Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 11 lutego 2004 r.
III PZP 12/03
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk (sprawozdawca), Józef Iwulski (sprawozdawca, uzasadnienie),
Kazimierz Jaśkowski, Andrzej Kijowski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Andrzej
Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 11 lutego 2004 r. sprawy z powódz-
twa Jerzego W. przeciwko KGHM „P.M.” Spółka Akcyjna - Oddział Zakładów Górni-
czych L. w L. o zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez skład
trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 2 września 2003 r. [...]
„Czy wyjaśnienia treści postanowień układu zbiorowego pracy, dokonane wspólnie
przez strony układu na podstawie art. 2416 § 1 k.p., są wiążące dla Sądu rozpozna-
jącego sprawy z zakresu prawa pracy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Wyjaśnienia treści postanowień układu zbiorowego pracy dokonane
wspólnie przez jego strony na podstawie art. 2416 § 1 k.p. nie są wiążące dla
sądu.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 29 stycznia 2002 r. Sąd Rejonowy w Lubinie zasądził od KGHM
„P.M.” S.A.-Oddziału Zakłady Górnicze L. w L. na rzecz Jerzego W. kwotę 12.882,32
zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od 26 czerwca do 7 listopada 2000 r.
Kwota ta stanowiła różnicę między otrzymanymi przez niego nagrodą jubileuszową,
nagrodą z okazji Dnia Górnika, nagrodą z zysku oraz 14 pensją, a należnymi mu wy-
2
płatami z tych tytułów. Różnica ta wynikała z niewypłacania powodowi 20% dodatku
do płacy zasadniczej z tytułu nadzorowania i wykonywania robót strzałowych. Sąd
Rejonowy ustalił, że w okresie objętym pozwem obowiązywały u strony pozwanej
kolejno: Zakładowa Umowa Zbiorowa dla Pracowników KGHM „P.M.” S.A. z 29
czerwca 1994 r. i Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy z 14 marca 2000 r. Zgodnie z
identyczną w tym zakresie treścią tych aktów, za nadzorowanie i wykonywanie robót
strzałowych przysługiwał dodatek w wysokości 20% płacy zasadniczej. Powód
otrzymywał ten dodatek, gdy był zatrudniony jako górnik instruktor strzałowy (pra-
cownik fizyczny). Pracodawca odmówił mu natomiast prawa do dodatku, gdy został
przekwalifikowany na nadgórnika techniki strzelniczej (pracownik umysłowy). Ponie-
waż powód jako nadgórnik techniki strzelniczej był zatrudniony pod ziemią i nadzo-
rował wykonywanie robót strzałowych, to zdaniem Sądu Rejonowego, dodatek mu
przysługiwał. Przepisy regulujące zasady wypłacania dodatku nie uzależniały prawa
do tego świadczenia od zatrudnienia na stanowisku robotniczym, a skoro dodatek
przysługiwał pracownikom wykonującym roboty strzałowe, bez sprawowania nad
nimi nadzoru, to powinien również być wypłacany osobom, które sprawowały nadzór
nad takimi pracami, bez ich fizycznego wykonywania. Z tego względu, w ocenie Sądu
Rejonowego, wadliwa była interpretacja przepisów dokonana przez stronę pozwaną,
której skutkiem było pozbawienie powoda prawa do 20% dodatku dlatego, że powód
jako pracownik zakwalifikowany do grupy pracowników umysłowych jedynie nadzo-
rował prowadzone roboty strzałowe.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 18 kwietnia 2002 r. oddalił apelację strony pozwanej. Sąd ten uznał za trafną
wykładnię, że powodowi przysługiwał dodatek z tytułu nadzorowania i wykonywania
robót strzałowych, skoro wykonywał pracę pod ziemią, choć robót strzałowych nie
wykonywał, a jedynie je nadzorował. Z postanowień Zakładowej Umowy Zbiorowej i
Zakładowego Układu Zbiorowego wynika bowiem, że dodatek należy się za nadzo-
rowanie i wykonywanie robót strzałowych.
