I UK 343/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 19 kwietnia 2011 r.
I UK 343/10
Osoba pobierająca - wskutek dokonania wyboru jedno z przysługujących
jej świadczeń - rentę rodzinną, która nadal jest uprawniona do renty rolniczej z
tytułu niezdolności do pracy, nie ma prawa do renty socjalnej (art. 7 ust. 1
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze
zm. oraz art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniach spo-
łecznych rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Maciej Pacuda
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2011 r. sprawy z odwołania Grażyny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w B. o rentę socjalną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 czerwca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 8 grudnia 2009
r. odmówił Grażynie S. ponownego ustalenia dla niej prawa do renty socjalnej. Przy-
pomniał bowiem, że prawomocną decyzją z dnia 30 września 2005 r. odmówił już
przyznania ubezpieczonej prawa do tego świadczenia z uwagi na uprawnienie do
renty rolniczej. W ocenie organu rentowego po dacie wydania tej decyzji nie zaist-
niały żadne nowe okoliczności uzasadniające wydanie nowej decyzji w sprawie.
Ubezpieczona Grażyna S. wniosła odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 8
grudnia 2009 r., domagając się jej zmiany i przyznania prawa do renty socjalnej.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 9 marca 2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał
ubezpieczonej prawo do wnioskowanego przez nią świadczenia od dnia 29 września
2
2009 r. Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach.
Ubezpieczona otrzymywała rentę rolniczą w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do
dnia 30 września 2005 r. W dniu 13 września 2005 r. zgłosiła wniosek o przyznanie
prawa do renty socjalnej, jednakże organ rentowy decyzją z dnia 30 września 2005 r.
odmówił jej tego prawa z uwagi na posiadanie przez nią prawa do renty rolniczej.
Następnie organ rentowy decyzją z dnia 1 października 2005 r. przyznał ubezpieczo-
nej prawo do renty rodzinnej poczynając od dnia 1 października 2005 r. W dniu 24
marca 2006 r. ubezpieczona dokonała wyboru świadczenia - renty rodzinnej, w
związku z czym Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 11
lipca 2006 r. wstrzymała dalszą wypłatę na rzecz ubezpieczonej renty rolniczej po-
czynając od dnia 1 kwietnia 2006 r.
Wskazując na powyższe ustalenia oraz odwołując się do regulacji zawartych w
art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 7
ust. 1 i art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Sąd pierwszej in-
stancji uznał, iż fakt, że w dacie zgłoszenia wniosku o rentę socjalną, tj. w dniu 29
września 2009 r. ubezpieczona była uprawniona do renty rodzinnej z Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych, był „nową okolicznością i nowym dowodem w stosunku do
pierwszej decyzji” odmawiającej jej prawa do renty socjalnej z dnia 30 września 2005
r. Skoro zaś przepis art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie wymienia renty rodzin-
nej, to uprawnienie do tego świadczenia nie stanowi przeszkody do przyznania
ubezpieczonej prawa do renty socjalnej, zwłaszcza że art. 9 ustawy o rencie socjal-
nej przewiduje jedynie obniżenie kwoty renty socjalnej w przypadku zbiegu z upraw-
nieniami do renty rodzinnej, gdy łączna kwota świadczeń przekracza 200% najniższej
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez organ rentowy od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 9 marca 2010 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 23 czerwca 2010 r. zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny przyjął, iż w rozpoznawanej sprawie nie
ulegało wątpliwości, że ubezpieczona Grażyna S. jest uprawniona do stałej renty rol-
niczej oraz że pobierała tę rentę w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do dnia 30
września 2005 r. Następnie wypłata świadczenia została wstrzymana, w związku z
wyborem przez ubezpieczoną renty rodzinnej przyznanej jej przez Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych. Wstrzymanie wypłaty świadczenia nie oznacza jednakże wyga-
śnięcia prawa do renty rolniczej, skoro świadczenie to zostało przyznane na stałe.
3
Tymczasem, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjal-
nej świadczenie to nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w
stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobie-
rającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty struktu-
ralnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia prze-
demerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W ocenie Sądu
drugiej instancji z literalnego brzmienia tego przepisu wynika zatem jednoznacznie,
że osoba, która ma przyznane prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie jest
uprawniona do renty socjalnej. Sąd Apelacyjny dodał ponadto, iż powyższa konstata-
cja wynika również z wykładni celowościowej przepisów ustawy o rencie socjalnej.
Renta ta ma bowiem charakter świadczenia zabezpieczającego, którego celem jest
kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu
ubezpieczenia społecznego, ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy
powstała przed wejściem na rynek pracy. Skoro więc celem przyznania prawa do
renty socjalnej jest zapewnienie środków do życia osobie, u której „inwalidztwo” po-
wstało przed rozpoczęciem pracy zarobkowej, to w przypadku osób posiadających
już prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, zwłaszcza w przypadku przyznania
tego prawa na stałe, nie ma potrzeby dodatkowego przyznawania także renty socjal-
nej. Na koniec Sąd drugiej instancji zauważył, iż w przepisach ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej nie przewidziano zbiegu prawa do renty socjalnej
z prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy. Uznając zatem za uzasadniony
zarzut apelacyjny dotyczący nieprawidłowej wykładni art. 7 ust. 1 ustawy o rencie
socjalnej, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że odwołanie wniesione przez
ubezpieczoną od decyzji organu rentowego musiało podlegać oddaleniu.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23
czerwca 2010 r. ubezpieczona Grażyna S. działająca za pośrednictwem swego peł-
nomocnika zaskarżyła ten wyrok w całości i w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuciła mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 7 ust.
