Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 6 KWIETNIA 2011 R.
III KK 216/10
Uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. ma indywidualny
charakter i nie powoduje skutków procesowych wobec innych oskarżonych,
w sprawach złożonych podmiotowo. Uchybienie to powinno być podobnie
oceniane w sprawach złożonych przedmiotowo i powodować skutek prze-
widziany w art. 439 § 1 k.p.k. jedynie w odniesieniu do tej przedmiotowej
części procesu, której dotyczyła prowadzona pod nieobecność oskarżone-
go cześć rozprawy, pod warunkiem, że realia konkretnego procesu na takie
wyodrębnienie pozwalają.
Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak (sprawoz-
dawca).
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk, J. B. Rychlicki.
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Gemra.
Sąd Najwyższy w sprawie Ireneusza M., Krzysztofa K. i Andrzeja B.,
skazanych z art. 300§ 1 k.h., art. 284 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Kar-
nej na rozprawie w dniu 6 kwietnia 2011 r. kasacji, wniesionej przez obroń-
cę skazanych od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 21 grudnia 2009 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 21 kwietnia 2009 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2009 r., Sąd Rejonowy w K. uznał Irene-
usza M. za winnego zarzuconego mu czynu z art. 578 § 1 k.s.h., popełnio-
nego w dniu 26 lutego 1999r., a także, po rozpoznaniu opisanych w pkt. II i
III aktu oskarżenia zarzutów popełnienia czynów zakwalifikowanych z art.
296 § 3 k.k., przypisał mu dwa przestępstwa z art. 300 § 1 k.h., popełnione
w dniach 27 lutego 1999 r. i 22 grudnia 1999 r. polegające na tym, że peł-
niąc funkcję członka zarządu „M.” Spółki z o.o. z siedzibą w A. i będąc na
podstawie ustawy i umowy zobowiązanym do zajmowania się sprawami
majątkowymi tejże spółki, nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku w za-
kresie prowadzenia spraw spółki i wspólnie z innymi osobami doprowadził
do podpisania dwóch umów o świadczenie usług pośrednictwa w zakupach
z osobami reprezentującymi „A. T.” Spółkę Akcyjną w S., zobowiązujących
reprezentowaną spółkę do przekazania na rzecz kontrahenta kwoty
2 350 000 zł i kwoty 1 017 000 zł bez zabezpieczenia przysługujących re-
prezentowanej spółce z tytułu umowy wierzytelności, czym działał na szko-
dę „M.” sp. z o.o. w A. Za te czyny Sąd Rejonowy w K. wymierzył oskarżo-
nemu Ireneuszowi M. karę łączną 2 lat pozbawienia wolności i 300 stawek
dziennych grzywny, określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę
20 zł. Wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawiesił
na okres 4 lat tytułem próby oraz orzekł wobec oskarżonego zakaz zajmo-
wania stanowiska członka zarządu, rady nadzorczej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej przez okres 3 lat.
Wyrokiem tym, Sąd Rejonowy w K., po rozpoznaniu zarzutu prze-
stępstwa z art. 296 § 3 k.k., opisanego w pkt. III aktu oskarżenia, uznał
Krzysztofa K. za winnego tego, że w dniu 22 grudnia 1999 r. w A., pełniąc
funkcję członka zarządu „M." Spółki z o.o. z siedzibą w A. i będąc na pod-
3
stawie ustawy i umowy zobowiązanym do zajmowania się sprawami mająt-
kowymi tejże spółki, nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku w zakresie
prowadzenia spraw spółki i doprowadził do podpisania umowy o świadcze-
nie usług pośrednictwa w zakupach z osobami reprezentującymi „A. T.”
Spółkę Akcyjną w S., zobowiązującej reprezentowaną spółkę do przekaza-
nia na rzecz kontrahenta kwoty 1 017 000 zł, czym działał na szkodę „M.”
Spółki z o.o. w A., to jest przestępstwa z art. 300 § 1 k.h. i za to skazał go
na karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warun-
kowo zawiesił na okres 3 lat tytułem próby oraz orzekł zakaz zajmowania
stanowiska członka zarządu, rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpo-
wiedzialnością oraz spółki akcyjnej przez okres 2 lat.
