Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 309/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Górniczej Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego
w W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w R.
z udziałem interwenienta ubocznego Spółdzielni Mieszkaniowej "P."
w P.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 lutego 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Górnicza Spółdzielnia Budownictwa Mieszkaniowego w W. wniosła o
ustalenie, że pozwanemu Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji - spółce z
o.o. w R. przysługuje prawo własności budynku technologicznego oczyszczalni
ścieków typu ZBW-BOS-ZZ-200, położonego na działce nr 1639/145 w R. przy ul.
Z.
Wyrokiem z dnia 8 października 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Sąd ustalił, że powódka sfinansowała budowę oczyszczalni ścieków w R.
według planu technicznego przewidującego wzniesienie również budynku
technologicznego. Ze względu na bliskość domów mieszkalnych, konieczna była
całkowita zabudowa oczyszczalni dla ochrony otoczenia przed odorem, a ponadto
budynek chronił stale dyżurujących tam pracowników przed wpływem warunków
atmosferycznych. Budynek i zainstalowane w nim urządzenia były
„technologicznie powiązane” i stanowiły łącznie część sieci sanitarnej wchodzącej
w skład przedsiębiorstwa przesyłowego. Nie przeszły one jednak automatycznie -
zdaniem Sądu - na własność strony pozwanej, stały się tylko rzeczami ruchomymi
stanowiącymi przedmiot odrębnego obrotu. Powódka może zatem, jako inwestor,
realizować swoje roszczenie w trybie art. 49 § 2 k.c. Nie przedstawiła ona
natomiast dowodu na to, iż pozwany jest właścicielem budynku technologicznego,
tym bardziej że nie jest właścicielem gruntu, na którym usytuowano oczyszczalnię
ścieków.
Wyrokiem z dnia 9 lutego 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony
pozwanej.
Sąd ten skoncentrował się na rozważaniu interesu prawnego powódki na tle
art. 189 k.p.c. Interes ten powódka uzasadniła koniecznością wyjaśnienia, kto
będzie zobowiązany do poniesienia w przyszłości kosztów rozbiórki budynku
technologicznego, bo oczyszczalnia ścieków ma charakter tymczasowy.
Tak sformułowany interes ma - zdaniem Sądu - charakter faktyczny, a nie prawny,
dlatego powództwo i apelacja są nieuzasadnione.
3
Inne natomiast stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w odniesieniu do statusu
prawnego budynku technologicznego. Nie uznał go mianowicie za część składową
urządzeń przesyłowych, odwołując się do przesłanek wynikających z art. 44, 48,
i 49 k.c.
Powódka w skardze kasacyjnej wniosła o uchylenie obu wyroków
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarżąca przedstawiła zarzut naruszenia przepisów postępowania,
a mianowicie art. 328 § 2, 233 § 1 i 382 k.p.c. przez ustalenie, wbrew opinii
biegłego, że budynek technologiczny nie jest częścią składową oczyszczalni
ścieków.
Powołała się również na naruszenie przepisów prawa materialnego przez
błędną wykładnię:
1) art. 49 k.c. przez uznanie, że budynek technologiczny nie jest urządzeniem
przesyłowym oraz że urządzenia przesyłowe stanowią zawsze odrębny
przedmiot własności;
2) art. 48 k.c. przez przyjęcie, że budynek technologiczny jest częścią
składową gruntu;
3) art. 189 k.p.c. przez stwierdzenie braku interesu prawnego w ustaleniu
prawa własności budynku, który w przyszłości będzie podlegał rozbiórce na
koszt właściciela.
Skarżąca przedstawiła ponadto zagadnienie prawne wyrażające się
w pytaniu, czy nadal aktualna jest wykładnia zamieszczona w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 8 marca 2005 r., III CZP 105/05, według
której urządzenia wymienione w art. 49 k.c. z chwilą ich połączenia z siecią
należącą do przedsiębiorstwa stawały się własnością przedsiębiorstwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej wyeksponowany został zarzut, iż Sąd Apelacyjny
bezpodstawnie nie zaliczył budynku technologicznego do urządzeń przesyłowych
określonych w art. 49 § 1 k.c. Jest to problem z zakresu prawa materialnego,
aczkolwiek powiązany z koniecznością przeprowadzenia ustaleń faktycznych.
