Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 512/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Jarosława B.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W.
Oddział Regionalny w S.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 19 lutego 2010 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
strony pozwanej (pkt I) w zakresie rozstrzygnięcia
o ustawowych odsetkach i zmienia wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 23 października 2009 r., w jego pkt I
o tyle tylko, że zasądza ustawowe odsetki od zasądzonej
na rzecz powoda kwoty 72.514 zł (siedemdziesiąt dwa
tysiące pięćset czternaście) od następnego dnia po
2
upływie określonego w tym wyroku terminu jej zapłaty;
dalej idące powództwo oddala;
2) oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie;
3) zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę
1.800 (jeden tysiąc osiemset) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
3
Uzasadnienie
Powód Jarosław B. pełnił zasadniczą służbę wojskową od dnia
1 października 1989 r., następnie od października 1991 r. do 30 września 1993 r.
zawodową służbę wojskową na podstawie kontraktu na pełnienie służby
terminowej, a od 1 październik 1993 r. do 31 stycznia 2009 r. na podstawie
kontraktu na pełnienie służby stałej. Decyzją z dnia 27 listopada 1995 r. otrzymał
przydział osobnej kwatery stałej w M. W 2008 r. powód dokonał wypowiedzenia
stosunku służbowego i rozkazem z dnia 26 września 2008 r. został zwolniony z
zawodowej służby i przeniesiony do rezerwy z dniem 31 stycznia 2009 r. W okresie
wypowiedzenia pełnił nadal służbę, a częściowo przebywał na zwolnieniu
lekarskim. W przedzielonej kwaterze stałej zamieszkiwał do 28 listopada 2008 r.,
kiedy to komisyjne zdał lokal w związku z ustaniem stosunku służbowego. Do
czasu upływu okresu wypowiedzenia zamieszkiwał u matki w tej samej
miejscowości. W dniu 16 stycznia 2009 r. powód złożył w Oddziale Regionalnym
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (WAM) wniosek o odprawę mieszkaniową
w formie pieniężnej wskazując, że członkami jego rodziny są żona i pasierb.
Wniosek nie został uwzględniony.
W sprawie wszczętej przez powoda przeciwko WAM w W. Oddział
Regionalny w S. o złożenie oświadczenia woli zastępującego umowę
w przedmiocie przyznania odprawy Sąd Rejonowy, w oparciu o powyższy stan
faktyczny, uznał powództwo za uzasadnione i zobowiązał stronę pozwaną do
złożenia oświadczenia woli, że zobowiązuje się zapłacić powodowi kwotę 72.514 zł,
tytułem należnej mu odprawy mieszkaniowej z ustawowymi odsetkami od dnia
19 lutego 2009 r.
Sąd Rejonowy przyjął, że dla uwzględnienia powództwa nie jest konieczne
jednoczesne spełnienie przesłanek z art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. a i pkt 1 lit. b ustawy
z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (tekst jedn. Dz. U.
z 2010 r. Nr 206, poz. 1367 ze zm. dalej jako „uzsz”), wystarczające jest więc, że
powód spełnia przesłanki z art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy. W związku z tym,
odnosząc się do ponoszonej przez pozwanego wątpliwości odnośnie do tego, czy
w rozumieniu aktualnie obowiązujących przepisów ustawy, zajmowany przez
4
powoda lokal jest kwaterą wojskowa (o której jest mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. a
uzsz) uznał, że kwestia ta nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia. Podkreślił, że
powodowi do czasu zwolnienia ze służby przysługiwało prawo do zamieszkania
w przydzielonej w 1995 r. osobnej kwaterze stałej i decyzja ta nie została uchylona
ani nie wygasła. Natomiast fakt, że powód zwolnił ją przed ustaniem stosunku
służbowego i złożeniem podania o odprawę nie uzasadnia zastosowania do niego
art. 24 ust. 3 uzsz (w brzmieniu właściwym dla oceny tego zdarzenia). Na tej
podstawie nie można bowiem przyjąć, że powód odmówił zamieszkiwania w lokalu
mieszkalnym w miejscowości, w której zajmował stanowisko. Nadto warunkiem
uzyskania odprawy mieszkaniowej jest zwolnienie zajmowanej kwatery, stosownie
do art. 47 ust. 2 uzsz. Z przepisu tego nie wynika natomiast, że warunkiem
otrzymania odprawy jest zajmowanie kwatery do czasu zawarcia umowy
o odprawę, a jedynie to, że w razie zajmowania kwatery w chwili zawierania
umowy, istnieje konieczność jej zwolnienia.
Zaskarżonym obecnie wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego. W jego uzasadnieniu wskazał, że przepis art. 23 ust.