Tymże wyrokiem oskarżony Krzysztof K. oraz Andrzej B. zostali unie-
winnieni od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 296 § 1 k.k., opisanego
w pkt. IV i V aktu oskarżenia, polegającego na niedopełnieniu obowiązków
Prezesa i Wiceprezesa Zarządu „M." Spółki z o.o. w A., przez zawarcie po-
zornej umowy z właścicielem firmy „K.” i przeniesienie na jej rzecz kwoty
237 900 zł.
Andrzej B. został uznany za winnego dokonania przywłaszczenia pie-
niędzy w kwocie 1 938,27 zł, w ten sposób, że pobrał pieniądze w firmie „I.”,
a następnie nie przekazał ich do kasy „M.” Sp. z o.o., czym działał na szko-
dę „M.” Spółki z o.o. w A. i za to na podstawie art. 284 § 1 k.k. został ska-
zany na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności oraz 80 stawek dziennych
grzywny, przy określeniu wysokość jednej stawki na kwotę 10 zł, przy czym
wykonanie kary pozbawienia wolności zawieszono na okres 2 lat tytułem
próby.
Od tego wyroku apelacje wnieśli: prokurator, oskarżony Krzysztof K.,
obrońca oskarżonych Ireneusza M. i Andrzeja B., oskarżony Ireneusz M.
oraz oskarżony Andrzej B.
4
Prokurator zaskarżył wyrok odnośnie oskarżonego Ireneusza M. w ca-
łości na jego korzyść.
W oparciu o art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 439 § pkt 9 k.p.k. wyrokowi
temu zarzucił: obrazę przepisów postępowania, a mianowicie art. 414 § 1
k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., polegającą na błędnym uznaniu za
winnego Ireneusza M. popełnienia czynu z art. 578 k.s.h. w sytuacji, gdy po
rozpoczęciu przewodu sądowego w tym przedmiocie z dniem 26 lutego
2009 r. wystąpiła okoliczność wyłączająca ściganie w postaci przedawnie-
nia karalności czynu popełnionego w dniu 26 lutego 1999 r., w związku z
powyższym postępowanie w tej części powinno być umorzone, zaś wydane
orzeczenie dotknięte jest bezwzględną przyczyną odwoławczą. Na rozpra-
wie odwoławczej prokurator podniósł zarzut przedawnienia karalności prze-
stępstwa z art. 300 § 1 k.h., popełnionego w dniu 27 lutego 1999 r., przypi-
sanego Ireneuszowi M.
Oskarżony Krzysztof K. zaskarżył wyrok w zakresie przypisanych mu
przestępstw, zarzucając naruszenie prawa do obrony przez nieskuteczne
zawiadomienie go o terminie trzech rozpraw w następstwie błędnego za-
adresowanie zawiadomień; obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art.
300 § 1 k.h., poprzez przyjęcie, że czyn z art. 296 § 3 k.k. polegający we-
dług ustaleń sądu na podpisaniu umowy pośrednictwa w zakupach z 22
grudnia 1999 r. bez jakiegokolwiek zabezpieczenia wyczerpuje znamiona
czynu z art. 300 § 1 k.h., podczas gdy z żadnego przepisu prawa, w tym
również art. 300 § 1 k.h., nie wynika obowiązek dodatkowego wprowadze-
nia zabezpieczeń poza zawartymi w Kodeksie cywilnym. Zarzucił również
liczne naruszenia przepisów postępowania, poprzez wyspecyfikowane w
zarzutach działania sądu pierwszej instancji, polegające na oddaleniu jego
wniosków dowodowych i nieprzeprowadzeniu dowodów istotnych dla usta-
lenia jego odpowiedzialności za zarzucane mu czyny oraz orzekanie co do
zarzutu nie objętego aktem oskarżenia. Podniósł również wystąpienie bar-
5
dzo licznych błędów w ustaleniach faktycznych, prowadzących do przypi-
sania zarzucanych mu czynów.