1 w związku z art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w związku z
art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
oraz w związku z art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS, przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a przez to przyjęcie, że
mimo wyboru jako korzystniejszej renty rodzinnej zamiast renty rolniczej, ubezpie-
czona nie nabywa renty socjalnej, chociaż art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie
4
wymienia renty rodzinnej wśród świadczeń, w zbiegu z którymi nie przysługuje renta
socjalna, a po uzyskaniu prawa do renty rodzinnej ubezpieczona była uprawniona do
złożenia wniosku o rentę socjalną, gdyż z art. 9 ustawy o rencie socjalnej wynika
możliwość jej zbiegu z rentą rodzinną.
Wskazując na te zarzuty, ubezpieczona domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i jego zmiany poprzez przyznanie prawa do renty socjalnej od dnia zgłosze-
nia wniosku, a więc de facto uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji or-
ganu rentowego wniesionej od wyroku Sądu pierwszej instancji.
Wnioskując o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, skarżąca wskazała
na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego sprowadzającego się
do pytania: „czy możliwy jest zbieg uprawnień do renty socjalnej z rentą rodzinną w
sytuacji, gdy wnioskodawca, będąc uprzednio uprawniony do stałej renty rolniczej,
wybrał jako korzystniejszą rentę rodzinną, w świetle art. 7 ust. 1 w związku z art. 9
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w związku z art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników?”, a także na
potrzebę wykładni przepisów prawnych, formułując przy tym pytanie: „czy art. 7 ust. 1
w związku z art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej jest lex speci-
lis w stosunku do art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników, a zatem uniemożliwia zbieg prawa do renty socjalnej z rentą
rodzinną, czy też odwrotnie - charakter lex specilis ma art. 33 ust. 2 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, a więc „z góry” przekreśla - nawet w przypadku
przejścia wnioskodawcy na rentę rodzinną - możliwość otrzymywania dodatkowo
renty socjalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ubezpieczonej okazała się nieuzasadniona. Z ustaleń fak-
tycznych dokonanych w rozpoznawanej sprawie przez Sąd drugiej instancji, którymi
Sąd Najwyższy jest związany w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.),
zwłaszcza że skargi nie oparto na podstawie naruszenia przepisów postępowania
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), wynika jednoznacznie, że ubezpieczona jest uprawniona
do dwóch świadczeń: stałej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy oraz renty
rodzinnej, przy czym po dokonaniu wyboru drugiego z wymienionych świadczeń po-
biera rentę rodzinną jako świadczenie korzystniejsze. Z tego powodu wypłata na jej
5
rzecz renty rolniczej została wstrzymana decyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego. Będąc w takiej właśnie sytuacji faktycznej i prawnej ubezpieczona
wystąpiła do organu rentowego z inicjującym niniejsze postępowanie wnioskiem
(ponownym) o przyznanie prawa do renty socjalnej.
Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej w art. 2 i 4 zawiera pozy-
tywne przesłanki, których niespełnienie wyklucza możliwość skutecznego ubiegania
się o prawo do renty socjalnej. Przepisy art. 7 i art. 8 oraz art. 9 ust. 2 powołanej
ustawy ustanawiają z kolei przesłanki negatywne. Ich spełnienie, nawet wówczas gdy
zostają spełnione warunki określone treścią art. 2 i 4 ustawy, powoduje, że renta so-
cjalna nie będzie przysługiwać. Zgodnie z treścią art. 7 tej ustawy renta socjalna nie
przysługuje zatem osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczyn-
ku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadcze-
nia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także
osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego
lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (ust. 1). Renta socjalna nie
przysługuje (również) osobie będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub
zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni
użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych, a osobie będącej współwła-
ścicielem nieruchomości rolnej nie przysługuje renta socjalna, jeśli udział tej osoby
przekracza 5 ha przeliczeniowych (ust. 2). Renta socjalna nie przysługuje też za
okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności (art. 8
ust. 1 z zastrzeżeniem zawartym w ust. 3 i 4 tego przepisu) oraz w przypadku zbiegu
uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej, jeżeli kwota renty
rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy (art. 9 ust. 1 i 2).
Odnosząc przedstawione uregulowania do stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy, należy uznać, iż rozważenia wymaga w niej jedynie ewentualne spełnienie
przez ubezpieczoną negatywnej przesłanki prawa do renty socjalnej określonej w
cytowanym art. 7 ust. 1, a konkretnie przesłanki związanej z posiadaniem przez
ubezpieczoną prawa do „renty z tytułu niezdolności do pracy”. Zdaniem Sądu Naj-
wyższego trafnie uznaje Sąd drugiej instancji, że ubezpieczona przesłankę tę speł-
nia, co powoduje, iż renta socjalna jej przysługuje. Nie może bowiem budzić jakich-
kolwiek wątpliwości fakt, że ubezpieczona, choć świadczenia tego nie pobiera, to
jednak jest nadal osobą uprawnioną do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
6
Ustalone dla ubezpieczonej prawo do renty rolniczej ma zresztą stały charakter, a
okoliczność, iż wypłata tego świadczenia na jej rzecz została wstrzymana decyzją
rolniczego organu rentowego (KRUS), nie wynika z faktu ustania któregokolwiek z
warunków wymaganych do uzyskania prawa do renty rolniczej (art. 101 pkt 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 52 ust. 1
pkt 2 i art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków), lecz z zaistnienia sytuacji, o której mowa w art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj. zbiegu prawa do renty
przysługującej na podstawie tej ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego
ubezpieczenia społecznego, powodującego że osobie uprawnionej wypłaca się
jedno, wybrane przez nią świadczenie, natomiast wypłatę drugiego wstrzymuje (art.