1 uzsz (w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2004 r.), przyznający prawo do
odprawy mieszkaniowej żołnierzowi służby stałej zwalnianemu z zawodowej służby
wojskowej nie ogranicza tego prawa do osób, które nabyły uprawienie do kwatery
(zdefiniowanej w art. art. 1 a uzsz) po tej dacie. Podzielił stanowisko Sądu
Rejonowego, że zdanie przez powoda lokalu przed ustaniem stosunku służbowego
nie uzasadnia przyjęcia na podstawie art. 24 ust. 3 uzsz, że na skutek odmowy
zamieszkiwania w lokalu utracił uprawienia związane z zakwaterowaniem. Uznał
też, że roszczenie powoda nie wygasło, z uwagi na brak decyzji o prawie
zamieszkiwania w lokalu, a wobec zaistnienia przesłanek z art. 23 ust. 1 pkt1 lit. b,
zasadne było przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że nie nastąpiło zaspokojenie potrzeb
mieszkaniowych powoda. Oddalił zarzut naruszenia art. 481 1 k.c. wskazując, że
strona pozwana powinna zapłacić powodowi odsetki począwszy od upływu terminu
30 dni do załatwienia wniosku o przyznanie odprawy, liczonego od daty złożenia
wniosku.
W skardze kasacyjnej opartej na obu ustawowych podstawach pozwany
zarzucił:
5
- naruszenie art. 23 ust. 1 pkt 1 b i ust. 2 uzsz w zw. z art. 23 ust. 1 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz.
1203 ze zm.) przez przyjęcie, że powodowi przysługuje prawo do odprawy
mieszkaniowej, podczas gdy nie był on objęty zakresem podmiotowym art.
23 ust. 1 lit. b uzsz,
- naruszenie art. 23 ust. 2 uzsz przez jego niezastosowanie,
- naruszenie art. 47 ust. 2 uzsz przez przyjęcie, że powód jest osobą
uprawnioną zwalniającą kwaterę, podczas gdy zajmowany przez niego lokal
nie stanowił kwatery w rozumieniu ustawy,
- naruszenie art. 1a pkt 3 w zw. z art. 23 ust. 4 uzsz przez przyjęcie, że lokal
zajmowany przez powoda posiadał status kwatery, mimo, że nie znajduje się
on na wykazie kwater zatwierdzonym przez Prezesa WAM,
- naruszenie art. 24 ust. 1 pkt 1 i pkt 4 uzsz przez przyjęcie, że wobec powoda
nie zostało przez pozwanego zrealizowane całkowicie prawo do kwatery
w formie rzeczowej przez jej przydział przed 1 lipca 2004 r.,
- naruszenie art. 481 §1 k.c. przez zasądzenie odsetek za okres przed
zawarciem umowy, podczas gdy obowiązek ich zapłaty powstaje dopiero
przez zawarcie umowy przewidzianej w art. 47 ust. 2 uzsz,
- naruszenie art. 382 przez nieprawidłową interpretację prawa materialnego
polegającą na błędnym przyjęciu zakresu obowiązywania art. 23 ust. 1 pkt 1
lit. a uzsz.
We wnioskach skargi pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku
i oddalenia powództwa w całości, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz zasądzenia kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa skargi kasacyjnej oparta na zarzucie naruszenia art. 382 k.p.c.
może być uznana za prawidłowo powołaną, gdy sąd drugiej instancji pominął
materiał zebrany w postępowaniu w pierwszej instancji, albo po uzupełnieniu
postępowania dowodowego we własnym zakresie nie wziął pod uwagę jego
wyników. Przepis ten w żadnym razie nie stanowi natomiast podstawy do
6
zgłoszenia w skardze kasacyjnej zarzutu błędnej interpretacji przepisów prawa
materialnego, który w tej postaci nie może być uznany za skutecznie zgłoszony.
Ustawowy katalog wyłączeń prawa do odprawy mieszkaniowej nie może być
rozszerzany w drodze wykładni jej przepisów na przypadki, które nie zostały nim
objęte. Przypadek powoda nie mieści się w tym katalogu (art. 87 uzsz uchylony
z dniem 1 lipca 2010, art. 23 ust. 9 uzsz wprowadzony z dniem 1 lipca 2010 r.).
W związku z argumentacją uzasadniającą podstawy wniesionej skargi
wskazać trzeba na konieczne rozróżnienie między prawem do odprawy
mieszkaniowej, (wprowadzone od dnia 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 16 kwietnia
2004 r., Dz.U. Nr 116, poz. 1203), a prawem do ekwiwalentu pieniężnego,
mającym charakter zamienny w stosunku do prawa do kwatery. Celem odprawy
mieszkaniowej, odmiennie niż uprzednio ekwiwalentu pieniężnego, nie jest
zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych żołnierzy zawodowych podczas służby, lecz
ich zaspokojenie przez żołnierzy, którzy w związku z zakończeniem służby
opuszczają kwaterę tj. lokal mieszkalny pozostający do dyspozycji WAM (art. 1 a).
Prawo do odprawy mieszkaniowej wiąże się ze zwolnieniem kwatery i ma
umożliwiać z jednej strony jej wykorzystanie dla potrzeb innej uprawnionej osoby
z drugiej zaś stworzenie warunków życia w innym miejscu opuszczającemu ją
żołnierzowi zawodowemu, zwalnianemu ze służby wojskowej. Prawo to nie
przysługuje, gdy dotychczas zajmowany lokal nie jest kwaterą. W takiej sytuacji
zwalniany ze służby żołnierz, który nabył prawo do emerytury, ma prawo do
dalszego zajmowania tego lokalu na warunkach najmu (art. 23 ust. 2 uzsz).
