Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 375/10
POSTANOWIENIE
Dnia 7 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. Spółki z o.o. Spółki Komandytowej
przy uczestnictwie G. i J. N.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 30 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 30 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy
oddalił apelację uczestniczki postępowania G. N. od postanowienia Sądu pierwszej
instancji utrzymującego w mocy dokonany przez referendarza sądowego na
wniosek B. sp. z o.o.- sp. komandyt. wpis do księgi wieczystej Kw Nr /.../
prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej własność uczestniczki: w dziale III
wzmianki o wszczęciu egzekucji przeciwko uczestnikowi J. N., mężowi
uczestniczki i w dziale IV hipoteki przymusowej zwykłej w wysokości 13 808,84 zł.
na podstawie wyroku sądowego zasądzającego tę kwotę od J. N. na rzecz
wnioskodawczyni.
Sądy ustaliły między innymi, że przedmiotowa księga wieczysta jest
prowadzona dla zabudowanej nieruchomości, która stanowiła wspólność ustawową
małżonków G. i J. N. W wyniku podziału majątku wspólnego dokonanego umową z
dnia 11 sierpnia 2003 r. nieruchomość tę nabyła uczestniczka postępowania G.N.,
która figuruje w dziale II księgi wieczystej jako właścicielka. Powyższa umowa
o podziale majątku wspólnego została wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 24
kwietnia 2008 r. w sprawie II Ca …/08 uznana za bezskuteczną wobec wierzycielki
BI. sp. z o.o. - sp. komandyt w części dotyczącej przedmiotowej nieruchomości, do
wysokości wierzytelności w kwocie 13 809,84 zł. wynikającej z wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie I C …/02.
Wierzycielka przedstawiła tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi J. N.,
natomiast nie jest potrzebne, zdaniem Sądów obu instancji, posiadanie przez nią
tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko małżonce dłużnika uczestniczce G.
N. Zgodnie bowiem z art. 532 k.c., stanowiącym podstawę dochodzenia przez
wierzyciela zaspokojenia z majątku osoby trzeciej w wyniku uwzględnienia skargi
pauliańskiej, wierzyciel może jedynie z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby
trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotu majątkowego, który wskutek
czynności uznanej za bezskuteczną wyszedł z majątku dłużnika. Dokonana przez
małżonków N. czynność prawna podziału ich majątku wspólnego jest ważna i
skuteczna wobec wszystkich innych podmiotów i przeniosła własność
nieruchomości na uczestniczkę, a wyrok z dnia 24 kwietnia 2008 r. uwzględniający
3
powództwo wierzyciela wytoczone na podstawie art. 527 k.c. nie spowodował
„powrotu” nieruchomości do majątku wspólnego małżonków. Nie ma zatem
podstaw do nadawania tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przeciwko J. N.
klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonce.
Z tych względów Sądy obu instancji uznały za uzasadnione wnioski o wpis
stwierdzając, że załączone do nich dokumenty w postaci tytułu wykonawczego
przeciwko dłużnikowi oraz wyroku uwzględniającego skargę pauliańską, stanowią
wystarczającą podstawę obu wpisów.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach uczestniczka
postępowania w ramach pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie art. 531 w zw. z
art. 532 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że skutek uznania za
bezskuteczną umowy o podziale majątku wspólnego w odniesieniu do
nieruchomości rozciąga się na całą przedmiotową nieruchomość, podczas gdy
dłużnik w tej umowie wyzbył się tylko swojego udziału w nieruchomości i jedynie na
tym udziale może być wpisana hipoteka zabezpieczająca jego dług oraz wzmianka
o wszczęciu egzekucji.
W ramach podstawy procesowej zarzuciła naruszenie art. 924 k.p.c. w zw.
z art. 16 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(j.t: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.- dalej: „u.k.w.h.”) przez utrzymanie
w mocy zaskarżonych wpisów dokonanych na podstawie wyroków: Sądu
Rejonowego z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie I C …/02 i Sądu Okręgowego z
dnia 24 kwietnia 2008 r. w sprawie II Ca …/08.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd dokonuje wpisu do księgi wieczystej na
wniosek i w jego granicach a rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść
i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej. Jeżeli podstawę wniosku stanowi prawomocny wyrok Sądu, Sąd
wieczystoksięgowy, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., jest nim związany, jednakże musi
brać także pod uwagę przewidziane w ustawie skutki, jakie wyrok ten wywołuje.