W kasacji od wyroku Sądu drugiej instancji strona pozwana zarzuciła naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię § 8 ust. 6 Zakładowej Umowy
Zbiorowej dla Pracowników KGHM „P.M.” S.A., a także § 30 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników KGHM „P.M.” S.A., polegającą na przyjęciu, że
przepisy tych aktów dają podstawę do uznania, że powodowi przysługuje sporny do-
datek. Po wniesieniu kasacji strona pozwana złożyła wniosek o dopuszczenie dowo-
3
du z dokumentu “Interpretacja nr 1 Postanowień Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy”, wydanego 24 czerwca 2002 r.
Postanowieniem z dnia 2 września 2003 r., I PK 339/02, Sąd Najwyższy odro-
czył wydanie orzeczenia i na podstawie art. 39314
§ 1 k.p.c. przekazał do rozstrzy-
gnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego rozpatrywane zagadnienie
prawne. Sąd Najwyższy w zwykłym składzie podniósł, że zgodnie z art. 2416
§ 1 k.p.
treść postanowień układu wyjaśniają wspólnie strony. Z kolei § 2 tego artykułu sta-
nowi, że wyjaśnienia treści postanowień układu, wiążą także strony, które zawarły
porozumienie o stosowaniu tego układu. Z przepisu tego wynika wprost związanie
stron porozumienia o stosowaniu układu treścią wykładni dokonanej przez strony
tego układu. Słowo „także” wskazuje, że wykładnią tą związane są również same
strony układu. Unormowanie to nie rozstrzyga jednak, czy wyjaśnienia treści posta-
nowień układu zbiorowego pracy wiążą sądy rozpoznające sprawy z zakresu prawa
pracy. W kwestii tej istnieją zasadnicze rozbieżności stanowisk zarówno w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego, jak i w doktrynie prawa. W wyroku z dnia 10 listopada
1999 r., I PKN 345/99 (OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 195) Sąd Najwyższy stwierdził, że
do układu zbiorowego jako źródła prawa pracy mają zastosowanie ogólne zasady
interpretacji norm prawnych; szczególne znaczenie ma jednak wykładnia, skierowana
na ustalenie celu, woli i zamiaru stron, które zawarły układ. Uzasadniając to stanowi-
sko Sąd Najwyższy dodał, że co prawda układ zbiorowy pracy jest źródłem prawa
pracy, ale przy jego interpretacji - z uwagi na jego swoistość - większą niż zwykła rolę
w toku wykładni, przypisać należy woli i dążeniom stron, które go zawierają. W kolej-
nym wyroku z dnia 7 grudnia 2000 r., I PKN 142/00 (OSNAPiUS 2002 nr 14, poz.
334) Sąd Najwyższy odniósł się wprost do oceny znaczenia wykładni postanowień
układu zbiorowego pracy, dokonanej zgodnie z art. 2416
§ 1 k.p., wyrażając pogląd,
że formułowane na podstawie tego przepisu przez strony układu zbiorowego pracy
wyjaśnienia treści jego postanowień są prawnie wiążące. Zdaniem Sądu Najwyższe-
go, dokonane w ten sposób ustalenia są wiążące także dla organów rozstrzygają-
cych spory, tak jak wiążące są dla nich postanowienia samego układu, pod warun-
kiem, że nie pozostają one w sprzeczności z aktami prawnymi wyższego rzędu. Do
wniosku takiego prowadzi wykładnia systemowa i funkcjonalna art. 2416
k.p. Ponie-
waż układ zbiorowy pracy jest wspólnym aktem jego stron, ustawodawca uznał, że to
właśnie strony te wspólnie mogą wyjaśniać treść jego postanowień (zarówno norma-
tywnych, jak i obligacyjnych), przy założeniu, że wyjaśnienia te są wiążące, gdyż w
4
przeciwnym razie ustanowienie regulacji zawartej w art. 2416
k.p. właściwie pozba-
wione byłoby sensu. Z przepisu tego wynika bowiem nie tylko, że strony układu zbio-
rowego pracy mogą wyjaśniać treść jego postanowień, ale także, iż wyjaśnienia te są
w sensie prawnym wiążące, tak jak wiążący jest sam układ zbiorowy pracy. Podobne
stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lipca 2001 r., II UKN 477/00
(OSNAP 2003 nr 11, poz. 272), stwierdzając, że sąd nie może odmiennie interpreto-
wać przepisów układu zbiorowego pracy dotyczących zasad wynagradzania pracow-
ników, niż uczyniły to strony układu na podstawie art. 2416
k.p., chyba że wykładnia
ta prowadzi do rozwiązania sprzecznego z aktem prawnym wyższego rzędu. Uza-
sadniając to zapatrywanie Sąd Najwyższy wskazał, że cechą charakterystyczną
norm prawnych zawartych w układzie zbiorowym pracy jest ich umowne, “układowe”
pochodzenie. Dlatego ustawodawca wyposażył dodatkowo strony zawierające układ
w możliwość usuwania niejasności, braku precyzji postanowień układowych w drodze
ich wyjaśnienia. Z natury rzeczy wątpliwości co do sposobu rozumienia przepisów
układu ujawniają się dopiero przy ich stosowaniu i wówczas dokonywana jest ich in-
terpretacja. Sąd Najwyższy uznał, że wykładnia systemowa i funkcjonalna tego prze-
pisu nasuwa wniosek, że sąd nie może odmiennie zinterpretować przepisów układu
zbiorowego pracy dotyczących zasad wynagradzania pracowników, niż to uczyniły
strony układu, chyba że wykładnia ta prowadzi do rozwiązania sprzecznego z aktami
prawnymi wyższego rzędu.
Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w wyroku z dnia 14 lutego 2001 r., I PKN
249/00 (OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 523), w którym stwierdził, że z art. 2416
k.p. nie
wynika zakaz dokonywania przez sąd wykładni postanowień układu zbiorowego
pracy. W motywach tego orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że w przypadku, gdy w
układzie ustalony został tryb dokonywania wyjaśnień i strony, korzystając z tej możli-
wości, zinterpretują wspólnie jego postanowienie, jest to dla nich wiążące. Wyjaśnie-
nie takie nie ma jednak takiej samej mocy jak układ, gdyż nie ma postaci protokołu
dodatkowego. Układ zbiorowy pracy jest źródłem prawa pracy, co wynika z art. 9 § 1
k.p. Sąd jest bez wątpienia uprawniony do wykładni prawa mającego zastosowanie w
rozpoznawanej sprawie. Ograniczenia w dokonywaniu samodzielnej wykładni muszą
wynikać z wyraźnego przepisu ustawy. Przykładem takiego przepisu jest art. 386 § 6
k.p.c., zgodnie z którym ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu dru-
giej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana do ponownego
rozpoznania, jak i sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Związa-
5
nie sądu wyjaśnieniami układu zbiorowego nie wynika z art. 2416
k.p. Treści tego
przepisu nie można interpretować jako przyznania stronom układu monopolu na wy-
kładanie jego postanowień. Istotne znaczenie tej normy prawnej sprowadza się do
pozbawienia znaczenia wyjaśnień treści układu dokonywanych tylko przez jedną
stronę. Wyjaśnienia mają być dokonywane przez strony wspólnie. W 2416
k.p. nie ma
mowy o tym, że wyłącznie strony układu są uprawnione do dokonywania wyjaśnień.
Natomiast kompetencja sądu w tym zakresie stanowi konsekwencję uznania układu
za źródło prawa. Gdy strony układu dokonają wspólnie wyjaśnienia jego treści, sąd
powinien wziąć to pod uwagę przy rozpoznawaniu sprawy. Wyjaśnień takich nie
mogą zastąpić zeznania świadków, ani w innej formie przedstawione stanowisko
strony układu, chociaż i one nie są oczywiście pozbawione znaczenia.
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie przedstawił także rozbieżność stanowisk
występującą w tym zakresie w doktrynie prawa. Część jej przedstawicieli twierdzi, że
wykładnia dokonywana przez strony układu w trybie art. 2416
k.p. jest wiążąca nie
tylko dla nich, lecz również dla sądów. Zwolennicy tego stanowiska podnoszą, że
związanie sądów wykładnią stron wynika z ustawy. Organy rozstrzygające spory po-
wstające przy stosowaniu układu są upoważnione do dokonywania wykładni posta-
nowień układowych, jeżeli strony nie są w stanie uzgodnić stanowiska w sprawie in-
terpretacji układu bądź też, jeżeli określone postanowienia układowe nie były w ogóle
przedmiotem ich wykładni, a budzą w praktyce wątpliwości. Związanie sądów wy-
kładnią stron jest bardziej zgodne z autentycznym charakterem interpretacji dokony-
wanej przez strony układu. Inni autorzy uważają, że wyjaśnienia treści postanowień
układu dokonane przez strony nie są wiążące dla sądów. Twierdzą oni, że jakkolwiek
wykładnia dokonana przez strony układu nie jest wiążąca dla sądu, to jednak sąd
powinien dążyć do uwzględnienia woli i zamiaru stron, a w razie wątpliwości dążyć
do ustalenia, co strony miały na myśli i co zamierzały osiągnąć. Wyjaśnienie stron nie
jest prawem, nie jest wymienione wśród źródeł prawa pracy, a sędzia, zgodnie z art.
