Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 278/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […] i Ministrowi Skarbu Państwa
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 26 stycznia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 stycznia 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację powódki A. Z. od wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego
powództwo wniesione w dniu 29 lutego 2008 r. przeciwko Skarbowi Państwa -
Wojewodzie […] i Ministrowi Skarbu Państwa o zasądzenie kwoty 214 000 zł. z
ustawowymi odsetkami od dnia 8 sierpnia 2005 r. tytułem odszkodowania za
szkodę wyrządzoną wydaniem w dniu 25 lutego 1952 r. orzeczenia Prezydium
Powiatowej Rady Narodowej o przejęciu na własność państwa gospodarstwa
rolnego ojca powódki, którego nieważność została stwierdzona ostateczną decyzją
Wojewody z dnia 8 sierpnia 2005 r.
Sądy obu instancji uwzględniły zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut
przedawnienia roszczenia. Stwierdziły, że źródłem szkody powódki jest wadliwe
orzeczenie administracyjne z dnia 25 lutego 1952 r., na mocy którego
nieruchomość ojca powódki przeszła na własność Skarbu Państwa, natomiast
decyzja nadzorcza z dnia 8 sierpnia 2005 r. stwierdzająca nieważność powyższego
orzeczenia stanowi jedynie przesłankę skutecznego dochodzenia roszczenia
odszkodowawczego. Sąd Apelacyjny, powołując się na regulację zawartą w art. 5
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692, dalej: „ustawa nowelizująca”)
oraz stanowisko Sądu Najwyższego, stwierdził, że ponieważ decyzja wadliwa
została wydana przed dniem 1 września 2004 r., tj. przed dniem uchylenia art. 160
k.p.a. i uregulowania odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za
szkody wyrządzone wadliwymi decyzjami administracyjnymi w art. 4171
§ 2 k.c.,
natomiast decyzja nadzorcza wydana została po tej dacie, do roszczeń
odszkodowawczych powódki ma zastosowanie art. 4171
§ 2 k.c., a nie art. 160
k.p.a. i w konsekwencji do przedawnienia tych roszczeń ma zastosowanie art. 442
§ 1 zd. 2 k.c. (uchylony dopiero z dniem 10 sierpnia 2007 r.), a nie art. 160 § 6
k.p.a. Termin przedawnienia wynosi więc 10 lat i biegnie od dnia, w którym
nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, tj. od dnia 25 lutego 1952 r., a zatem
przedawnienie roszczeń nastąpiło przed wniesieniem pozwu. Sąd Apelacyjny
podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji uznał, że w rozpoznawanej
sprawie istnieją podstawy do przyjęcia, iż ze względu na warunki polityczne
powódka nie mogła skutecznie dochodzić roszczeń odszkodowawczych przed
3
dniem 4 czerwca 1989 r. i do tej chwili istniał stan siły wyższej, w rozumieniu art.
121 pkt 4 k.c., powodujący zawieszenie biegu przedawnienia. Jednakże od tej daty
nie było już przeszkód do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, a zatem
termin przedawnienia upłynął po dziesięciu latach licząc od dnia 4 czerwca 1989 r.,
również wiele lat przed wniesieniem pozwu. Ponieważ powódka nie wykazała, by
istniały jakiekolwiek przeszkody do wystąpienia o wydanie decyzji nadzorczej po
4 czerwca 1989 r. a przed 2005 r., gdy roszczenie odszkodowawcze nie było
jeszcze przedawnione, Sąd Apelacyjny uznał za nadmiernie spóźnione wystąpienie
przez nią o wydanie decyzji nadzorczej po prawie pięciu latach od upływu terminu
przedawnienia, a z roszczeniem odszkodowawczym po 10 latach od upływu tego
terminu i z tych przyczyn uznał za uzasadnione oddalenie powództwa.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie powódka zarzuciła
naruszenie art. 120 k.c. w zw. z art. 77 i art. 2 Konstytucji, art. 160 k.p.a. oraz art.
160 § 6 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy nowelizującej, art. 4171
w zw. z art. 442 k.c.
i art. 5 ustawy nowelizującej, a także samego przepisu art. 5 ustawy nowelizującej
przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Wnosiła o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji
i uwzględnienie powództwa ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
uwzględnienia w obu wypadkach wniosku o zasądzenie kosztów procesu, w tym
kosztów postępowania kasacyjnego.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W świetle stanowiska Sądu Najwyższego zajętego w uchwale pełnego
składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca 2011 r. III CZP 112/10 (jeszcze niepubl.)
skargę kasacyjną należy uznać za uzasadnioną. W uchwale tej bowiem Sąd
Najwyższy, odpowiadając między innymi na pytania: czy art. 160 k.p.a. w zw. z art.