Prawo do odprawy mieszkaniowej jest świadczeniem wynikającym z prawa
do kwatery. Prawo do kwatery ani prawo do świadczeń wynikających z tego prawa
nie powstaje w razie przyznania emerytury wojskowej w trybie wyjątkowym (art. 27
uzsz).
Skarżący nie kwestionuje tego, że wcześniejsze decyzje o przydzielaniu
osobnej kwatery wojskowej, po zmianie ustawy nie utraciły mocy prawnej, ani nie
odpadła oparta na nich podstawa do zajmowania przez żołnierza dotychczasowej
kwatery, co wynika z art. 23 ust. 1 ustawy zmieniającej z dnia 16 kwietnia 2004 r.
W ocenie pozwanego jednak decyzja o przydziale nie staje się decyzją o prawie
zamieszkania w lokalu mieszkalnym, a jedynie taka decyzja – jego zdaniem – daje
7
prawo do odprawy mieszkaniowej. Nie jest więc kwaterą, której opuszczenie
pozwala uzyskać odprawę mieszkaniową dotychczasowa osobna kwatera stała,
której przydział uzyskał powód, nie objęta decyzją o prawie zamieszkania i nie ujęta
w wykazie kwater.
Prezentowana przez skarżącego, wykładnia przepisów ustawy
w przedstawionym zakresie jest nietrafna.
Wymóg ujęcia lokalu mieszkalnego w wykazie kwater, jako element definicji
kwatery wprowadzony został do ustawy od 1 lipca 2010 r., a więc nie obowiązywał
w dacie zwolnienia powoda ze służby wojskowej. Wbrew stanowisku skarżącego,
prawo powoda do odprawy mieszkaniowej nie zostało dotychczas zrealizowane,
natomiast w następstwie przydzielenia stałej kwatery zrealizowane zostało,
zamienne w stosunku do niego (przed zmianą ustawy), prawo do ekwiwalentu
pieniężnego. Na podstawie przepisów ustawy obowiązujących do 30 czerwca
2004 r. żołnierzowi zawodowemu przysługiwało prawo do zakwaterowania
(na które przeznaczone były osobne kwatery stałe, zwane też „kwaterami”) albo
prawo do ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z kwatery. Prawo do kwatery
przysługiwało również żołnierzowi przeniesionemu w stan nieczynny. Po zmianie
uzsz, na podstawie jej art. 23 zwalniany ze służby żołnierz służby stałej uzyskał
prawo do dalszego zamieszkania w lokalu mieszkalnym nie będącym kwaterą
(ust. 2), zaś żołnierz zwalniany ze służby stałej zawodowej o ile nabył prawo do
emerytury uzyskał prawo do odprawy mieszkaniowej, zarówno gdy zamieszkiwał
w kwaterze jak i gdy do dnia zwolnienia nie otrzymał decyzji o prawie
zamieszkiwania w lokalu wojskowym. Żołnierzowi zamieszkałemu w kwaterze WAM
mógł zaproponować w zamian za rezygnację z odprawy mieszkaniowej, za jej
zgodą, lokal zamienny, wydając decyzje o prawie zamieszkania w tym lokalu.
Sformułowane przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego,
oparte zostały - w różnym ujęciu - na tej samej tezie, iż prawo do odprawy
mieszkaniowej nie przysługuje tym żołnierzom, którzy nie otrzymali tytułu prawnego
do lokalu mieszkalnego, jakim może być obecnie jedynie decyzja o prawie
zamieszkania w lokalu.
Prawdziwości tej tezy zaprzecza już sama treść art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. b.
W odniesieniu zaś do żołnierzy zwalnianych ze służby w związku z uzyskaniem
8
prawa do emerytury wojskowej, którym decyzją wydaną przed 30 czerwca 2004 r.,
stanowiącą nadal obowiązujący tytuł prawny do zajmowanego lokalu, przydzielono
osobną kwaterę wojskową na czas nieoznaczony, organy WAM nie mają
obowiązku wydania decyzji o prawie zamieszkania. Przysługujące powodowi prawo
do odprawy mieszkaniowej wynika z prawa do kwatery, uzyskanego na podstawie
decyzji o jej przydziale, która nie utraciła mocy po wprowadzeniu instytucji odprawy
mieszkaniowej ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r.
Z tych przyczyn nieuzasadnione okazały się objęte podstawą naruszenia
prawa materialnego zarzuty naruszenia przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej oraz zmieniającej ją ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 r. Oparta na nich skarga kasacyjna w odnośnym zakresie podlegała oddaleniu
na podstawie art. 39814
k.p.c.
Skarga jest natomiast uzasadniona w zakresie zarzutu naruszenia art. 481 §
1 k.c. Trafnie w tym względzie podniósł skarżący, że obowiązek zapłaty
ustawowych odsetek za opróżnienie w zapłacie świadczenia z tytułu odprawy
mieszkaniowej nie może powstać przed upływem określonego w wyroku terminu jej
zapłaty. Kierując się tym Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwanej w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o ustawowych odsetkach i zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w sposób opisany w sentencji.