98 ust. 2 w związku z art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS i art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników). Z regulacji zawartej w art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników w żadnym razie nie wynika przy tym, aby z chwilą jego zastosowa-
nia ustawało prawo do świadczenia, które przestaje być wypłacane. O takim rozu-
mieniu art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników dodatkowo świad-
czy użyte w owym przepisie określenie: „w razie zbiegu”, które stanowi potwierdzenie
tego, że z chwilą ustalenia dla ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej jej prawo do
renty rolniczej nie ustaje, ale trwa nadal. W przeciwnym bowiem przypadku nie wy-
stąpiłby zbieg świadczeń. Określenie „zbieg”, zgodnie z jego gramatyczną wykładnią
oznacza wszak: „zetknięcie się, zbieganie się czegoś” lub „przypadkowe jednocze-
sne zajście jakiś wydarzeń, zaistnienie faktów wzajemnie powiązanych” (por. Słownik
języka polskiego, PWN, Warszawa 1989 r., t. III, s. 982). Innymi słowy „zbieg”, to
sytuacja, w której dochodzi do wystąpienia co najmniej dwóch zdarzeń w tym samym
czasie i w tych samych okolicznościach. Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych
ze zbiegiem mamy do czynienia wówczas, gdy jedna osoba (ubezpieczony) spełnia
warunki nabycia prawa do co najmniej dwóch świadczeń z ubezpieczeń społecznych
lub z zaopatrzenia emerytalno - rentowego. Konkretne przepisy ustaw regulujących
uprawnienia do tych świadczeń określają zaś skutki zaistnienia takiej sytuacji, cza-
sami zezwalając na pobieranie przez osobę uprawnioną obu świadczeń w całości lub
w części a czasami na pobieranie jednego z tych świadczeń (wyższego lub wybra-
nego przez osobę uprawnioną). W odniesieniu do renty rolniczej z tytułu niezdolności
do pracy oraz emerytury lub renty nabytej na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
7
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS takim przepisem jest właśnie wskaza-
ny art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków oraz zawierający koherentną z nim regulację art. 96 ust. 2 ustawy o emeryturach
i rentach, zgodnie z którym odrębne przepisy określają prawo do pobierania świad-
czeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty (przewidzianych w
tej ustawie) z prawem do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników.
Na to, iż wskutek wystąpienia zbiegu, o którym mowa w omawianych przepisach, nie
następuje ustanie prawa do jednego ze zbiegających się świadczeń, wskazuje po-
nadto użyte w art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników sformuło-
wanie: „uprawnionemu wypłaca się jedno (…) świadczenie”. Czym innym jest bo-
wiem utrata prawa do świadczenia, a czym innym utrata prawa do jego pobierania
(wypłaty). Wprawdzie utrata prawa do świadczenia zawsze powoduje wstrzymanie
jego wypłaty, jednakże wstrzymanie wypłaty świadczenia może być także spowodo-
wane różnymi zdarzeniami, z którymi przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie
wiążą utraty prawa do tego świadczenia. Zdarzenia takie są wymienione w art. 134 i
art. 98 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosowanych w odniesieniu do świad-
czeń z ubezpieczenia rolniczego na podstawie art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników. Wśród nich jest zaś wymieniony również zbieg prawa
do świadczeń (art. 98 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach).
W odróżnieniu od „zbiegu prawa do świadczeń” i jego skutków, przepisy
prawa ubezpieczeń społecznych przewidują też sytuacje, w których posiadanie
prawa do określonego świadczenia stanowi negatywną przesłankę nabycia prawa do
innego świadczenia. Takimi przepisami są właśnie cytowane wyżej art. 7, art. 8 i art.
