Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 171/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z powództwa Jana K.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego BEŁCHATÓW SA
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 9 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W pozwie z dnia 30 lipca 2009 r. skierowanym przeciwko PGE Kopalni
Węgla Brunatnego „Bełchatów" Spółce Akcyjnej powód Jan K. wniósł o zasądzenie
na jego rzecz kwoty 22.724,00 zł z ustawowymi z odsetkami od dnia wniesienia
pozwu z tytułu odszkodowania za otrzymywanie zaniżonej emerytury z uwagi na
niewłaściwe zakwalifikowanie pracy górniczej i wystawienie nieprawidłowego
świadectwa pracy.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy wyrokiem z dnia 7 grudnia 2009 r. zasądził od
pozwanej PGE Kopalni Węgla Spółki Akcyjnej na rzecz powoda kwotę 12.471,03 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 8 sierpnia 2009 r. do dnia zapłaty, w pozostałej
części oddalił powództwo.
Sąd Rejonowy ustalił, że Jan K. był pracownikiem Kopalni Węgla Brunatnego
„Bełchatów" Spółki Akcyjnej w okresie od 7 lutego 1978 r. do 31 grudnia 2005 r. W
czasie zatrudnienia pracował na stanowiskach: ślusarz, spawacz i górnik
eksploatacji taśmociągów.
Stosunek pracy łączący powoda z pozwanym pracodawcą został rozwiązany
za porozumieniem stron. Od rozwiązania stosunku pracy Jan K. pobiera emeryturę.
Przy obliczaniu wysokości emerytury Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił
dane dotyczące pracy górniczej zawarte w wystawionych przez pozwaną Spółkę
świadectwach w tym zaliczył powodowi okres pracy górniczej z przelicznikiem 1,2
“w ilości 313”.
W dniu 25 marca 2008 r. Jan K.złożył wniosek do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o ponowne przeliczenie emerytury z uwzględnieniem przelicznika 1,8.
Decyzją z 1 kwietnia 2008 r. ZUS odmówił przyznania emerytury według
przelicznika 1,8. Powód odwołał się od tej decyzji. ZUS zmienił swoje
dotychczasowe stanowisko decyzją z 14 października 2008 r. i przeliczył powodowi
okres jego zatrudnienia w wymiarze 258 miesięcy według współczynnika 1,8 i okres
55 miesięcy według współczynnika 1,2. Sąd Rejonowy ustalił, że emerytura
powoda za okres od stycznia 2006 r. do 29 lutego 2008 r. została obniżona o kwotę
12.471,03 zł netto.
3
Zdaniem Sądu Rejonowego, powód wykazał, iż poniósł szkodę w postaci
obniżonej wysokości emerytury w związku z wystawieniem przez pracodawcę
świadectwa pracy górniczej i świadectwa pracy, zawierających nieprawidłowe
informacje o charakterze wykonywanej przez powoda (zakwalifikowanej z
przelicznikiem 1,2) pracy górniczej, które stały się podstawą do ustalenia wysokości
emerytury przez organ rentowy.
Sąd Rejonowy powołując art. 97 k.p. oraz art 125a ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturachi rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj.
Dz.U. z 2004 r., Nr 38, poz. 353 ze zm.) podniósł iż do obowiązków pracodawcy
(płatnika składek) należy prawidłowe wystawienie dokumentów potwierdzających
pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, okresów pracy
górniczej oraz okresów pracy na kolei. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że żaden
przepis nie nakłada na organ rentowy obowiązku kontrolowania zgodności danych
zawartych w świadectwie pracy z danymi zawartymi w znajdującej się w posiadaniu
pracodawcy dokumentacji związanej z wykonywaniem pracy górniczej.
Wskazując na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy uznał, że
przepis art. 471 k.c. stanowi podstawę dochodzenia przez pracowników roszczeń
odszkodowawczych od pracodawców z tytułu otrzymania niższego świadczenia
emerytalnego wskutek nienależytego wykonania zobowiązania przez pracodawcę.