Skarżący wniósł o zmianę wyroku i uniewinnienie go od popełnienia
przypisanego mu czynu z art. 300 § 1 k.h., ewentualnie o uchylenie zaskar-
żonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.
Obrońca oskarżonych Ireneusza M. i Andrzeja B. zaskarżył wyrok w
części dotyczącej orzeczenia o skazaniu tych oskarżonych. Zaskarżonemu
wyrokowi zarzucił:
I. Naruszenie prawa materialnego, a to:
a) art. 101 § 1 pkt 4 k.p.k. i art. 102 k.k. w zw. z art. 578 k.s.h. w zw. z
art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., polegające na nieuwzględnieniu przedawnienia i
nieumorzeniu postępowania o czyn z art. 578 k.s.h.;
b) art. 300 § 1 k.h., polegające na przyjęciu, że przypisane im czyny
stanowiły przestępstwa z art. 300 § 1 k.h., podczas gdy z żadnego przepisu
prawa, a w szczególności z art. 300 § 1 k.h., nie wynika obowiązek człon-
ków zarządu spółki wprowadzenia do zawieranych umów jakichś szczegól-
nych zabezpieczeń, poza takimi, które wynikają z ogólnych przepisów pra-
wa cywilnego.
II. Naruszenie licznych przepisów postępowania, które miało wpływ na
wynik sprawy, a to art. 6 k.p.k., art. 167 k.p.k. i art. 170 § 1 k.p.k., art. 17 § 1
pkt 9 k.p.k. oraz art. 424 § 1 pkt. 1 i 2 k.p.k.
III. Błąd w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na wynik sprawy
– polegający na przyjęciu jakoby oskarżony Andrzej B. przywłaszczył pie-
niądze na szkodę „M.” Sp. z o.o. oraz na przyjęciu, że oskarżony Ireneusz
M. popełnił przypisane mu czyny.
Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyro-
6
ku w zakresie art. 578 k.s.h. i umorzenie postępowania w tym zakresie,
uniewinnienie oskarżonych Andrzeja B. oraz Ireneusza M. od przypisanych
im czynów.
Oskarżony Ireneusz M. zaskarżył w całości wyrok, w zakresie przypi-
sanych mu przestępstw z art. 578 k.s.h. i art. 300 k.h.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:
I. Obrazę przepisów prawa materialnego, stanowiących podstawę
rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej i o wymierzonej karze, a to art. 1
§ l k.k., art. 1 § 2 w zw. z art. 115 § 2 k.k., art. 4 § 1 k.k., art. 8 i 9 k.k., art.
26 § 1 i 2 k.k., art. 29 i 30 k.k., art. 33 § 2 k.k. oraz art. 101 § 1 pkt 4 k.k. w
zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., poprzez wydanie wyroku skazującego, mimo
przedawnienia karalności przypisanych mu przestępstw.
II. Obrazę licznych przepisów postępowania mających wpływ na treść
orzeczenia, a prowadzących uznania oskarżonego winnym przypisanych
mu przestępstw, a to: art. 2 § 2 k.p.k., art. 4 i 5 § 2 oraz 410 k.p.k., art. 6
k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 17 § 1 pkt 3, 6 i 9 k.p.k., art. 25 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw.
z art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., art. 167 k.p.k. i art. 170 § 1 k.p.k., art. 397 § 1
k.p.k. w zw. z art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k., art. 406 k.p.k. i 408 k.p.k. oraz przepi-
sów dotyczących kosztów procesu.
III. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzecze-
nia, mających wpływ na treść orzeczenia, polegający na poczynieniu usta-
leń prowadzących do przypisania oskarżonemu zarzucanych mu prze-
stępstw.