9 ust. 2 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. Spełnienie hipotezy
norm prawnych zawartych w tych przepisach, zgodnie z ich wykładnią gramatyczną,
oznacza, że prawo do innego świadczenia (tu renty socjalnej) nie może zostać przy-
znane. Taką regulację zawiera między innymi art. 7 ust. 1 powołanej ustawy, który
stanowi, iż renta socjalna (prawo do niej) nie przysługuje między innymi osobie
uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy. W omawianym przepisie nie
chodzi zatem o niemożność wypłaty określonego świadczenia, lecz o prawo do
niego. Słusznie podnosi Sąd Apelacyjny, że za przyjęciem takiego sposobu rozumie-
nia art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej przemawia także jego wykładnia celowo-
ściowa. Nie może bowiem budzić wątpliwości fakt, że renta socjalna jest świadcze-
niem mającym szczególny charakter. Analiza pozytywnych przesłanek nabycia prawa
8
do tego świadczenia (art. 2 i art. 4 ustawy), wśród których brak jest przecież wymogu
posiadania jakiegokolwiek stażu ubezpieczeniowego, wskazuje jednoznacznie, iż jest
ono przyznawane osobom, które ze względu na stan zdrowia powodujący całkowitą
niezdolność do pracy powstałą wskutek naruszenia sprawności organizmu powstałe-
go przed wejściem na rynek pracy, nie miały możliwości „wypracowania” stażu ubez-
pieczeniowego, który dawałby im podstawę do skutecznego ubiegania się przynajm-
niej o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Renta socjalna stanowi więc świadczenie
o charakterze zabezpieczającym, kompensującym brak możliwości uzyskania
uprawnień do świadczeń z sytemu ubezpieczeń społecznych, a jej celem jest zapew-
nienie osobie spełniającej ustawowe warunki do przyznania tego świadczenia środ-
ków finansowych niezbędnych do życia (por. powołany przez Sąd drugiej instancji
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2008 r., I UK 264/07, Monitor Prawa
Pracy 2008 nr 10, s. 548, czy też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2010 r., II
UK 172/09, LEX nr 584202). Przeciwko przedstawionej wykładni nie może przema-
wiać fakt, iż ustawodawca w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej także przewidział instytucję zbiegu prawa do świadczeń, ponieważ zasto-
sował ją wyłącznie w odniesieniu do renty rodzinnej (jeżeli jej kwota nie przekracza
200% kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy - art. 9 ust. 2). Renta ro-
dzinna, choć jest niewątpliwie jednym ze świadczeń ubezpieczeniowych, ma
wszakże szczególny charakter prawny, gdyż stanowi tylko świadczenie pochodne od
emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysłu-
giwałaby zmarłemu (por. uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 20 stycz-
nia 2000 r., II UKN 321/99, OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 389 oraz z dnia 24 stycznia
2001 r., II UKN 122/00, OSNAPiUS 2002 nr 18, poz. 440), a ryzykiem socjalnym,
korzystającym z ubezpieczeniowej formy ochrony w postaci renty rodzinnej, jest
utrata (śmierć) żywiciela, na którym ciążył w stosunku do kręgu uprawnionych obo-
wiązek alimentacyjny. Charakter prawny renty rodzinnej jest więc odmienny od
świadczeń wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Dlatego też, jeśli o
rentę socjalną ubiega się osoba, która nie tylko spełnia warunki nabycia prawa do
któregokolwiek ze świadczeń wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej,
ale również posiada ustalone prawo do tego świadczenia, to przyznanie jej prawa do
renty socjalnej nie jest możliwe, gdyż byłoby to sprzeczne z celem, dla którego renta
socjalna została ustanowiona. Interpretacja omawianego przepisu z użyciem reguł
wykładni gramatycznej i celowościowej musi ponadto prowadzić do wniosku, iż użyte
9
w tym przepisie sformułowanie: „renty z tytułu niezdolności do pracy” dotyczy także
renty rolniczej. Świadczy o tym również wykładnia systemowa owego przepisu. Prze-
pis ten, używając wymienionego sformułowania, nie określa bowiem źródła pocho-
dzenia tego uprawnienia przez wskazanie jego podstawy prawnej oraz systemu
ubezpieczeń społecznych (powszechnego bądź rolniczego), w którym owa podstawa
prawna jest zawarta, natomiast renta rolnicza jest bez wątpienia jednym ze świad-
czeń ubezpieczeniowych przyznawanych z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 1
pkt 2 i ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Reasumując ten wątek
rozważań, należy stwierdzić, że osoba pobierająca - wskutek dokonania wyboru jed-
nego z przysługujących jej świadczeń - rentę rodzinną, która nadal jest uprawniona
do renty rolniczej z tytułu niezdolności pracy, nie ma prawa do renty socjalnej. Zda-
niem Sądu Najwyższego, Sąd drugiej instancji, zajmując takie właśnie stanowisko,
nie naruszył zatem żadnego z wymienionych w skardze kasacyjnej ubezpieczonej
przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowiących podstawę za-
skarżenia.
Rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżony wyroku nie naruszało także art. 114
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS już choćby z tej
przyczyny, że przepis ten nie stanowił podstawy prawnej owego rozstrzygnięcia.
Okoliczność, że został on powołany w motywach wyroku Sądu pierwszej instancji,
jest natomiast bez znaczenia, skoro skarga kasacyjna stanowi środek zaskarżenia od
prawomocnego wyroku wydanego przez sąd drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.).
Odnosząc się natomiast do zawartego w skardze kasacyjnej pytania o wza-
jemne relacje pomiędzy art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie so-
cjalnej Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że przepisy te regulują dwie zupełnie od-
mienne sytuacje prawne. Pierwszy z nich określa skutki zbiegu prawa do świadczeń
z ubezpieczenia rolniczego z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia
społecznego, drugi natomiast (co już wcześniej zostało podniesione) określa nega-
tywne przesłanki nabycia prawa do renty socjalnej. Pomiędzy tymi przepisami nie
zachodzi zatem relacja ilustrowana zasadą lex specialis derogat legi generali. Żaden
z tych przepisów nie jest bowiem przepisem szczególnym w stosunku do drugiego z
nich.
10
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy doszedł do
przekonania, że wniesiona przez ubezpieczoną skarga kasacyjna nie zasłużyła na
uwzględnienie. Dlatego, opierając się na treści art. 39814
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w
sentencji swego wyroku.