Pozwany pracodawca nienależycie wykonał obowiązki zwiazane z wydaniem
powodowi świadectwa pracy oraz świadectwa pracy górniczej. Sąd Rejonowy
rozważając zarzut przedawnienia, nie uznał go za zasadny i podkreślił, że art. 291
§ 1 k.p. nie wymienia roszczeń związanych ze stosunkiem pracy, do których należy
roszczenie zgłoszone przez powoda. Pojęcie “sprawy z zakresu prawa pracy” jest
przedmiotowo szersze od pojęcia “sprawy ze stosunku pracy”, obejmuje ono
również sprawy związane ze stosunkiem pracy, ale niebędące roszczeniem ze
stosunku pracy. Odpowiedzialnosć z tytułu otrzymywania niższego świadczenia
emerytalnego w następstwioe niewłaściwego wykonania obowiązków przez
pracodawcę jest odpowiedzialnością na podstawie art. 471 k.c. Sąd pierwszej
instancji uznał, że podstawa prawna roszczenia majątkowego określa termin jego
przedawnienia.
4
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony apelacją wniesioną przez
pozwaną.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
marca 2010 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy zasadnie przyjął, iż w
przedmiotowej sprawie pozwany pracodawca ponosi odpowiedzialność opartą na
art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. z tytułu wystawienia wadliwego świadectwa
pracy. Skoro przepisy nakładają na pracodawcę obowiązek wydania pracownikowi
właściwego (kompletnego) świadectwa pracy, a o jego kompletności decyzuje m.in.
zamieszczenie w jego treści informacji niezbędnych do ustalenia uprawnień z
ubezpieczenia społecznego, to naruszenie przez pracodawcę tego obowiązku i
wyrządzenie szkody wywołanej brakiem informacji lub podaniem informacji
błędnych rodzi po stronie pracodawcy odpowiedzialność odszkodowawczą.
Sąd Okręgowy uznał także za słuszne stanowisko Sądu pierwszej instancji,
że nie jest dopuszczalne obciążanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych skutkami
błędów innych instytucji, w szczególności zakładów pracy (pracodawców), którzy
nienależycie wykonali swoje obowiązki. Organ rentowy nie ma obowiązku
kontrolowania zgodności danych zawartych w świadectwie pracy z danymi
zawartymi w znajdującej się u pracodawcy dokumentacji związanej z
wykonywaniem pracy górniczej.
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia, Sąd Okręgowy uznał, że do
przedawnienia roszczeń powoda mają zastosowanie przepisy ogólne kodeksu
cywilnego (art. 117 - 125 k.c.) jako konsekwencja odpowiedzialności pracodawcy
na podstawie art. 471 k.c. Powyższej konstatancji w ocenie Sądu drugiej instancji
nie zmienia okoliczność, iż sprawy z powództwa pracownika (byłego pracownika)
przeciwko pracodawcy (byłemu pracodawcy) o odszkodowanie z tytułu wystawienia
nieprawidłowego świadectwa pracy są sprawami z zakresu prawa pracy w
rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c., jako sprawy o roszczenia związane ze
stosunkiem pracy. Słusznie, zdaniem Sądu Okręgowego, podniósł Sąd pierwszej
instancji, iż pojęcie “sprawy z zakresu prawa pracy” jest przedmiotowo szersze od
pojęcia “sprawy ze stosunku pracy” i obejmuje ono również sprawy związane ze
stosunkiem pracy, ale niebędące roszczeniami ze stosunku pracy. Tym samym Sąd
5
pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że do roszczenia zgłoszonego przez powoda
ma zastosownaie 10-letni okres przedawnienia, z art. 118 k.c. a nie ma racji
pozwany podnosząc zarzut niezastosowania art. 291 § 1 k.p. Przepis ten nie
wymienia roszczeń związanych ze stosunkiem pracy a jedynie roszczenia ze
stosunku pracy.