IV. Rażącą niewspółmierność kary.
Podnosząc powyższe zarzuty oskarżony wniósł o uniewinnienie od
zarzutu popełnienia przypisanych mu przestępstw, ewentualnie o umorze-
nie postępowania w odpowiednim zakresie z uwagi na przedawnienie
ewentualnych przestępstw w tym zakresie i uniewinnienie w pozostałym
7
zakresie, ewentualnie o uchylenie wyroku w granicach zaskarżenia i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Oskarżony Andrzej B. zaskarżył wyrok w części dotyczącej orzecze-
nia o uznaniu go za winnego dokonania przypisanego mu czynu z art. 284
§ 1 k.k., przy jednoczesnym krzywdzącym ustaleniu, że działał na szkodę
„M.” Sp. z o.o. w A. Skarżący wniósł o uniewinnienie go od popełnienia tego
czynu lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania w
tym zakresie.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 21 grudnia 2009r.:
I. na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok w
stosunku do oskarżonego Ireneusza M. w zakresie czynów opisanych w
pkt. I i II zakwalifikowanych z art. 578 k.s.h. i z art. 300 k.h. i na podstawie
art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. postępowanie karne w tej części umorzył;
II. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że na podstawie art. 69 §
1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej wobec Ireneusza M. –
po rozwiązaniu kary łącznej – kary pozbawienia wolności warunkowo za-
wiesił na okres próby 3 lat;
III. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy uznając
apelacje wniesione przez oskarżonego Krzysztofa K. oraz oskarżonego
Andrzeja B. i jego obrońcę za oczywiście bezzasadne.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonych Ireneusza M.,
Andrzeja B. i Krzysztofa K. Na mocy art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił temu wyro-
kowi rażące naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 437 §
2 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 i pkt 10 k.p.k., polegające na tym, że Sąd
odwoławczy utrzymał w mocy orzeczenie Sądu pierwszej instancji, chociaż
był zobowiązany dokonać jego uchylenia w związku z dopuszczeniem się
przez Sąd pierwszej instancji obrazy następujących przepisów prawa pro-
cesowego w stosunku do poszczególnych oskarżonych:
I. „w zakresie dotyczącym skazanego Ireneusza M.:
8
– art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., polegające
na niezastosowaniu tego przepisu i w konsekwencji skazaniu Ireneusza M.
za czyn, który nie był objęty skargą oskarżyciela publicznego;
– art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., polegające na niezastosowaniu tego prze-
pisu i w konsekwencji wydaniu wyroku skazującego, mimo prowadzenia
rozprawy w dniu 6 kwietnia 2009 r. pod nieobecność obrońcy skazanego,
który nie był należycie zawiadomiony o terminie rozprawy, a którego udział
w rozprawie był obowiązkowy;
II. W zakresie dotyczącym skazanego Krzysztofa K.:
– art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., polegające
na niezastosowaniu tego przepisu i w konsekwencji skazaniu Krzysztofa K.
za czyn, który nie był objęty skargą oskarżyciela publicznego;
– art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., polegające na niezastosowaniu tego prze-
pisu i w konsekwencji prowadzeniu rozprawy pod nieobecność tego oskar-
żonego i wydaniu wyroku skazującego mimo niezawiadomienia oskarżone-
go Krzysztofa K. o terminie rozprawy dnia 11 grudnia 2008 r. i rozpoznaniu
sprawy podczas jego nieobecności w wyż. wym. terminie;
III. W zakresie dotyczącym skazanego Andrzeja B.:
- art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., polegające na niezastosowaniu tego prze-
pisu i w konsekwencji wydaniu wyroku skazującego mimo prowadzenia
rozprawy w dniu 6 kwietnia 2009 r. pod nieobecność obrońcy skazanego,
który nie był należycie zawiadomiony o terminie rozprawy, a którego udział
w rozprawie był obowiązkowy”.
Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku oraz wyroku Sądu Rejonowego w K. w utrzymanej tymże wyrokiem czę-
ści.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w L. w odpowiedzi na kasację
obrońcy skazanych wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
9
Kasacja obrońcy skazanych nie jest zasadna i nie zasługuje na
uwzględnienia.
Rozstrzygnięcie o karze, jakie zapadło w niniejszej sprawie, ograni-
czyło możliwość zaskarżenia prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego,
obligując do wskazania w kasacji uchybień wymienionych w art. 439 § 1
k.p.k. dla uchylenia ograniczenia z art. 523 § 2 k.p.k. Autor kasacji tak wła-
śnie zakwalifikował wskazane w niej uchybienia, co zdecydowało o dopusz-
czalności kasacji, nie przesądza jednakże o jej skuteczności.