========================================
I UK 343/10
Osoba pobierająca - wskutek dokonania wyboru jedno z przysługujących
jej świadczeń - rentę rodzinną, która nadal jest uprawniona do renty rolniczej z
tytułu niezdolności do pracy, nie ma prawa do renty socjalnej (art. 7 ust. 1
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze
zm. oraz art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniach spo-
łecznych rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Maciej Pacuda
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2011 r. sprawy z odwołania Grażyny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w B. o rentę socjalną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 czerwca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 8 grudnia 2009
r. odmówił Grażynie S. ponownego ustalenia dla niej prawa do renty socjalnej. Przy-
pomniał bowiem, że prawomocną decyzją z dnia 30 września 2005 r. odmówił już
przyznania ubezpieczonej prawa do tego świadczenia z uwagi na uprawnienie do
renty rolniczej. W ocenie organu rentowego po dacie wydania tej decyzji nie zaist-
niały żadne nowe okoliczności uzasadniające wydanie nowej decyzji w sprawie.
Ubezpieczona Grażyna S. wniosła odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 8
grudnia 2009 r., domagając się jej zmiany i przyznania prawa do renty socjalnej.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 9 marca 2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał
ubezpieczonej prawo do wnioskowanego przez nią świadczenia od dnia 29 września
2
2009 r. Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach.
Ubezpieczona otrzymywała rentę rolniczą w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do
dnia 30 września 2005 r. W dniu 13 września 2005 r. zgłosiła wniosek o przyznanie
prawa do renty socjalnej, jednakże organ rentowy decyzją z dnia 30 września 2005 r.
odmówił jej tego prawa z uwagi na posiadanie przez nią prawa do renty rolniczej.
Następnie organ rentowy decyzją z dnia 1 października 2005 r. przyznał ubezpieczo-
nej prawo do renty rodzinnej poczynając od dnia 1 października 2005 r. W dniu 24
marca 2006 r. ubezpieczona dokonała wyboru świadczenia - renty rodzinnej, w
związku z czym Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 11
lipca 2006 r. wstrzymała dalszą wypłatę na rzecz ubezpieczonej renty rolniczej po-
czynając od dnia 1 kwietnia 2006 r.
Wskazując na powyższe ustalenia oraz odwołując się do regulacji zawartych w
art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 7
ust. 1 i art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Sąd pierwszej in-
stancji uznał, iż fakt, że w dacie zgłoszenia wniosku o rentę socjalną, tj. w dniu 29
września 2009 r. ubezpieczona była uprawniona do renty rodzinnej z Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych, był „nową okolicznością i nowym dowodem w stosunku do
pierwszej decyzji” odmawiającej jej prawa do renty socjalnej z dnia 30 września 2005
r. Skoro zaś przepis art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie wymienia renty rodzin-
nej, to uprawnienie do tego świadczenia nie stanowi przeszkody do przyznania
ubezpieczonej prawa do renty socjalnej, zwłaszcza że art. 9 ustawy o rencie socjal-
nej przewiduje jedynie obniżenie kwoty renty socjalnej w przypadku zbiegu z upraw-
nieniami do renty rodzinnej, gdy łączna kwota świadczeń przekracza 200% najniższej
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez organ rentowy od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 9 marca 2010 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 23 czerwca 2010 r. zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny przyjął, iż w rozpoznawanej sprawie nie
ulegało wątpliwości, że ubezpieczona Grażyna S. jest uprawniona do stałej renty rol-
niczej oraz że pobierała tę rentę w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do dnia 30
września 2005 r. Następnie wypłata świadczenia została wstrzymana, w związku z
wyborem przez ubezpieczoną renty rodzinnej przyznanej jej przez Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych. Wstrzymanie wypłaty świadczenia nie oznacza jednakże wyga-
śnięcia prawa do renty rolniczej, skoro świadczenie to zostało przyznane na stałe.
3
Tymczasem, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjal-
nej świadczenie to nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w
stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobie-
rającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty struktu-
ralnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia prze-
demerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W ocenie Sądu
drugiej instancji z literalnego brzmienia tego przepisu wynika zatem jednoznacznie,
że osoba, która ma przyznane prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie jest
uprawniona do renty socjalnej. Sąd Apelacyjny dodał ponadto, iż powyższa konstata-
cja wynika również z wykładni celowościowej przepisów ustawy o rencie socjalnej.
Renta ta ma bowiem charakter świadczenia zabezpieczającego, którego celem jest
kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu
ubezpieczenia społecznego, ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy
powstała przed wejściem na rynek pracy. Skoro więc celem przyznania prawa do
renty socjalnej jest zapewnienie środków do życia osobie, u której „inwalidztwo” po-
wstało przed rozpoczęciem pracy zarobkowej, to w przypadku osób posiadających
już prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, zwłaszcza w przypadku przyznania
tego prawa na stałe, nie ma potrzeby dodatkowego przyznawania także renty socjal-
nej. Na koniec Sąd drugiej instancji zauważył, iż w przepisach ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej nie przewidziano zbiegu prawa do renty socjalnej
z prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy. Uznając zatem za uzasadniony
zarzut apelacyjny dotyczący nieprawidłowej wykładni art. 7 ust. 1 ustawy o rencie
socjalnej, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że odwołanie wniesione przez
ubezpieczoną od decyzji organu rentowego musiało podlegać oddaleniu.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23
czerwca 2010 r. ubezpieczona Grażyna S. działająca za pośrednictwem swego peł-
nomocnika zaskarżyła ten wyrok w całości i w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuciła mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 7 ust.