178 ust. 1 Konstytucji, podlega tylko Konstytucji i ustawom. Moc wiążąca wyjaśnienia
jest ograniczona do stosunków między podmiotami zawierającymi układ lub porozu-
mienie o jego stosowaniu, co wynika wprost z art. 2416
§ 2 k.p. oraz z faktu, iż należy
ono do części obligacyjnej układu i z tego względu nie może wiązać innych podmio-
tów. Pracownik dochodzący roszczeń na podstawie układu może dowodzić, że wyja-
śnienie jest sprzeczne z jego postanowieniami i w istocie zmierza do jego zmiany w
6
sposób pozaprawny, bez zawarcia protokołu dodatkowego. Strony układu mogą też
mieć wspólny interes w dokonaniu interpretacji niekorzystnej dla pracowników.
Wskazane zasadnicze różnice stanowisk w orzecznictwie Sądu Najwyższego i
doktrynie prawa, uzasadniają zdaniem zwykłego składu, przekazanie zagadnienia
prawnego do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:
1. Przepis art. 2416
k.p. został wprowadzony do Kodeksu ustawą z dnia 29
września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 6 ze zm.). Poprzednio przepisy rangi ustawowej nie prze-
widywały takich regulacji. Występowały one natomiast w samych układach zbioro-
wych pracy. W związku z tym, poza orzecznictwem powołanym w uzasadnieniu
przedstawionego zagadnienia prawnego, należy jeszcze wskazać wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 2 czerwca 1970 r., I PR 146/70 (OSNCP 1971 nr 1, poz. 14) doty-
czący wykładni § 27 i 28 zbiorowego układu pracy z dnia 6 lutego 1959 r. dla ryba-
ków dalekomorskich. W wyroku tym stwierdzono, że sąd nie jest uprawniony do zo-
bowiązania stron układu zbiorowego do autentycznej wykładni postanowień tego
układu. Sąd obowiązany jest rozstrzygnąć każdą sprawę cywilną zgłoszoną w trybie
właściwym i w tym celu wyposażony jest w nieskrępowaną władzę zarówno do auto-
rytatywnego rozstrzygnięcia powstałych spornych zagadnień, jak i do wykładni prze-
pisów ustawowych i postanowień umownych - na podstawie własnej oceny. Z uza-
sadnienia tego wyroku wynika, że pozwany pracodawca podnosił w sprawie między
innymi zarzut naruszenia § 2 pkt 2 układu zbiorowego i dokonanie przez sąd własnej
wykładni jego postanowień, mimo że wyłącznie właściwymi do jej dokonania były
strony, które podpisały układ. W związku z tym pozwany pracodawca złożył wniosek
o zawieszenie postępowania sądowego w celu zwrócenia się do stron, które podpi-
sały układ, o wyjaśnienie wątpliwości, jakie powstały w rozpoznawanej sprawie na tle
wykładni układu. Sąd Najwyższy uznał ten zarzut za bezzasadny i przyjął, że sąd
pracy nie ma uprawnień do zobowiązania stron układu zbiorowego do autentycznej
wykładni jego postanowień. Przepisy postępowania cywilnego nie znają bowiem ta-
kiej przyczyny zawieszenia postępowania sądowego.