W ocenie Sądu Najwyższego, bezzasadny w stopniu oczywistym jest
zarzut obrazy art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., zaklasyfikowany jako uchybienie o
charakterze bezwzględnym z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., dotyczący skazanych
Ireneusza M. i Krzysztofa K., związany z przypisanym im w ramach czynu
zarzuconego w pkt. III aktu oskarżenia przestępstwem z art. 300 § 1 k.h.
Niewątpliwie przekroczenie granic skargi uprawnionego oskarżyciela sta-
nowi jedną z postaci ujemnej przesłanki procesowej opisanej we wskaza-
nych wyżej przepisach, a zaistnienie jej stoi na przeszkodzie kontynuowa-
niu postępowania, obligując do jego umorzenia. Zarówno orzecznictwo Są-
du Najwyższego, jak i piśmiennictwo jednolicie ugruntowało stanowisko, że
granice oskarżenia zakreśla zdarzenie faktyczne, stanowiące jego przed-
miot, a nie – jak to wywodzi autor kasacji – opis czynu zarzuconego wraz
ze wskazanymi w nim czynnościami sprawczymi oraz kwalifikacją prawną
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2006 r., II
KK 246/06, LEX nr 202125, wyrok z dnia 20 września 2002 r., V KKN
112/01, LEX nr 55225).
Nie ulega wątpliwości, że zdarzeniem faktycznym, analizowanym
przez sądy obu instancji na podstawie aktu oskarżenia było zawarcie przez
skazanych Ireneusza M. i Krzysztofa K., jako członków zarządu spółki „M.”
Sp. z o.o., umowy pośrednictwa w sprzedaży z „A. T.” w S., na podstawie
której przekazano tej jednostce gospodarczej kwotę 1 017 000 zł.
10
W zdarzeniu tym prokurator dopatrzył się przestępstwa z art. 296 § 3
k.p.k., podczas gdy Sąd pierwszej instancji przypisał oskarżonym przestęp-
stwo formalne z art. 300 § 1 k.h., nie wprowadzając żadnych nowych oko-
liczności faktycznych, a jedynie, co oczywiste wobec zmiany kwalifikacji,
zawarł w opisie czynu przypisanego inne elementy przedmiotowej umowy –
narażenie na szkodę w postaci możliwości utraty tej kwoty przez jednostkę
gospodarczą, reprezentowaną przez oskarżonych. Rozstrzygnięcie to, ana-
lizowane w płaszczyźnie granic skargi uprawnionego oskarżyciela, zostało
zaaprobowane przez sąd odwoławczy, a stanowisko to w pełni odpowiada
prawu procesowemu.
Oczywiście bezzasadny jest także zarzut zaistnienia uchybienia z art.
439 § 1 pkt 10 k.p.k., podniesiony w kasacji w odniesieniu do skazanych
Ireneusza M. i Andrzeja B. Istotnie, obrońca skazanych nie uczestniczył w
rozprawie głównej w dniu 6 kwietnia 2006 r., przy czym, co sam przyznał w
kasacji, był o terminie tej rozprawy powiadomiony, choć zakwestionował
sposób zawiadomienia. Jednakże obrona w niniejszej sprawie nie miała
charakteru obowiązkowej, a obaj uczestniczący w rozprawie skazani wyra-
zili zgodę na jej kontynuowanie w nieobecności ich obrońcy. Nieuwzględ-
nienie wniosku obrońcy o odroczenie rozprawy i przeprowadzenie jej bez
udziału obrońcy oceniał Sąd odwoławczy rozpoznając identyczny zarzut
apelacyjny, wskazujący na naruszenie art. 6 k.p.k. Sąd odwoławczy trafnie
uznał, iż w tej sytuacji sposób procedowania na rozprawie w dniu 6 kwietnia
2006 r. nie stanowił uchybienia procesowego mającego wpływ na treść za-
skarżonego wyroku. Ponowienie tego zarzutu, zakwalifikowanego jako
uchybienia o charakterze bezwzględnym, okazało się jedynie nieskutecz-
nym zabiegiem, zmierzającym do ominięcia ograniczenia z art. 523 § 2
k.p.k.