1 w związku z art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w związku z
art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
oraz w związku z art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS, przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a przez to przyjęcie, że
mimo wyboru jako korzystniejszej renty rodzinnej zamiast renty rolniczej, ubezpie-
czona nie nabywa renty socjalnej, chociaż art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie
4
wymienia renty rodzinnej wśród świadczeń, w zbiegu z którymi nie przysługuje renta
socjalna, a po uzyskaniu prawa do renty rodzinnej ubezpieczona była uprawniona do
złożenia wniosku o rentę socjalną, gdyż z art. 9 ustawy o rencie socjalnej wynika
możliwość jej zbiegu z rentą rodzinną.
Wskazując na te zarzuty, ubezpieczona domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i jego zmiany poprzez przyznanie prawa do renty socjalnej od dnia zgłosze-
nia wniosku, a więc de facto uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji or-
ganu rentowego wniesionej od wyroku Sądu pierwszej instancji.
Wnioskując o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, skarżąca wskazała
na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego sprowadzającego się
do pytania: „czy możliwy jest zbieg uprawnień do renty socjalnej z rentą rodzinną w
sytuacji, gdy wnioskodawca, będąc uprzednio uprawniony do stałej renty rolniczej,
wybrał jako korzystniejszą rentę rodzinną, w świetle art. 7 ust. 1 w związku z art. 9
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w związku z art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników?”, a także na
potrzebę wykładni przepisów prawnych, formułując przy tym pytanie: „czy art. 7 ust. 1
w związku z art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej jest lex speci-
lis w stosunku do art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników, a zatem uniemożliwia zbieg prawa do renty socjalnej z rentą
rodzinną, czy też odwrotnie - charakter lex specilis ma art. 33 ust. 2 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, a więc „z góry” przekreśla - nawet w przypadku
przejścia wnioskodawcy na rentę rodzinną - możliwość otrzymywania dodatkowo
renty socjalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ubezpieczonej okazała się nieuzasadniona. Z ustaleń fak-
tycznych dokonanych w rozpoznawanej sprawie przez Sąd drugiej instancji, którymi
Sąd Najwyższy jest związany w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.),
zwłaszcza że skargi nie oparto na podstawie naruszenia przepisów postępowania
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), wynika jednoznacznie, że ubezpieczona jest uprawniona
do dwóch świadczeń: stałej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy oraz renty
rodzinnej, przy czym po dokonaniu wyboru drugiego z wymienionych świadczeń po-
biera rentę rodzinną jako świadczenie korzystniejsze. Z tego powodu wypłata na jej
5
rzecz renty rolniczej została wstrzymana decyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego. Będąc w takiej właśnie sytuacji faktycznej i prawnej ubezpieczona
wystąpiła do organu rentowego z inicjującym niniejsze postępowanie wnioskiem
(ponownym) o przyznanie prawa do renty socjalnej.
Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej w art. 2 i 4 zawiera pozy-
tywne przesłanki, których niespełnienie wyklucza możliwość skutecznego ubiegania
się o prawo do renty socjalnej. Przepisy art. 7 i art. 8 oraz art. 9 ust. 2 powołanej
ustawy ustanawiają z kolei przesłanki negatywne. Ich spełnienie, nawet wówczas gdy
zostają spełnione warunki określone treścią art. 2 i 4 ustawy, powoduje, że renta so-
cjalna nie będzie przysługiwać. Zgodnie z treścią art. 7 tej ustawy renta socjalna nie
przysługuje zatem osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczyn-
ku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadcze-
nia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także
osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego
lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (ust. 1). Renta socjalna nie
przysługuje (również) osobie będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub
zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni
użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych, a osobie będącej współwła-
ścicielem nieruchomości rolnej nie przysługuje renta socjalna, jeśli udział tej osoby
przekracza 5 ha przeliczeniowych (ust. 2). Renta socjalna nie przysługuje też za
okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności (art. 8
ust. 1 z zastrzeżeniem zawartym w ust. 3 i 4 tego przepisu) oraz w przypadku zbiegu
uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej, jeżeli kwota renty
rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy (art. 9 ust. 1 i 2).
Odnosząc przedstawione uregulowania do stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy, należy uznać, iż rozważenia wymaga w niej jedynie ewentualne spełnienie
przez ubezpieczoną negatywnej przesłanki prawa do renty socjalnej określonej w
cytowanym art. 7 ust. 1, a konkretnie przesłanki związanej z posiadaniem przez
ubezpieczoną prawa do „renty z tytułu niezdolności do pracy”. Zdaniem Sądu Naj-
wyższego trafnie uznaje Sąd drugiej instancji, że ubezpieczona przesłankę tę speł-
nia, co powoduje, iż renta socjalna jej przysługuje. Nie może bowiem budzić jakich-
kolwiek wątpliwości fakt, że ubezpieczona, choć świadczenia tego nie pobiera, to
jednak jest nadal osobą uprawnioną do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
6
Ustalone dla ubezpieczonej prawo do renty rolniczej ma zresztą stały charakter, a
okoliczność, iż wypłata tego świadczenia na jej rzecz została wstrzymana decyzją
rolniczego organu rentowego (KRUS), nie wynika z faktu ustania któregokolwiek z
warunków wymaganych do uzyskania prawa do renty rolniczej (art. 101 pkt 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 52 ust. 1
pkt 2 i art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków), lecz z zaistnienia sytuacji, o której mowa w art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj. zbiegu prawa do renty
przysługującej na podstawie tej ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego
ubezpieczenia społecznego, powodującego że osobie uprawnionej wypłaca się
jedno, wybrane przez nią świadczenie, natomiast wypłatę drugiego wstrzymuje (art.