Na tle tego rozstrzygnięcia należy zauważyć trafne zwrócenie uwagi na brak
możliwości zobowiązania stron układu zbiorowego do dokonania jego wykładni i za-
7
wieszenia przez sąd pracy postępowania. Sąd może zawiesić postępowanie z
urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postę-
powania cywilnego, administracyjnego, dyscyplinarnego lub karnego (art. 177 § 1
k.p.c.). Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub karne nie jest jeszcze rozpo-
częte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do
wszczęcia postępowania, a w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego
organu (art. 177 § 2 k.p.c.). Nie budzi wątpliwości, że wyjaśnianie postanowień
układu zbiorowego pracy nie jest postępowaniem administracyjnym (oczywiście nie
jest także postępowaniem cywilnym, karnym, czy dyscyplinarnym). Nie ma więc pod-
staw do zawieszania postępowania cywilnego ani w przypadku podjęcia przez strony
układu zbiorowego czynności zmierzających do jego wykładni, ani tym bardziej zo-
bowiązywania stron do wszczęcia takiego postępowania lub wystąpienia przez sąd z
urzędu o podjęcie takiej interpretacji.
W związku z tym należy przedstawić pierwsze założenie wstępne dotyczące
rozpatrywanego zagadnienia prawnego. W jego uzasadnieniu trafnie wskazuje się na
art. 386 § 6 k.p.c. jako przepis wprowadzający związanie sądu wykładnią. Taki sam
charakter ma art. 39317
k.p.c. Z art. 177 k.p.c. wynikają dalsze przypadki związania
sądu cywilnego rozstrzygnięciami innych organów (w czym może się mieścić także
związanie stanowiącą ich podstawę wykładnią prawa). Jest to w ścisłym znaczeniu
związanie prawomocnym orzeczeniem sądu cywilnego (art. 365 § 1 k.p.c.) oraz
związanie wyrokiem karnym (art. 365 § 2 k.p.c.), które ograniczone jest do ustaleń
prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa (art. 11 k.p.c.).
W szerszym tego słowa znaczeniu sąd cywilny jest też związany ostateczną decyzją
administracyjną (orzeczeniem dyscyplinarnym) w ten sposób, że musi uwzględnić w
stanie faktycznym sprawy, stan rzeczy wynikający z tych decyzji. Należy więc stwier-
dzić, że z regulacji procesowych wynika brak związania sądu cywilnego wykładnią
postanowień układu zbiorowego pracy, dokonaną przez jego strony. Gdyby bowiem
ustawodawca zakładał takie związanie, to powinien przewidzieć procesową możli-
wość zawieszenia postępowania cywilnego do czasu dokonania tej wykładni. Uznać
należy jednak, że zagadnienie prawne nie dotyczy takiego, procesowego związania
sądu wyjaśnieniami postanowień układu zbiorowego pracy. Istota zagadnienia spro-
wadza się do oceny, czy sąd rozstrzygający spór ze stosunku pracy ma obowiązek
stosować postanowienia (przepisy) układu zbiorowego w takim rozumieniu, jaki
przedstawiły jego strony w wyjaśnieniach podjętych na podstawie art. 2416
§ 1 k.p.,
8
czy też może dokonać odmiennej wykładni i zastosować przepisy układu inaczej in-
terpretowane.
Drugie założenie wstępne, które należy poczynić, dotyczy wskazywanej w
orzecznictwie i doktrynie możliwości dokonywania przez strony zmiany układu zbio-
rowego w drodze jego interpretacji. Postanowienia układu zbiorowego pracy mogą
budzić wątpliwości interpretacyjne i dlatego oczywiste jest, że w procesie ich stoso-
wania wymagają wykładni. Nie może budzić żadnych zastrzeżeń stwierdzenie, że art.
2416
k.p. dotyczy wyłącznie wykładni przepisów układu, a nie jego zmiany. Gdyby
więc strony układu zbiorowego dokonały takiego wyjaśnienia jego treści, że nie mieli-
byśmy do czynienia z jego wykładnią, lecz w istocie z jego zmianą, to byłoby to tylko
pozorne zastosowanie art. 2416
k.p., a właściwie należałoby uznać, że przepis ten w
ogóle nie miał zastosowania. Przekroczenie granicy wyznaczonej możliwością inter-
pretacji przepisu układu oznacza w istocie dokonanie jego zmiany, a tego art. 2416
k.p. nie dotyczy. W takim przypadku oczywiste jest, że z art. 2416
§ 2 k.p. nie może
wynikać związanie sądu podjętymi przez strony “wyjaśnieniami” jego treści. Takiej też
sytuacji nie dotyczy w istocie rozpatrywane zagadnienie prawne. Powstaje ono bo-
wiem tylko wówczas, gdy strony układu utrzymały się w granicach wykładni jego tre-
ści, a więc prawidłowo zastosowały art. 2416
k.p. Takiej tylko sytuacji będą dotyczyć
dalsze rozważania.