Wyrok ten strona pozwana zaskarżyła w całości skargą kasacyjną, wnosząc
o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcie o kosztach w sprawie kasacyjnej
ewentualnie o jego uchylenie w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez
oddalenie powództwa, a ponadto o zasądzenie od powoda na rzecz skarżącego
kosztów procesu.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenia prawa materialnego przez:
niewłaściwe zastosowanie art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. - poprzez przyjęcie,
że powód wykazał, iż skarżący nienależycie wykonał swoje zobowiązanie wydając
mu świadectwo pracy nieuwzględniające pracy górniczej w wymiarze
półtorakrotnym, a także poprzez przyjęcie, że powód wykazał istnienie
adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem mu takiego świadectwa a
szkodą; niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. - poprzez przyjęcie, że skarżący,
wydając świadectwo pracy górniczej z określeniem stanowisk pracy zgodnie z
brzmieniem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk
pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej
emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), w sposób nienależyty wykonał
swoje zobowiązanie, a także przyjęcie, iż uczynił to w sposób zawiniony;
niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku z art. 361 § 1 k.c. - poprzez
przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem przez
skarżącego świadectwa pracy górniczej nieuwzględniającego pracy górniczej w
wymiarze półtorakrotnym a poniesioną przez pracownika szkodą w postaci
zaniżenia świadczeń emerytalnych w sytuacji występowania innej okoliczności
pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, a polegającej na
zwłoce powoda w dochodzeniu emerytury w wymiarze półtorakrotnym
spowodowanej brakiem należytej staranności ze strony powoda; niewłaściwe
6
zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c. - poprzez przyjęcie, że prawomocnym orzeczeniem
sądu wydanym w innym postępowaniu, którego stroną nie był skarżący, związany
jest także sąd drugiej instancji; niezastosowanie art. 362 k.c. w związku z art. 471
k.c. - poprzez nieuwzględnienie przyczynienia się powoda do szkody przez brak
należytej staranności przy składaniu wniosku o emeryturę, zwłokę w złożeniu przez
powoda wniosku o przeliczenie świadczenia, a także przez brak odwołania się od
decyzji organu rentowego ustalającej wymiar emerytury wskutek wyroku sądowego;
niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS - przez przyjęcie, że ZUS
nie ponosi żadnej odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji; błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 291 § 1 k.p. w związku z art. 471 k.c. w związku z
art. 300 k.p. - poprzez przyjęcie, że roszczenie odszkodowawcze z tytułu
nienależytego wykonania przez pracodawcę zobowiązania, pozostające w związku
ze stosunkiem pracy nie podlega przedawnieniu zgodnie z art. 291 § 1 k.p.,
ewentualnie błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c. - poprzez
przyjęcie, że roszczenie powoda jako pozostające w związku ze świadczeniem
okresowym nie podlega 3-letniemu przedawnieniu, zgodnie z art. 118 k.c., tak jak
świadczenie okresowe.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy przez niewłaściwe zastosowanie art. 382 k.p.c.
w związku z art. 328 § 2 k.p.c. - poprzez brak oceny dowodu w sprawie, jakim jest
wyrok sądu wydany w sprawie, w której skarżący nie uczestniczył.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy odnoszące się do naruszenia
prawa materialnego.
Zarzut naruszenia przepisów postępowania nie może być uznany za
skuteczny już z tego powodu, że wpływ zarzucanego uchybienia na wynik sprawy
nie został w skardze przedstawiony (art. 3983
1 pkt 2 k.p.c.). W wypadku zarzutu
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. (w którym uregulowane zostały wymagania dotyczące
7
uzasadnienia wyroku) z reguły nie występuje wpływ na wynik sprawy, gdyż
uzasadnienie – jak wiadomo – sporządzane jest po rozstrzygnięciu. Stąd
ewentualne wady uzasadnienia nie mają wpływu na wynik sprawy. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
wyjątkowo może stanowić uzasadnioną podstawę skargi wówczas, gdy
uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji sporządzone zostało w taki sposób, że
niemożliwe jest przeprowadzenie kontroli kasacyjnej. Z nowszych orzeczeń można
wymienić wyroki: z 24 listopada 2010 r. (I PK 107/10, LEX 737366), z 9 września
2010 r. (I CSK 679/09, LEX 622199) i z 24 sierpnia 2010 r. ( I UK 76/10, LEX
653655). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie ma takich wad. Zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. został w skardze powiązany z zarzutem naruszenia art. 382 k.p.c.
odnoszącym się do podstaw orzekania przez sąd drugiej instancji. Skarżący
podniósł, ze Sąd Okręgowy nie rozważył w uzasadnieniu swego wyroku znaczenia
wyroku (i decyzji ZUS) odnoszących się do podstawy wymiaru emerytury powoda
dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu w tej sprawie. Ta kwestia nie może być
podnoszona w związku z podstawą faktyczną wyroku sądu drugiej instancji.
