
zaopiniowany przez Radę Banku w terminie 30 dni po zatwierdzeniu rocznego
sprawozdania finansowego. Wysokość odpisu jest uzależniona od wyniku
finansowego Banku, osiągniętego za dany rok obrachunkowy”. Użycie zwrotu „jest
tworzony i znoszony” mogłoby wskazywać na trafność stanowiska Sądu drugiej
instancji. Skoro powstanie zysku do podziału stanowi w myśl postanowień
układowych przesłankę pozytywną do utworzenia funduszu nagród z zysku (§ 22
8
Układu - „Z zysku do podziału dokonuje się odpisu na fundusz nagród dla załogi
Banku”), to przesłanką negatywną byłaby uchwała walnego zgromadzenia
akcjonariuszy postanawiająca „znieść” fundusz nagród, czyli podejmująca decyzję
o jego nieutworzeniu. Zatem w istocie wynikałaby z tego kompetencja tego organu
do decydowania o utworzeniu bądź nieutworzeniu funduszu nagród. Podkreślić
należy to, że strony układu zbiorowego pracy mają sporą swobodę kształtowania
warunków wynagrodzenia za pracę, w tym liczby, przesłanek i wielkości jego
składników, co stanowi - z jednej strony - konsekwencję zasady swobody rokowań
układowych (art. 2412
i art. 2413
k.p.), a z drugiej strony, następstwo stosunkowo
małej jednoznaczności kryteriów, którymi powinny się one kierować przy ustalaniu
tych warunków (art. 78 k.p.). Oznacza to w szczególności, że zawarty przez nie
układ w ogóle może nie przewidywać wypłacania nagród z zysku, tym bardziej więc
może uzależniać ich wypłatę od decyzji organu uprawnionego do powzięcia
uchwały o podziale zysku.
Jednakże w dokonywanej wykładni nie można pominąć regulaminu
wynagradzania pracowników, bo to on tworzy lub wyklucza podstawę prawną do
występowania z żądaniem wypłaty określonego świadczenia. W niniejszej sprawie
oznacza to odniesienie się do postanowień rozdziału II Układu zatytułowanego:
Zasady wynagradzania pracowników. Zgodnie z § 5 tego rozdziału, „Pracownicy
objęci układem otrzymują wynagrodzenia za pracę w oparciu o tabelę miesięcznych
stawek wynagradzania zasadniczego i zasady przyznawania premii i pozostałych
składników wynagradzania oraz świadczeń związanych z pracą”. Stosownie do § 6
ust. 3 Układu, „Pracownikom przysługują pozostałe składniki, takie jak: (…) c/
nagroda z zysku”. Nie można nie zauważyć, że prawo do tego składnika
wynagrodzenia ukształtowane zostało inaczej jak w przypadku nagrody z funduszu
nagród specjalnych, co do której Układ wypowiada się, że „Pracownik może
otrzymać nagrodę z funduszu nagród specjalnych” (§ 6 ust. 2). Redakcja
postanowienia § 6 ust. 3, które wymienia w pozostałych punktach świadczenia, co
do których nie ma wątpliwości, że nie mają charakteru uznaniowego (pkt a/ nagroda
jubileuszowa, pkt b/ odprawa emerytalna, pkt d/ odzież służbowa), a przede
wszystkim użycie zwrotu „przysługują” prowadziłyby do wniosku, że nagroda z
zysku jest to składnik wynagrodzenia pracownika mający charakter roszczeniowy.
9
Przy czym zwrócić należy uwagę, że nagroda ta – po uruchomieniu funduszu
nagród z zysku - ma charakter premii regulaminowej, skoro Załącznik nr 5 do
Układu - „Zasady nagradzania w Banku [C] w W. z zysku do podziału” określa
przesłanki negatywne prawa do nagrody (§ 16 - porzucenie pracy, rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, otrzymanie kary
dyscyplinarnej, opuszczenie więcej niż 2 dni pracy bez usprawiedliwienia,
wyrządzenie szkody Bankowi) oraz przesłanki pozytywne (§ 15 ust. 2 – realizacja
zadań na zajmowanym stanowisku, nowatorskie działania, inicjatywność
pracownika, odpowiedzialność na danym stanowisku, podnoszenie kwalifikacji,
dyspozycyjność pracownika, wyniki kontroli wewnętrznej i przeprowadzonych
rewizji). Przedstawione wątpliwości co do tego czy Układ przewiduje automatyczne
uruchomienie funduszu nagród z zysku (dokonanie odpisu na fundusz) w razie
osiągnięcia zysku w danym roku obrotowym, czy też decyduje o tym walne
zgromadzenie akcjonariuszy, zobowiązywały Sąd drugiej instancji do ich
wyjaśnienia – poprzez wykładnię obowiązujących w tej kwestii postanowień Układu
z uwzględnieniem dorobku judykatury.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że nagrody z zysku, które
zwyczajowo są od wielu dziesięcioleci przyznawane przez pracodawców, z uwagi
na treść art. 105 k.p. nie mogą być uznane za nagrody w jego rozumieniu.