2. W przedstawionym zagadnieniu stawia się pytanie, czy wyjaśnienia treści
postanowień układu zbiorowego pracy, dokonane wspólnie przez strony układu na
podstawie art. 2416
§ 1 k.p., są wiążące dla sądu rozpoznającego sprawy z zakresu
prawa pracy? Formuła dotycząca “związania” wyraźnie nawiązuje do treści art. 2416
§ 2 k.p. Chodzi jednak w istocie o związanie sądu przepisem prawnym, a nie zwią-
zanie o charakterze procesowym. Idzie więc o takie związanie, o jakim stanowi art.
178 ust. 1 Konstytucji, według którego sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są
niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. W istocie problem dotyczy nie
tyle związania sądów wyjaśnieniami podjętymi na podstawie art. 2416
§ 1 k.p., co
„podlegania” im w rozumieniu art. 178 ust. 1 Konstytucji, a więc obowiązku ich sto-
sowania, tak jak przepisów prawnych. Nie powinno bowiem budzić wątpliwości, że
moc prawna wykładni z art. 2416
k.p. może być co najwyżej taka, jak moc samego
układu zbiorowego pracy. Powstaje więc problem, czy w ogóle sędziowie (sądy)
podlegają układom zbiorowym, które nie są przecież wymienione w art. 178 ust. 1
9
Konstytucji oraz nie są powszechnie obowiązującym źródłem prawa w rozumieniu
art. 87 Konstytucji.
Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco, gdyż podleganie (obowiązek
stosowania układów zbiorowych) wynika z ustawy, a w szczególności z art. 9 k.p.
Zgodnie z tym przepisem, ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozu-
mie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wyko-
nawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także po-
stanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku
pracy. Pamiętać jednak należy, że “podleganie” sądów przepisom układu zbiorowego
ma względny charakter. Przede wszystkim dotyczyć to może tylko postanowień nor-
matywnych układu (określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców), a
nie postanowień obligacyjnych. Nadto obowiązuje zasada korzystności, a więc po-
stanowienia układów zbiorowych pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracowni-
ków niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych (art. 9 § 2
k.p.; por. też art. 24126
§ 1 k.p., co do układu zakładowego) oraz nie mogą naruszać
zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 9 § 4 k.p.). W tym ostatnim przy-
padku postanowienia układu zbiorowego nie obowiązują. W istocie nie obowiązują
one (sądy im nie podlegają) w przypadku, gdy są mniej korzystne dla pracownika niż
przepisy powszechnie obowiązujące. Wreszcie, w stosunku do konkretnego pracow-
nika nie będą miały zastosowania przepisy układu zbiorowego, jeżeli ich przedmiot
został korzystniej ustalony w umowie o pracę (argument z art. 18 k.p.). Można więc
powiedzieć, że sądy są związane (podlegają, mają obowiązek stosowania) układem
zbiorowym pracy w jego części normatywnej, pod warunkiem że jego postanowienia
nie naruszają zasady równego traktowania w zatrudnieniu, nie są mniej korzystne niż
przepisy powszechnie obowiązujące, nie są z nimi sprzeczne w niedozwolonym za-
kresie (np. nie wykraczają poza zakres dozwolonej regulacji - art. 239 § 3 lub art.
24126
§ 2 k.p.) oraz nie są mniej korzystne niż regulacje zawarte w źródłach prawa
pracy niższego rzędu (argument z art. 9 § 3 k.p.) i w umowie o pracę (art. 18 k.p.).
Można też uznać, że problem sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy moc wią-
żąca wyjaśnień podjętych na podstawie art. 2416
k.p. jest taka sama, jak moc wiążą-
ca (podleganie, obowiązek stosowania) samego układu zbiorowego pracy w wyżej
wskazanym zakresie.