4
Należy na tym tle zauważyć, iż kategoryczne stanowisko Sądu Apelacyjnego jest
dyskusyjne w świetle wskazań judykatury, dopuszczających - w określonych
sytuacjach - możliwość zakwalifikowania budynku jako urządzenia wymienionego
w art. 49 § 1 k.c. (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r., II CK
258/03, niepubl. i z dnia 18 czerwca 2004 r., II CK 359/03, niepubl. oraz orzeczenie
WSA z dnia 10 czerwca 2005 r. I SAWa 643/04, niepubl.). Dla wyniku rozpoznanej
sprawy jest to jednak problem uboczny. Przedstawione w kasacji zarzuty można
natomiast „zmieścić” w pragmatycznym pytaniu, przedstawionym jako
zagadnienie, odnoszącym się do aktualności wskazań jurydycznych
zamieszczonych w uchwale składu powiększonego Sądu Najwyższego z dnia
8 marca 2006 r., III CZP 105/05 (OSNC 2006, nr 10, poz. 159). Wiadomo bowiem,
że ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731 – dalej: „ustawa nowelizująca”),
która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r., a więc przed wydaniem obu
kwestionowanych wyroków, został znowelizowany art. 49 k.c. oraz unormowano
odrębnie służebność przesyłu (art. 3051
–3054
k.c.).
Pomimo zmiany stanu prawnego, znaczna część wywodów prawych
ujawnionych w uchwale III CZP 105/05 nie utraciła aktualności, także główna teza,
iż przepis art. 49 k.c. nie stanowi samoistnej podstawy prawnej przejścia urządzeń
przesyłowych na własność właściciela przedsiębiorstwa przez ich połączenie
z siecią należącą do tego przedsiębiorstwa. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
22 stycznia 2010 r., V CSK 195/09 (OSNC 2010, nr 7-8, poz. 116) stwierdził
jednak, iż założenia, jakie przyjął ustawodawca wprowadzając regulację zawartą
w art. 49 § 2 k.c. i w art. 3053
§ 1 k.c., powodują konieczność odstąpienia od
konstrukcji urządzeń stanowiących część składową instalacji, nowelizacja
przesądziła bowiem, że urządzenia wymienione w art. 49 § 1 k.c. przez fizyczne
połączenie z siecią przestają być częścią składową nieruchomości i stają się
samoistnymi rzeczami ruchomymi, które mogą być przedmiotem odrębnej
własności i obrotu. Może zatem dojść do przeniesienia ich własności w drodze
umowy na rzecz przedsiębiorcy lub osoby trzeciej, można też oddać je w leasing
lub najem. Istotna była przede wszystkim treść art. 49 § 2 k.c., stanowiąca,
że osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich
5
właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który połączył urządzenia do swojej
sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie
strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń
może wystąpić także przedsiębiorca.
Nie można zatem po wejściu w życie ustawy nowelizacyjnej potwierdzić,
że urządzenia, które zostają ściśle powiązane z siecią, stają się częścią składową
instalacji należącej do przedsiębiorstwa. Samo podłączenie do sieci usuwa je tylko
spod działania zasady superficies solo cedit, a nie rodzi skutku w postaci
przeniesienia ich własności lub ustanowienia innego prawa na rzecz
przedsiębiorcy sieciowego.
Wykładnia ta ma decydujące znaczenie w rozpoznawanej sprawie, ponieważ
usuwa możliwość nabycia przez przedsiębiorcę przesyłowego własności
urządzenia poprzez sam fakt ścisłego powiązania z siecią. W przedstawionej
sytuacji budynek technologiczny nie mógł stać się własnością strony pozwanej
z racji „powiązania technologicznego” z oczyszczalnią ścieków. Jest przy tym
bezsporne, że strona pozwana nie nabyła własności na podstawie umowy, jak
również to, iż nie jest ona właścicielem gruntu, na którym posadowiono budynek
technologiczny. W konsekwencji powódka nie wykazała merytorycznych
przesłanek swego roszczenia, dlatego skarga kasacyjna jest bezzasadna
(art. 39814
§ 1 k.p.c.).