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się także podstaw do podzielenia kolej-
nego zarzutu zaistnienia uchybienia o charakterze bezwzględnym, podnie-
11
sionego w odniesieniu do skazanego Krzysztofa K., a wynikającego z prze-
prowadzenia rozprawy w dniu 11 grudnia 2008 r. pod jego nieobecność,
przy wadliwym przyjęciu przez sąd pierwszej instancji domniemania dorę-
czenia zawiadomienia o terminie tej rozprawy, mimo wysłania go na nie-
właściwy adres. To uchybienie, zakwalifikowane jako naruszenie art. 6
k.p.k. w apelacji obrońcy było, podobnie jak poprzednio omówione, przed-
miotem oceny sądu odwoławczego, a sąd ten nie dopatrzył się uchybienia
w procedowaniu sądu pierwszej instancji.
Zdaniem Sądu Najwyższego nie jest możliwe podzielenie tej oceny,
podobnie jak stanowiska prokuratora wyrażonego w odpowiedzi na kasację.
Przepis art. 374 § 1 k.p.k. przewiduje obowiązkowy udział oskarżone-
go w rozprawie głównej, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Zgodnie z art.
117 § 1 k.p.k. sąd jest zobowiązany do zawiadomienia go o miejscu i czasie
kolejnych terminów rozprawy. Odmienne regulacje co do udziału oskarżo-
nego w rozprawie zawarte są w przepisach art. 376 i 377 k.p.k., a analiza
obu tych przepisów doprowadziła sąd odwoławczy do wniosku, że prowa-
dzenie rozprawy pod nieobecność skazanego Krzysztofa K. nie naruszało
prawa procesowego, mimo że nie został on zawiadomiony o terminie roz-
prawy. U podstaw rozumowania przedstawionego w uzasadnieniu wyroku
Sądu odwoławczego, jak i stanowiska prokuratora w odpowiedzi na kasację
leżało oczywiście błędne założenie jakoby wyżej wymienione przepisy pra-
wa procesowego dopuszczały możliwość prowadzenia rozprawy głównej
pod nieobecność oskarżonego, który nie został zawiadomiony o jej termi-
nie.
Tymczasem zarówno przepis art. 376 § 3 k.p.k., jak i przepis art. 377
§ 3 k.p.k., zezwalają na prowadzenie rozprawy w opisanych w nich okolicz-
nościach wyłącznie w sytuacji, gdy nieobecność oskarżonego na rozprawie
poprzedziło zawiadomienie go o terminie rozprawy, co w odniesieniu do
Krzysztofa K. nie nastąpiło. Nie było zatem możliwe przyjęcie, że nie stawił
12
się on bez usprawiedliwienia, jak to przyjął Sąd pierwszej instancji nie do-
strzegając błędnego adresu na przesyłce skierowanej do oskarżonego, co
wyłączało możliwość skorzystania z regulacji art.139 § 1 k.p.k. Nie miało
też znaczenia oświadczenie Krzysztofa K., że nie weźmie udziału w roz-
prawie, złożone w dniu 21 lipca 2008 r., gdyż w żadnym razie nie dawało
ono podstawy do prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonego w
oparciu o przepis art. 377 § 3 k.p.k. Treść tego przepisu nie pozostawia
wątpliwości, że oświadczenie takie tworzy podstawę do prowadzenia roz-
prawy w nieobecności oskarżonego, gdy jest poprzedzone zawiadomieniem
go o terminie rozprawy.
Tak więc, w ocenie Sądu Najwyższego nie zaistniała żadna z przewi-
dzianych w prawie procesowym sytuacji, która uprawniałaby do prowadze-
nia rozprawy w dniu 11 grudnia 2008 r. w nieobecności Krzysztofa K., a ten
stan rzeczy należy ocenić jako uchybienie procesowe przewidziane w art.
439 § 1 pkt. 11 k.p.k.