10
3. Nie ma wątpliwości, że wyjaśnienia treści układu podjęte na podstawie art.
2416
k.p. mają ustawową podstawę prawną i są rodzajem wykładni przepisów praw-
nych. Z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do dokonywania wykładni oraz jej
mocy wiążącej wyróżnia się tradycyjnie następujące typy wykładni: autentyczną, le-
galną, operatywną oraz doktrynalną. Nie budzi zastrzeżeń stwierdzenie, że wykład-
nia dokonana na podstawie art. 2416
k.p. jest rodzajem wykładni autentycznej, gdyż
podejmują ją strony, które zawarły układ zbiorowy pracy, a więc sam prawodawca
(autor aktu prawnego). Należy jednak odróżnić wykładnię autentyczną w ścisłym
tego słowa znaczeniu od wykładni operatywnej, wyprowadzanej z tak zwanej woli
prawodawcy. Ten ostatni rodzaj wykładni nie ma w istocie charakteru wykładni au-
tentycznej. Moc wiążąca wykładni wynika bowiem zawsze z postanowień prawa, a
nie z samego faktu, kto dokonał interpretacji danego przepisu. Moc równą samemu
aktowi prawnemu ma więc tylko taka wykładnia prawodawcy (podmiotu, który go wy-
dał), która jest zawarta w oficjalnym i mającym moc wiążącą akcie prawnym. O mocy
wiążącej wykładni decyduje więc nie tyle, kto ją podjął, ale to, czy istnieje przepis
prawa nadający jej taką moc. Inaczej mówiąc, z samego stwierdzenia, że art. 2416
k.p. upoważnia strony do dokonania wykładni przepisów układu zbiorowego, nie wy-
nika jeszcze, że wykładnia ta ma charakter wykładni autentycznej, a więc ma moc
prawną taką samą, jak akt prawny. Aby stwierdzić taki skutek, należałoby w art. 2416
k.p. odczytać normę, według której wykładnią dokonaną w tym trybie są związane
sądy (mają obowiązek ją stosować tak, jak sam układ zbiorowy).
Takiej normy prawnej z treści art. 2416
k.p. nie da się odczytać. Przepis ten
stanowi w § 1, że treść postanowień układu wyjaśniają wspólnie jego strony. Jest to
tylko ustawowe dozwolenie na dokonanie wykładni, a nie określenie jej mocy wiążą-
cej. W art. 2416
§ 2 k.p. stwierdza się natomiast, że wyjaśnienia treści postanowień
układu, dokonane wspólnie przez strony układu, wiążą także strony, które zawarły
porozumienie o stosowaniu tego układu. Wyjaśnienia udostępnia się stronom takiego
porozumienia. Ten z kolei przepis dotyczy tylko stron porozumienia o stosowaniu
układu i wyraźnie stwierdza, że są one związane wykładnią podjętą na podstawie art.
2416
§ 1 k.p. (przez strony, które zawarły układ). W tym przepisie użyto jednak słowa
„także”, z czego zasadnie należy wyprowadzić wniosek o związaniu wykładnią także
innego (innych) podmiotów, a nie tylko stron, które przystąpiły do układu. Problem
polega na tym, kogo to “także” wiąże wykładnia dokonana na podstawie art. 2416
§ 1
k.p. Słusznie w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia stwierdza się, że odnosi
11
się to do stron, które zawarły układ zbiorowy i dokonały jego wykładni. Nie jest to
oczywiste i było niezbędne, aby takie związanie wprowadzić. Wcale bowiem z tego,
że strony układu mogą dokonać jego wykładni, nie wynika jeszcze, że w stosowaniu
tego układu są nią związane. Przepis art. 2416
§ 2 k.p. pozwala więc na stwierdzenie,
że wykładnią dokonaną na podstawie art. 2416
§ 1 k.p. związane są strony układu
zbiorowego oraz strony, które zawarły porozumienie o stosowaniu tego układu. Nie
wynika z niego natomiast, aby wykładnią z art. 2416
k.p. związane były jeszcze inne
podmioty, a zwłaszcza sądy.
