Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 330/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z odwołania S. W., J. W. i J. D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego Przedsiębiorstwa Remontowo-Produkcyjnego
o przeniesienie odpowiedzialności za składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 lutego 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych –decyzjami z dnia 28 grudnia 2006 r.
przeniósł solidarnie na wnioskodawców J. D., S. W. i J. W. – członków zarządu „B.
H.” SA odpowiedzialność za nieopłacone przez Spółkę składki na ubezpieczenie
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz składki na Fundusz Pracy i Fundusz
2
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2001 r. do
kwietnia 2001 r. Jako podstawę prawną decyzji podano art. 116 oraz art. 107 § 2 i
108 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn. tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11 poz. 47).
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 12 grudnia 2007 r. zmienił zaskarżone
odwołaniami wnioskodawców powyższe decyzje organu rentowego i uznał, że nie
odpowiadają oni solidarnie za opisane wyżej zobowiązania Spółki w łącznej kwocie
4.099.645,61 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał między innymi, że na uwzględnienie zasługiwał
zarzut skarżących, że Spółka we właściwym czasie złożyła wniosek o ogłoszenie
upadłości, a okolicznością decydującą o uwzględnieniu zarzutu i prowadzącą do
zmiany zaskarżonych decyzji był fakt stwierdzenia wobec skarżących braku
podstaw do orzeczenia – na podstawie art. 17 2
§ 1 w związku z art. 5 § 1 i 2 Prawa
upadłościowego - zakazu prowadzenia działalności na własny rachunek oraz
pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady
nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej. Sąd ocenił natomiast jako
nieskuteczny zarzut przedawnienia, bowiem wbrew twierdzeniom skarżących do
odpowiedzialności w rozumieniu art. 116 Ordynacji podatkowej nie ma
zastosowania termin określony w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, w brzmieniu obowiązującym w dniu 30 marca 2001 r. Artykuł 31
ustawy odsyła bowiem wyraźnie do art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, który w
sposób szczególny reguluje kwestię przedawnienia, a ponadto wskutek nowelizacji
art. 24 ust. 4 należności nieprzedawnione w dniu 1 stycznia 2003 r. ulegają
przedawnieniu po upływie 10 lat.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 16 lutego 2010 r. zmienił zaskarżony
apelacją organu rentowego powyższy wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił
odwołania.
Sąd uznał między innymi, że w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiła żadna
z negatywnych przesłanek orzeczenia o odpowiedzialności członków zarządu,
których zaistnienie uzasadniałoby wykluczenie odpowiedzialności wnioskodawców.
3
Wnioskodawcy zaskarżyli powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w całości skargą
kasacyjną, w której, wskazując na pierwszą podstawę kasacyjną, zarzucili
zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich
niezastosowanie i nieuwzględnienie, że uprawnienie do przeniesienia na
skarżących odpowiedzialności za zobowiązania składkowe Spółki wygasło w dniu
31 grudnia 2006 r., a więc przed doręczeniem skarżącym decyzji organu rentowego
w tym przedmiocie oraz poprzez błędną wykładnię tych przepisów polegającą na
przyjęciu, że iż data wydania decyzji o przeniesieniu na skarżących
odpowiedzialności za zobowiązania składkowe Spółki jest dzień 28.12.2006 r., tj.
data, jaka organ rentowy umieścił na każdej z zaskarżonych decyzji, nie zaś data
doręczenia skarżącym przedmiotowych decyzji. Wskazując na drugą podstawę
kasacyjną zarzucili naruszenie przepisów art. 228 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1, a także art. 382 k.p.c. poprzez brak
wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, pominięcie w treści
uzasadnienia zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia,
polegające na braku wskazania dat, w jakich organ rentowy doręczył decyzji
skarżącym oraz braku rozważań prawnych dotyczących zasadności zastosowania
w niniejszej sprawie art. 118 § 1 Ordynacji, jak również wydanie orzeczenia z
pominięciem oceny materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed
Sadem pierwszej instancji, tj. zarzutu przedawnienia podniesionego przez
skarżących oraz wskazywanej przez skarżących przesłanki egzoneracyjnej z art.
116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, które to uchybienia procesowe uniemożliwiają
kontrolę kasacyjną wyroku, a nadto powodują naruszenie zasady
dwuinstancyjności postępowania. Wskazując na powyższe podstawy, wnieśli o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Na wstępie należy wyjaśnić charakter przepisu art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej, który stanowi, że nie można wydać decyzji o odpowiedzialności
podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym
4
powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat. Powyższy przepis jest przepisem
kompetencyjnym, który zakazuje organom podatkowym wydawania decyzji o
odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej po upływie pięciu lat od końca roku
kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa lub uprawnia organy
podatkowe do wydania takiej decyzji przed upływem powyższego terminu
pięcioletniego. Nie jest to, wbrew rozpowszechnionemu stanowisku doktryny i
orzecznictwa sądowego, przepis o przedawnieniu prawa do wydania decyzji
wymiarowej (np. wyrok NSA z dnia 20 kwietnia 2004 r. FSK 167/04), ponieważ
organy podatkowe, w przeciwieństwie do podatników, nie mają praw podmiotowych
publicznych, lecz wyłącznie kompetencje przyznane im na podstawie przepisów
ustawowych, takie jak kompetencja określona w powyższych przepisie. O ile zatem
prawa podmiotowe podatników lub ich zobowiązania podatkowe wobec państwa
mogą się przedawniać, o tyle kompetencje organów podatkowych do wydawania
decyzji podatkowych w określonych warunkach ustawowych nie podlegają
przedawnieniu.