98 ust. 2 w związku z art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS i art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników). Z regulacji zawartej w art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników w żadnym razie nie wynika przy tym, aby z chwilą jego zastosowa-
nia ustawało prawo do świadczenia, które przestaje być wypłacane. O takim rozu-
mieniu art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników dodatkowo świad-
czy użyte w owym przepisie określenie: „w razie zbiegu”, które stanowi potwierdzenie
tego, że z chwilą ustalenia dla ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej jej prawo do
renty rolniczej nie ustaje, ale trwa nadal. W przeciwnym bowiem przypadku nie wy-
stąpiłby zbieg świadczeń. Określenie „zbieg”, zgodnie z jego gramatyczną wykładnią
oznacza wszak: „zetknięcie się, zbieganie się czegoś” lub „przypadkowe jednocze-
sne zajście jakiś wydarzeń, zaistnienie faktów wzajemnie powiązanych” (por. Słownik
języka polskiego, PWN, Warszawa 1989 r., t. III, s. 982). Innymi słowy „zbieg”, to
sytuacja, w której dochodzi do wystąpienia co najmniej dwóch zdarzeń w tym samym
czasie i w tych samych okolicznościach. Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych
ze zbiegiem mamy do czynienia wówczas, gdy jedna osoba (ubezpieczony) spełnia
warunki nabycia prawa do co najmniej dwóch świadczeń z ubezpieczeń społecznych
lub z zaopatrzenia emerytalno - rentowego. Konkretne przepisy ustaw regulujących
uprawnienia do tych świadczeń określają zaś skutki zaistnienia takiej sytuacji, cza-
sami zezwalając na pobieranie przez osobę uprawnioną obu świadczeń w całości lub
w części a czasami na pobieranie jednego z tych świadczeń (wyższego lub wybra-
nego przez osobę uprawnioną). W odniesieniu do renty rolniczej z tytułu niezdolności
do pracy oraz emerytury lub renty nabytej na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
7
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS takim przepisem jest właśnie wskaza-
ny art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków oraz zawierający koherentną z nim regulację art. 96 ust. 2 ustawy o emeryturach
i rentach, zgodnie z którym odrębne przepisy określają prawo do pobierania świad-
czeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty (przewidzianych w
tej ustawie) z prawem do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników.
Na to, iż wskutek wystąpienia zbiegu, o którym mowa w omawianych przepisach, nie
następuje ustanie prawa do jednego ze zbiegających się świadczeń, wskazuje po-
nadto użyte w art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników sformuło-
wanie: „uprawnionemu wypłaca się jedno (…) świadczenie”. Czym innym jest bo-
wiem utrata prawa do świadczenia, a czym innym utrata prawa do jego pobierania
(wypłaty). Wprawdzie utrata prawa do świadczenia zawsze powoduje wstrzymanie
jego wypłaty, jednakże wstrzymanie wypłaty świadczenia może być także spowodo-
wane różnymi zdarzeniami, z którymi przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie
wiążą utraty prawa do tego świadczenia. Zdarzenia takie są wymienione w art. 134 i
art. 98 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosowanych w odniesieniu do świad-
czeń z ubezpieczenia rolniczego na podstawie art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników. Wśród nich jest zaś wymieniony również zbieg prawa
do świadczeń (art. 98 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach).
W odróżnieniu od „zbiegu prawa do świadczeń” i jego skutków, przepisy
prawa ubezpieczeń społecznych przewidują też sytuacje, w których posiadanie
prawa do określonego świadczenia stanowi negatywną przesłankę nabycia prawa do
innego świadczenia. Takimi przepisami są właśnie cytowane wyżej art. 7, art. 8 i art.