Podnosi się argumentację, że przy takiej wykładni art. 2416
k.p. nie ma on
normatywnego sensu. Nie jest to trafny pogląd. Przede wszystkim z art. 2416
§ 2 k.p.
wynika, że wykładni z art. 2416
§ 1 k.p. nie mogą dokonać strony, które przystąpiły do
układu oraz że wykładnia dokonana przez jedną ze stron, które go zawarły, nie ma
wiążącego charakteru. Nadto, jak wyżej podniesiono, z przepisu tego wynika związa-
nie wykładnią stron układu, które jej dokonały. Jest to ściśle powiązane z regulacją
zawartą w art. 2411
k.p., według którego strony, określając wzajemne zobowiązania
przy stosowaniu układu, mogą w szczególności ustalić: 1) sposób publikacji układu i
rozpowszechniania jego treści, 2) tryb dokonywania okresowych ocen funkcjonowa-
nia układu, 3) tryb wyjaśniania treści postanowień układu oraz rozstrzygania sporów
między stronami w tym zakresie. Są to tzw. obligacyjne postanowienia układu zbio-
rowego. Na ich podstawie strony układu mogą wprowadzić szczególny sposób roz-
strzygania sporów między nimi na tle stosowania układu. Rozstrzyganie tych sporów
jest ściśle powiązane z dokonywaniem wyjaśniania treści postanowień układu. Po-
wiązanie to oznacza, że przy tym trybie rozstrzygania sporów między stronami
układu są one związane dokonanymi wyjaśnieniami. Dlatego było niezbędne stwier-
dzenie, że strony układu są związane tymi wyjaśnieniami, co pośrednio wynika z art.
2416
§ 2 k.p. Inaczej mówiąc, art. 2416
§ 2 k.p. w części, z której wynika, że wyja-
śnienia wiążą strony układu, oznacza, iż przy rozstrzyganiu sporów na podstawie
trybu ustalonego na podstawie art. 2411
k.p. strony układu nie mogą powoływać się
na inną interpretację jego postanowień niż wynikająca z wyjaśnień dokonanych na
podstawie art. 2416
§ 1 k.p. Taki jest rzeczywisty sens normatywny tych regulacji i nic
innego nie może być odczytane z art. 2416
§ 2 k.p. W szczególności przepis ten nie
pozwala na wniosek, że wykładnią dokonaną na jego podstawie związane są sądy.
4. Należy zwrócić uwagę na skutki jakie wynikałyby z odmiennego poglądu.
Oznaczałby on nie tylko, że wykładnią z art. 2416
k.p. związane są sądy, ale przede
12
wszystkim, że wiążą one także adresatów norm zawartych w układzie zbiorowym, a
więc pracodawcę, a zwłaszcza pracowników w zakresie roszczeń wynikających z
układów zbiorowych. Gdyby przypisać wykładni z art. 2416
k.p. moc samego aktu
prawnego (układu zbiorowego), to miałaby ona charakter deklaratoryjny i wobec tego
wywierałaby skutki już od chwili uchwalenia interpretowanego przepisu, a nie od
chwili podjęcia decyzji interpretacyjnej. W tym znaczeniu miałaby moc wsteczną. Bez
względu na chwilę podjęcia tej wykładni, należałoby ją stosować, także do stanów
faktycznych zaistniałych przed jej dokonaniem. Naruszałoby to zasadę stabilności
prawa i mogło służyć obchodzeniu przepisów dotyczących zmiany układów zbioro-
wych. Taka wykładnia nie podlegałaby bowiem kontroli właściwej dla samego układu i
jego zmian w formie protokołów dodatkowych. Te bowiem podlegają rejestracji, w
ramach której dokonywana jest wstępna i następcza kontrola co do ich zgodności z
prawem (art. 24111
i art. 2419
§ 1 k.p.). Takiej kontroli nie podlegałyby natomiast wy-
jaśnienia podejmowane na podstawie art. 2416
k.p., mimo że miałyby taką samą moc
jak układ zbiorowy pracy. Nie można przyjąć takiej interpretacji. Możliwa byłaby ona
tylko pod warunkiem, że rejestracji podlegają także wyjaśnienia podjęte na podstawie
art. 2416
k.p. Skoro więc ustawodawca nie wprowadził obowiązku rejestracji tych
wyjaśnień, to znaczy że nie nadał im mocy takiej, jaką ma układ zbiorowy.
Prowadzi to podjęcia uchwały, jak w sentencji.
========================================