W konsekwencji powyższego, zarzut naruszenia art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej w żadnym razie nie jest równoznaczny z podniesieniem zarzutu
przedawnienia w rozumieniu przepisów prawa i postępowania cywilnego. Z tego
względu powołanie się przez skarżących w uzasadnieniu niniejszej skargi
kasacyjnej na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r. IV CSK 1/2007, w
którym stwierdzono między innymi, że skuteczność zarzutu przedawnienia nie jest
związana z poprawnym powołaniem przepisu prawa materialnego decydującego o
terminie przedawnienia roszczenia objętego sporem, jest chybione, ponieważ nie
chodzi tu o przedawnienie roszczenia, lecz o zakaz wydania decyzji po upływie
ustawowego terminu.
Nawet jednak gdyby uznać, że przepis art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej ma
charakter przepisu prawa materialnego, to zarzut naruszenia tego przepisu
zaskarżonym wyrokiem byłby nieusprawiedliwiony.
Jak wspomniano wyżej, zgodnie z tym przepisem, nie można wydać decyzji
o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku
kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa upłynęło pięć lat. Zasady
odpowiedzialności osoby trzeciej - członka zarządu (między innymi) spółki z
5
ograniczoną odpowiedzialnością zostały uregulowane w art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji
podatkowej. Oba te przepisy stosuje się odpowiednio do należności z tytułu składek
na podstawie art. 31 (oraz 32) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Skarżący zarzucają, że organ rentowy przekroczył termin określony w art. 118 § 1
Ordynacji podatkowej, wydając decyzje w przedmiocie obciążenia ich jako
członków zarządu odpowiedzialnością za zaległości składkowe Spółki, ponieważ
nie doręczył im tych decyzji przed upływem pięcioletniego terminu określonego w
tym przepisie. Skarżący utrzymują bowiem, że określenie wydanie decyzji obejmuje
również jej doręczenie. Nie jest to pogląd trafny. Przede wszystkim powyższy
przepis jako przepis kompetencyjny podlega wykładni ścisłej i jakakolwiek
wykładnia rozszerzająca tego przepisu kompetencyjnego jest niedopuszczalna,
bowiem naruszałaby wyrażoną w konstytucji zasadę działania organów władzy
publicznej na podstawie i w granicach prawa. Interpretacja sformułowania „wydać
decyzji”, zawartego w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej nastręczała trudności i
wywołała rozbieżności w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Rozbieżności te usunęła uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2007 r. I FPS 5/07 (ONSA i WSA 2008 nr 2,
poz. 22), zgodnie z którą w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 stycznia
2003 r. pojęcie wydania decyzji określonej w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej nie
oznaczało jej doręczenia. Dodać trzeba, że przepis art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej nie uległ zmianie po 1 stycznia 2003 r., zmieniona została natomiast
treść § 2 art. 118. W uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie całej
Izby Finansowej z 14 grudnia 2009 r. (I FPS 7/09, ZNSA 2010 nr 2, poz. 114),
wydanej również w związku z wykładnią przepisów Ordynacji podatkowej,
wprawdzie dotyczących interpretacji, o których mowa w art. 140 § 1, wyrażono
pogląd w myśl którego pojęcie niewydania interpretacji nie oznacza braku jej
doręczenia.
Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uchwale Naczelnego Sądu
Administracyjnego z 17 grudnia 2007 r. i odnośnym orzecznictwie Sądu
Najwyższego (zob. ostatnio, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r. I
UK 340/09). Przemawia za nim w pierwszym rzędzie wykładnia językowa. Wydanie
decyzji to jej sporządzenie, podpisanie i opatrzenie datą (taki wniosek wypływa z
6
art. 210 § 1 pkt 2 i 8 oraz z art. 210 Ordynacji). W Ordynacji podatkowej użyte
zostały określenia wydanie decyzji i doręczenie decyzji. Przykładem stosowania
obu określeń jest art. 118, w którego § 1 jest mowa o wydaniu decyzji, a w § 2 - o
doręczeniu. Z dyrektyw wykładni językowej i systemowej wypływa nakaz
jednakowego rozumienia takich samych pojęć użytych w tym samym akcie
prawnym i nienadawania różnym nazwom tego samego znaczenia. Stąd nie należy
przez wydanie decyzji rozumieć jej doręczenia. W samym art. 118 Ordynacji upływ
terminu do obciążenia osoby trzeciej odpowiedzialnością podatkową (§ 1) został
powiązany z wydaniem decyzji, natomiast przedawnienie zobowiązania
wynikającego z tej decyzji - z jej doręczeniem (§ 2). Sąd Najwyższy nie znalazł
dostatecznych powodów do odstąpienia od wykładni językowej i systemowej
analizowanego przepisu.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.