Sąd Najwyższy uznał jednakże, że uchybienie to, mimo bezwzględ-
nego charakteru, nie stanowi podstawy do uchylenia wyroku w zaskarżonej
części, skazującej Krzysztofa K. za przestępstwo z art. 300 § 1 k.h. Bez-
względny skutek stwierdzenia uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 pkt
10 k.p.k. w postaci obowiązku uchylenia zaskarżonego wyroku ustawodaw-
ca przewidział, podobnie jak wiele innych instytucji prawa procesowego, na
użytek modelowego procesu, toczącego się przeciwko jednej osobie oskar-
żonej o popełnienie jednego czynu zabronionego. Tylko w takim, modelo-
wym układzie można uznać za uzasadnione domniemania, że nieobecność
oskarżonego na rozprawie pozbawiła go możliwości obrony (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1991 r., I KZP 14/91, OSNKW 1992,
z.1-2, poz.11).
W procesie złożonym, zarówno podmiotowo jak i przedmiotowo,
uchybienie z art. 439 1 pkt 11 k.p.k. nie powinno mieć tak jednoznacznych
13
konsekwencji dla całego procesu. Nie ma wątpliwości, że uchybienie to ma
indywidualny charakter i nie rodzi skutków procesowych wobec innych
oskarżonych, w sprawach złożonych podmiotowo. Zdaniem Sądu Najwyż-
szego, uchybienie to powinno być podobnie oceniane w sprawach złożo-
nych przedmiotowo i – jak to stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21
stycznia 2001 r., III KKN 81/01 (OSNKW 2002, z.5-6, poz.43) – powodować
skutek przewidziany w art. 439 § 1 k.p.k. jedynie w odniesieniu do tej
przedmiotowej części procesu, której dotyczyła prowadzona pod nieobec-
ność oskarżonego cześć rozprawy, pod warunkiem, że realia konkretnego
procesu na takie wyodrębnienie pozwalają.
Taki stan rzeczy zaistniał w sprawie niniejszej w odniesieniu do
Krzysztofa K., któremu zarzucono popełnienie 2 czynów zabronionych, opi-
sanych w pkt. III i IV aktu oskarżenia, zakwalifikowanych z art. 296 § 3 k.k. i
art. 293 § 1 k.k. Na rozprawie w dniu 11 grudnia 2008 r., pod nieobecność
oskarżonego Krzysztofa K., zeznania składali świadkowie Marian S., Marek
T., Mirosław P., Dariusz K., Edward S. i Czesław O. na okoliczność zawar-
cia przez „M.” Sp. z o.o. pozornej umowy z firmą „K.”, która była przedmio-
tem zarzutu przestępstwa z art. 239 § 1 k.k. zarzuconego Krzysztofowi K. w
pkt. IV, od popełnienia którego został uniewinniony, a także świadek Bogu-
sław B. na okoliczności związane z uzyskaniem przez „M.” Sp. z o.o. gwa-
rancji bankowej, dotyczącej zarzutu sformułowanego w pkt I aktu oskarże-
nia, który nie dotyczył Krzysztofa K.
W tej sytuacji, w ocenie Sądu Najwyższego wykazane wyżej uchybie-
nie o charakterze bezwzględnym, dotyczyło wyłącznie części procesu zwią-
zanej z czynem opisanym w pkt. IV aktu oskarżenia, od popełnienia którego
Krzysztof K. został prawomocnie uniewinniony. Procesowy skutek uchybie-
nia, w postaci przewidzianej w art. 439 § 1 k.p.k., w stosunku do tej części
procesu, nie jest możliwy wobec treści art. 439 § 2 k.p.k.
14
Przeniesienie skutków stwierdzonego uchybienia o charakterze bez-
względnym, wynikające z prowadzenia rozprawy w nieobecności oskarżo-
nego poświęconej wyłącznie przeprowadzeniu dowodów dotyczących
przedmiotowej części procesu zakończonej wyrokiem uniewinniającym, na
część przedmiotową procesu, w odniesieniu do której wszystkie czynności
procesowe w toku rozprawy głównej odbyły się z udziałem oskarżonego
Krzysztofa K., byłoby zdaniem Sądu Najwyższego niedopuszczalną, roz-
szerzającą interpretacją przepisu art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.