Przysługują one bowiem ogółowi pracowników danego pracodawcy i uwzględniają
tę cześć ich wysiłku (ilości i jakości pracy), która może zostać ustalona i zmierzona
dopiero po zakończeniu danego roku obrachunkowego oraz po obliczeniu wielkości
zysku. Zysk nie jest jedynie rezultatem zabiegów kadry zarządzającej czy efektem
określonego splotu czynników o charakterze mikro i makroekonomicznym, ale w
określonej części jest konsekwencją pracy danego zespołu pracowniczego, a to z
kolei świadczy o tym, iż tzw. nagroda z zysku jest w istocie w pewnym zakresie
rodzajem wynagrodzenia (jego pewnej części) odłożonego w czasie. Nie bez
znaczenia jest tu także to, że do kwestii tej w wielu zakładach pracy w ten właśnie
sposób podchodzi się zwyczajowo, tj. że nagrody z zysku są corocznie (jeżeli zysk
zostaje wypracowany) zwyczajowo przyznawane pracownikom. Wprawdzie układ
zbiorowy pracy jest źródłem prawa pracy i jako taki nie może być utożsamiany z
umową o pracę, tym niemniej należy pamiętać o tym, iż jest to akt normatywny o
10
wielu cechach szczególnych. Stanowią one głównie konsekwencję tego, iż do jego
stworzenia dochodzi w drodze rokowań między stroną pracowniczą i pracodawczą,
a on sam jest rezultatem ich zgodnej woli. Usprawiedliwia to do pewnego stopnia
sięgnięcie do analogii z art. 56 k.c. w związku z art. 300 k.p., z którego wynika, iż -
między innymi - umowa o pracę wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz
również te, które wynikają z ustalonych zwyczajów. Ustalony zwyczaj - jeżeli da się
go stwierdzić - w zakresie kształtowania nagród z zysku i ich wysokości może i
powinien być brany pod uwagę przy wyjaśnianiu treści postanowień układów
zbiorowych pracy (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 24 czerwca 1998 r., II
ZP 14/98, OSNAPiUS 1998 nr 24, poz. 705 oraz z dnia 27 marca 2007 r., II UZP
3/07, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 243). Aspekt ten nie może być obojętny dla
wykładni omawianych przepisów, podobnie jak nie można pominąć intencji i woli
stron zakładowego układu (układów) zbiorowego pracy, bowiem wola stron układu
zbiorowego pracy w kształtowaniu jego treści, a tym samym i w wyjaśnianiu tego,
jak należy pojmować jego poszczególne przepisy, jest z woli ustawodawcy
szczególnie istotna. Wskazuje na to zwłaszcza regulacja zawarta w art. 2411
pkt 3 i
art. 2416
k.p. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, strony układu zbiorowego
mogą w szczególności ustalić tryb wyjaśniania treści postanowień układu
zbiorowego pracy oraz rozstrzygania sporów między nimi w tym zakresie. W myśl
art. 2416
k.p. treść postanowień układu zbiorowego pracy wyjaśniają wspólnie jego
strony, przy czym wyjaśnienia te je wiążą. Wprawdzie w myśl uchwały
powiększonego składu Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP 12/03
(OSNP 2004 nr 11, poz. 187), wyjaśnienia treści postanowień układu zbiorowego
pracy dokonane wspólnie przez jego strony na podstawie art. 2416
§ 1 k.p. nie są
wiążące dla sądu, ale nie znaczy to, że przy interpretowaniu przepisów układowych
intencje i wola stron układu zbiorowego pracy są bez znaczenia, wręcz przeciwnie
mają one szczególną wagę, bo przecież w typowych przypadkach to właśnie one
najlepiej wiedzą jak daną kwestię chciały uregulować i jakie rozumienie
przypisywały określonym sformułowaniom układowym, a ponadto - z czym nie
mamy do czynienia w przypadku innych aktów normatywnych - ustawodawca w
sposób jednoznaczny obciążył strony układu zbiorowego pracy wykładnią jego
postanowień i w ten sposób pośrednio wskazał, że ich zgodna wola jest
11
szczególnie ważną okolicznością, która powinna być brana pod uwagę przy
rozstrzyganiu wątpliwości interpretacyjnych dotyczących stworzonych przez nie
przepisów układowych. W wyjaśnianiu znaczenia przepisów układu zbiorowego
pracy istotna jest tzw. wykładnia subiektywna, polegająca na ustaleniu zamierzeń i
woli podmiotów (organów) upoważnionych do ustanowienia danego aktu
normatywnego, jak również wykładnia autentyczna, która z mocy art. 2416
k.p.
dokonywana jest przez strony układu zbiorowego pracy. Wnioski wypływające z tej
wykładni nie są wprawdzie rozstrzygające, bo z chwilą jego zawarcia układ
zbiorowy niejako odrywa się od jego twórców i jako akt normatywny zaczyna "żyć
własnym życiem", a wspólne wyjaśnienia stron dotyczące treści postanowień
układowych nie wiążą sądu, nie mogą być one jednakże pomijane czy
lekceważone.