Znaczenie podwyższenia emerytury powoda i przyczyny wcześniejszego ustalenia
jej w niższej kwocie są istotne w tej sprawie, jednakże polemika z poglądem Sądu
przyjętym za podstawę rozstrzygnięcia nie może być skutecznie prowadzona przy
odwołaniu się do przepisów art. 382 i 328 § 2 k.p.c.
Rozważanie podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa
materialnego należy rozpocząć od zarzutu naruszenia art. 291 § 1 k.p. Zarzut ten
jest słuszny. Sąd Okręgowy uznał, że przepis ten nie może mieć zastosowania w
tej sprawie, gdyż roszczenie powoda oparte zostało na przepisach prawa cywilnego
a sprawa niniejsza nie jest sprawą ze stosunku pracy lecz sprawą związaną ze
stosunkiem pracy. Sąd Najwyższy nie podziela tego poglądu, natomiast podziela
pogląd odmienny wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 19 stycznia 2011 r. (I PZP 5/10, LEX nr 685249, Biul. SN 2011 nr 1, poz. 21).
Zgodnie z nią, roszczenie o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej
emerytury wskutek wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy
oraz niewydania zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art.
291 § 1 k.p. Uchwała została wydana w sprawie o stanie faktycznym analogicznym
8
do występującego w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
podstawa dochodzonego roszczenia, którą jest art. 471 k.c. nie przesądza o tym,
że do oceny jego przedawnienia winny być stosowane przepisy prawa cywilnego.
W ocenie Sądu Najwyższego przepisy prawa pracy określają terminy
przedawnienia roszczeń powstałych między pracownikiem a pracodawcą na tle
łączącego ich stosunku pracy wobec czego nie ma uzasadnienia sięganie w tej
kwestii do prawa cywilnego na podstawie art. 300 k.p. Dochodzone w tej sprawie
roszczenie wywodzone jest z twierdzenia o nienależytym wykonaniu przez
pracodawcę jego obowiązków w zakresie wydawania pracownikowi dokumentów
potrzebnych do nabycia świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Obowiązki te są
uregulowane w Kodeksie pracy (art. 97 § 2) i w art. 125 ust. 1 pkt 1 i 1 oraz art.
125a ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.). W przepisach tych nie zostały określone sankcje za niewykonanie tych
obowiązków, stąd potrzeba sięgnięcia do regulacji prawa cywilnego odnoszącej się
do odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania zobowiązań. Nie ma
natomiast uzasadnienia sięganie do przepisów prawa cywilnego dotyczących
przedawnienia roszczeń, skoro źródłem dochodzonego od pracodawcy roszczenia
pracownika jest stosunek pracy. Kwestia przedawnienia takich roszczeń jest
uregulowana w prawie pracy – w art. 291 k.p. Z tych względów zarzut naruszenia
art. 291 § 1 k.p. okazał się słuszny.
Uzasadniony jest też zarzut naruszenia art. 471 k.c. W przepisie tym
uregulowana została odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania. Jest to odpowiedzialność oparta na
zasadzie winy. Do przypisania pracodawcy odpowiedzialności za szkodę, jaką
poniósł pracownik otrzymujący przez kilka lat emeryturę w zaniżonej wysokości nie
jest wystarczające ustalenie wydania nienależycie sformułowanych dokumentów
potrzebnych do nabycia świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy
zaniechał poczynienia ustaleń co do winy pracodawcy. Ustalenia te nie mogą
ograniczać się do stwierdzenia, że świadectwo pracy i zaświadczenie okazały się
(„obiektywnie”) nieprawidłowe. Sąd drugiej instancji nie ustosunkował się do
twierdzeń pracodawcy co do tego, że dołożył należytej staranności wykonując
9
obowiązki w zakresie sporządzenia dokumentów potrzebnych do nabycia
świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Natomiast nie ma wpływu na odpowiedzialność pracodawcy zakres
ewentualnej odpowiedzialności organu rentowego względem ubezpieczonego.
Zasadność tych zarzutów skargi powoduje konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Pozostałe kwestie
podniesione w zarzutach skargi kasacyjnej mogłyby być rozważone dopiero po
uzupełnieniu ustaleń koniecznych dla zastosowania prawa materialnego w celu
oceny roszczeń powoda.