5 ustawy nowelizującej znajduje zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody
wyrządzonej przez wydanie przed dniem 1 września 2004 r. ostatecznych decyzji
administracyjnych, których nieważność bądź wydanie z naruszeniem art. 156 § 1
4
k.p.a. zostały stwierdzone po tej dacie oraz czy, w razie pozytywnej odpowiedzi na
to pytanie, przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody jest regulowane przez
art. 160 § 6 k.p.a. - stwierdził, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej
ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której
nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu,
ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.
Stanowisko to odnosi się wprost do sytuacji, jaka miała miejsce
w rozpoznawanej sprawie, w której wyrządzająca szkodę wadliwa decyzja
administracyjna stała się ostateczna w dniu 25 lutego 1952 r., a więc przed dniem
wejścia w życie ustawy nowelizującej, zaś decyzja nadzorcza, stwierdzająca jej
nieważność stała się ostateczna po tej dacie - w dniu 8 sierpnia 2005 r.
Do roszczeń odszkodowawczych wynikających z wydania wadliwej ostatecznej
decyzji, przenoszącej bezpodstawnie własność gospodarstwa rolnego ojca powódki
na Skarb Państwa mają zatem zastosowanie przepisy art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.,
a nie przepisy art. 4171
§ 2 i art. 442 § 2 k.c., jak przyjął Sąd Apelacyjny.
Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w powyższej uchwale oraz
przedstawioną w jej uzasadnieniu wykładnię art. 5 ustawy nowelizującej w zw. z art.
4171
§ 2 k.c. i art. 160 k.p.a. należy jedynie podkreślić, że art. 5 ustawy
nowelizacyjnej nie jest normą międzyczasową prawa procesowego, a zatem nie ma
zastosowania do trybu dochodzenia roszczeń odszkodowawczych określonego
w art. 160 § 4 i 5 k.p.a. Wobec tego, że brak szczególnego przepisu
międzyczasowego w tym przedmiocie, zgodnie z ogólną zasadą intertemporalną
prawa procesowego bezpośredniego stosowania przepisów nowego prawa należy
przyjąć, że od dnia 1 września 2004 r. do dochodzenia odszkodowania za szkodę
wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną podjętą przed tym dniem, właściwa
jest tylko droga sądowa, bez względu na datę wydania ostatecznej decyzji
nadzorczej.
Przepis art. 5 ustawy nowelizującej stanowi natomiast normę prawa
międzyczasowego materialnego i jest wyrazem powiązania dwóch zasad tego
prawa: zasady niedziałania prawa wstecz oraz zasady stosowania do oceny
danego zdarzenia, stanu prawnego obowiązującego w chwili jego zaistnienia.
5
W zakresie odpowiedzialności deliktowej powiązanie obu tych zasad oznacza
poddanie oceny tego, czy dane zdarzenie jest czynem niedozwolonym i jakie
przesłanki muszą być spełnione, aby powstała odpowiedzialność odszkodowawcza
określonej osoby za ten czyn oraz jaką treść ma mieć ta odpowiedzialność,
przepisom obowiązującym w chwili nastąpienia rozpatrywanego zdarzenia.
Ponieważ źródłem szkody jest wydanie wadliwej decyzji administracyjnej, a nie
decyzji nadzorczej stwierdzającej jedynie z mocą wsteczną nieważność lub
niezgodność z art. 156 § 2 k.p.a. decyzji wadliwej, o tym czy wydanie decyzji
wadliwej stanowi czyn niedozwolony oraz jakie są zasady i treść odpowiedzialności
za ten czyn, decydują przepisy obowiązujące w chwili wydania ostatecznej decyzji
wadliwej. Brak podstaw, w ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w omawianej
uchwale, by na gruncie art. 5 ustawy nowelizującej przyjmować konstrukcję
zdarzenia prawnego złożonego z dwóch aktów: wydania decyzji wadliwej i wydania
decyzji nadzorczej. Zdarzeniem, w rozumieniu tego przepisu w sprawach
o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym jest jedynie wydanie
ostatecznej decyzji wadliwej, a w konsekwencji do ostatecznych wadliwych decyzji
podjętych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, mają zastosowanie
przepisy materialnoprawne zawarte w art. 160 k.p.a., a więc § 1, 2, 3 i 6, chociażby
decyzje nadzorcze zapadły po dniu 1 września 2004 r. Odnosząc się
w szczególności do kwestii przedawnienia roszczenia odszkodowawczego
wynikającego z decyzji administracyjnej, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
omawianej uchwały stwierdził, że przyjęcie innych, niż określone w art. 160 § 6
k.p.a. zasad przedawnienia czyniłoby iluzoryczną odpowiedzialność
odszkodowawczą za szkody wyrządzone nieważnymi lub niezgodnymi z prawem
decyzjami administracyjnymi wydanymi przed dniem 1 września 2004 r., co nie było
celem ustawy nowelizującej.
W świetle powyższej wykładni Sądu Najwyższego i stanowiska zajętego we
wskazanej na wstępie uchwale, skargę kasacyjną należało uznać za skuteczną, co
prowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego (art. 39815
oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.).
6
db