W rozpoznawanej sprawie, w której wniosek o wpis wzmianki o wszczęciu
egzekucji oraz hipoteki przymusowej zwykłej dotyczył nieruchomości stanowiącej
własność małżonki dłużnika, a nie dłużnika, Sąd badając dokumenty będące
4
podstawą wniosku był związany prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia
24 kwietnia 2008 r. wydanym w sprawie II Ca …/08 na podstawie art. 527 k.c.,
stwierdzającym bezskuteczność wobec wnioskodawczyni czynności prawnej
podziału majątku wspólnego w zakresie przedmiotowej nieruchomości, dokonanego
przez dłużnika i jego żonę, w wyniku której nieruchomość w całości stała się
własnością żony dłużnika. Jednakże związanie to nie wyłączało konieczności
rozważenia przez Sąd wieczystoksięgowy, jakie są ustawowe skutki takiego
wyroku, w szczególności w zakresie egzekucji i możliwości obciążenia
nieruchomości hipoteką, bowiem rozważenie tych skutków warunkowało
prawidłowe rozstrzygnięcie wniosku o wpis wzmianki o wszczęciu egzekucji oraz
hipoteki na nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej jako własność małżonki
dłużnika.
Skutki wyroku uwzględniającego powództwo oparte na art. 527 k.c. określa
art. 532 k.c. Sąd Okręgowy dokonał oceny tych skutków w rozpoznawanej sprawie
jednakże jedynie w zakresie, jaki wynikał z zarzutów podniesionych przez
uczestniczkę postępowania, a więc co do potrzeby uzyskania przez wierzyciela
klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika. Prawidłowo stwierdził, że
wyrok uznający na podstawie art. 527 k.c. bezskuteczność określonej czynności
prawnej przenoszącej przedmiot lub prawo z majątku dłużnika do majątku osoby
trzeciej, nie powoduje ich powrotu do majątku dłużnika, lecz jedynie daje
wierzycielowi prawo zaspokojenia się z tego przedmiotu lub prawa, pozostających
nadal w majątku osoby trzeciej, przed jej wierzycielami. Wierzyciel może prowadzić
egzekucję z tego przedmiotu lub prawa na podstawie tytułu wykonawczego
wystawionego przeciwko dłużnikowi, bez konieczności uzyskania tytułu
wykonawczego przeciwko osobie trzeciej. W rozpoznawanej sprawie zatem
uznanie za bezskuteczną wobec wnioskodawczyni czynności prawnej dłużnika
i jego żony podziału majątku wspólnego w zakresie przedmiotowej nieruchomości
nie spowodowało powrotu nieruchomości do ich majątku wspólnego i wobec tego
nie wymagało uzyskania przez wierzyciela klauzuli wykonalności także przeciwko
małżonce dłużnika, która jedynie, jako osoba trzecia, musi znosić egzekucję
z prawa stanowiącego poprzednio własność dłużnika, a obecnie będącego jej
własnością.
5
Jednakże Sąd Okręgowy dokonując na podstawie art. 532 k.c. oceny
skutków wyroku uwzględniającego powództwo oparte na art. 527 k.c. pominął, że
wyrok taki upoważnia wierzyciela do zaspokojenia się jedynie z przedmiotu lub
prawa, które stanowiły uprzednio własność dłużnika i w wyniku czynności uznanej
później za bezskuteczną wobec wierzyciela, weszły do majątku osoby trzeciej, nie
zaś z całego majątku tej osoby. Jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi pauliańskiej
uznany został za bezskuteczny podział majątku wspólnego w zakresie
nieruchomości dokonany przez małżonków po wcześniejszym skutecznym
zniesieniu wspólności ustawowej małżeńskiej, to w świetle art. 532 k.c. oznacza to,
że wierzyciel może zaspokoić się jedynie z udziału w tej nieruchomości, jaki przed
podziałem należał do dłużnika, a nie z całej nieruchomości. Niezakwestionowane
i skuteczne zniesienie przez małżonków wspólności ustawowej doprowadziło
bowiem do tego, że nieruchomość stała się ich współwłasnością w częściach
ułamkowych. W wyniku podziału majątku wspólnego dłużnik przeniósł na małżonkę
własność jedynie swego udziału w nieruchomości, a zatem prawem, które w wyniku
tej czynności wyszło z jego majątku i weszło do majątku jego małżonki, był jedynie
jego udział we współwłasności nieruchomości, a nie cała nieruchomość, w której
pozostały udział należał do małżonki dłużnika. Wyrok stwierdzający
bezskuteczność podziału majątku wspólnego w zakresie nieruchomości upoważnia
zatem wierzyciela jednego z małżonków do zaspokojenia się jedynie z udziału, jaki
przed podziałem miał ten małżonek we współwłasności nieruchomości.
Nie upoważnia do prowadzenia egzekucji czy obciążania całej nieruchomości,
a tym samym nie uzasadnia dokonania w księdze wieczystej, w której małżonek
dłużnika figuruje jako właściciel, wpisów dotyczących całej nieruchomości.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 108 § 2 w zw. z art. 3982
1 i art. 391 § 1 k.p.c.).
6
db