9 ust. 2 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. Spełnienie hipotezy
norm prawnych zawartych w tych przepisach, zgodnie z ich wykładnią gramatyczną,
oznacza, że prawo do innego świadczenia (tu renty socjalnej) nie może zostać przy-
znane. Taką regulację zawiera między innymi art. 7 ust. 1 powołanej ustawy, który
stanowi, iż renta socjalna (prawo do niej) nie przysługuje między innymi osobie
uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy. W omawianym przepisie nie
chodzi zatem o niemożność wypłaty określonego świadczenia, lecz o prawo do
niego. Słusznie podnosi Sąd Apelacyjny, że za przyjęciem takiego sposobu rozumie-
nia art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej przemawia także jego wykładnia celowo-
ściowa. Nie może bowiem budzić wątpliwości fakt, że renta socjalna jest świadcze-
niem mającym szczególny charakter. Analiza pozytywnych przesłanek nabycia prawa
8
do tego świadczenia (art. 2 i art. 4 ustawy), wśród których brak jest przecież wymogu
posiadania jakiegokolwiek stażu ubezpieczeniowego, wskazuje jednoznacznie, iż jest
ono przyznawane osobom, które ze względu na stan zdrowia powodujący całkowitą
niezdolność do pracy powstałą wskutek naruszenia sprawności organizmu powstałe-
go przed wejściem na rynek pracy, nie miały możliwości „wypracowania” stażu ubez-
pieczeniowego, który dawałby im podstawę do skutecznego ubiegania się przynajm-
niej o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Renta socjalna stanowi więc świadczenie
o charakterze zabezpieczającym, kompensującym brak możliwości uzyskania
uprawnień do świadczeń z sytemu ubezpieczeń społecznych, a jej celem jest zapew-
nienie osobie spełniającej ustawowe warunki do przyznania tego świadczenia środ-
ków finansowych niezbędnych do życia (por. powołany przez Sąd drugiej instancji
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2008 r., I UK 264/07, Monitor Prawa
Pracy 2008 nr 10, s. 548, czy też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2010 r., II
UK 172/09, LEX nr 584202). Przeciwko przedstawionej wykładni nie może przema-
wiać fakt, iż ustawodawca w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej także przewidział instytucję zbiegu prawa do świadczeń, ponieważ zasto-
sował ją wyłącznie w odniesieniu do renty rodzinnej (jeżeli jej kwota nie przekracza
200% kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy - art. 9 ust. 2). Renta ro-
dzinna, choć jest niewątpliwie jednym ze świadczeń ubezpieczeniowych, ma
wszakże szczególny charakter prawny, gdyż stanowi tylko świadczenie pochodne od
emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysłu-
giwałaby zmarłemu (por. uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 20 stycz-
nia 2000 r., II UKN 321/99, OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 389 oraz z dnia 24 stycznia
2001 r., II UKN 122/00, OSNAPiUS 2002 nr 18, poz. 440), a ryzykiem socjalnym,
korzystającym z ubezpieczeniowej formy ochrony w postaci renty rodzinnej, jest
utrata (śmierć) żywiciela, na którym ciążył w stosunku do kręgu uprawnionych obo-
wiązek alimentacyjny. Charakter prawny renty rodzinnej jest więc odmienny od
świadczeń wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Dlatego też, jeśli o
rentę socjalną ubiega się osoba, która nie tylko spełnia warunki nabycia prawa do
któregokolwiek ze świadczeń wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej,
ale również posiada ustalone prawo do tego świadczenia, to przyznanie jej prawa do
renty socjalnej nie jest możliwe, gdyż byłoby to sprzeczne z celem, dla którego renta
socjalna została ustanowiona. Interpretacja omawianego przepisu z użyciem reguł
wykładni gramatycznej i celowościowej musi ponadto prowadzić do wniosku, iż użyte
9
w tym przepisie sformułowanie: „renty z tytułu niezdolności do pracy” dotyczy także
renty rolniczej. Świadczy o tym również wykładnia systemowa owego przepisu. Prze-
pis ten, używając wymienionego sformułowania, nie określa bowiem źródła pocho-
dzenia tego uprawnienia przez wskazanie jego podstawy prawnej oraz systemu
ubezpieczeń społecznych (powszechnego bądź rolniczego), w którym owa podstawa
prawna jest zawarta, natomiast renta rolnicza jest bez wątpienia jednym ze świad-
czeń ubezpieczeniowych przyznawanych z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 1
pkt 2 i ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Reasumując ten wątek
rozważań, należy stwierdzić, że osoba pobierająca - wskutek dokonania wyboru jed-
nego z przysługujących jej świadczeń - rentę rodzinną, która nadal jest uprawniona
do renty rolniczej z tytułu niezdolności pracy, nie ma prawa do renty socjalnej. Zda-
niem Sądu Najwyższego, Sąd drugiej instancji, zajmując takie właśnie stanowisko,
nie naruszył zatem żadnego z wymienionych w skardze kasacyjnej ubezpieczonej
przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowiących podstawę za-
skarżenia.
Rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżony wyroku nie naruszało także art. 114
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS już choćby z tej
przyczyny, że przepis ten nie stanowił podstawy prawnej owego rozstrzygnięcia.
Okoliczność, że został on powołany w motywach wyroku Sądu pierwszej instancji,
jest natomiast bez znaczenia, skoro skarga kasacyjna stanowi środek zaskarżenia od
prawomocnego wyroku wydanego przez sąd drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.).
Odnosząc się natomiast do zawartego w skardze kasacyjnej pytania o wza-
jemne relacje pomiędzy art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie so-
cjalnej Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że przepisy te regulują dwie zupełnie od-
mienne sytuacje prawne. Pierwszy z nich określa skutki zbiegu prawa do świadczeń
z ubezpieczenia rolniczego z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia
społecznego, drugi natomiast (co już wcześniej zostało podniesione) określa nega-
tywne przesłanki nabycia prawa do renty socjalnej. Pomiędzy tymi przepisami nie
zachodzi zatem relacja ilustrowana zasadą lex specialis derogat legi generali. Żaden
z tych przepisów nie jest bowiem przepisem szczególnym w stosunku do drugiego z
nich.
10
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy doszedł do
przekonania, że wniesiona przez ubezpieczoną skarga kasacyjna nie zasłużyła na
uwzględnienie. Dlatego, opierając się na treści art. 39814
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w
sentencji swego wyroku.
========================================