Z dokonanych ustaleń nie wynika, jaki w istocie był zamiar i cel stron
wprowadzających do zakładowego układu zbiorowego pracy przepisy dotyczące
nagród z zysku, jaka obowiązywała w tym zakresie praktyka (zwyczaj) w latach
poprzednich i następnych oraz jakie znaczenie w tym kontekście przypisać uchwale
walnego zgromadzenia o rekompensatach dla pracowników z tytułu nieprzyznania
nagrody z zysku za 2001 r. Stąd też twierdzenie o tym, że Układ uprawniał walne
zgromadzenie akcjonariuszy do niedokonywania odpisu na fundusz nagród z zysku
mimo osiągnięcia zysku jest przedwczesne.
Nie można jednakże nie zauważyć, że uwagi te dotyczą nagrody z zysku za
2001 r., kiedy to nie utworzono funduszu nagród. Odmienna natomiast jest sytuacja
dotycząca nagrody z zysku za 2002 r., odnośnie do której walne zgromadzenie
akcjonariuszy utworzyło odpis na fundusz nagród i nagrody te zostały pracownikom
wypłacone. W niekwestionowanej podstawie faktycznej wyroku ustalono, że
„Uchwałą nr 10/2003 z dnia 6 czerwca 2003 r. Zwyczajne Walne Zgromadzenie
Akcjonariuszy Banku [A] w sprawie podziału zysku za rok 2002 oraz ustalenia
dywidendy i terminu wypłaty dywidendy przeznaczyło kwotę 1.000.000,00 zł na
fundusz nagród z narzutami dla pracowników. Wysokość nagrody z zysku została
ustalona w jednakowym procencie 0,34477% wynagrodzenia stanowiącego
podstawę naliczenia nagrody z zysku; powód w czerwcu 2003 r. otrzymał
świadczenie z tytułu zysku za 2002 r. w wysokości 189,00 zł”. W tym przypadku
12
tracą zatem na znaczeniu podniesione w skardze zarzuty. Postanowienia Układu
wskazane podstawach kasacyjnych i powołana treść uzasadniająca ich naruszenie
odwołują się do oceny roszczenia co do zasady, nie określają natomiast jego
wysokości. Dotyczą tych postanowień Układu, które odnoszą się do utworzenia
funduszu nagród z zysku (§ 22 Układu oraz § 4 i 5 Załącznika nr 5 do Układu) oraz
zasad wynagradzania pracowników (§ 6 Układu) i opierają się jedynie na
zwalczaniu poglądu, że do kompetencji walnego zgromadzenia akcjonariuszy
należy podjęcie decyzji, czy pomimo wypracowania zysku należy dokonać odpisu
na fundusz nagród z zysku dla załogi, a w konsekwencji, że walne zgromadzenie
akcjonariuszy mogło znieść odpis na fundusz nagród z zysku, pomimo
wypracowania zysku przez Bank i wówczas nie powstawało po stronie
pracowników roszczenie o wypłatę nagrody z zysku. Nie wyjaśniono więc w
skardze, dlaczego nagroda ta powinna ulec podwyższeniu o kwotę 5.758 zł. W
podstawach kasacyjnych nie wskazano postanowień określających zasady
ustalania wysokości indywidualnych nagród z zysku, z których wynikałby określony
algorytm jej obliczania, począwszy od postanowień dotyczących wysokości odpisu
na fundusz nagród, jego dalszego podziału na fundusz nagród centrali Banku,
fundusz nagród oddziałów Banku, fundusz nagród pozostałych jednostek
organizacyjnych Banku, poprzez podział funduszu nagród oddziałów Banku na
poszczególne oddziały – aż do ustalających wysokość indywidualnej nagrody z
zysku. Stosownie do treści art. 38913
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach
zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Jest
więc związany granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co
oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż
wskazane przez skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do
samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do
tego, jakiego aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także
zastąpić skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu
przepisów, które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego
orzeczenia. Sąd Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w
ramach tej podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów,
13
których naruszenie zarzucono. Stąd też – wobec niepowołania adekwatnych
zarzutów - skarga kasacyjna nie może skutecznie podważyć rozstrzygnięcia Sąd
dotyczącego nagrody zysku za 2002 r.
Z uwagi na powyższe stanowisko zaskarżony wyrok podlega uchyleniu
jedynie w odniesieniu do nagrody z zysku za 2001 r. i w tym zakresie Sąd przy
ponownym rozpoznaniu sprawy winien dokonać oceny postanowień Układu z
uwzględnieniem przedstawionych przesłanek. Jednakże w pierwszej kolejności
zobowiązany będzie do zajęcia stanowiska odnośnie do kwestii przedawnienia
roszczenia, którą pominął, wychodząc z założenia o nieroszczeniowym charakterze
tego świadczenia, nie ustalając daty wymagalności roszczenia i nie określając
precyzyjnie daty wystąpienia z takim roszczeniem przeciwko każdemu z
pozwanych, a także nie wskazując, czy zarzut taki podniosły obie strony pozwane.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok w powyższym zakresie, oddalając na podstawie art. 39814
k.p.c. dalej idącą skargę kasacyjną. O kosztach postępowania kasacyjnego
rozstrzygnięto po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/