Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 10/11
POSTANOWIENIE
Dnia 6 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. S.
przeciwko A. M. – S. i D. S.
o ustalenie nieważności umowy lub uznanie jej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2011 r.,
zażalenia pozwanej D. S.
na postanowienie o kosztach zawarte w wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 19 października 2010 r.,
oddala zażalenie i nie obciąża pozwanej D. S. obowiązkiem
zwrotu powódce kosztów postępowania zażaleniowego
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 19 października 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 10 czerwca 2010 r., oddalającego jej
powództwo o ustalenie nieważności umowy lub uznanie jej za bezskuteczną.
Powództwo skierowane było przeciwko córce powódki – D.S. oraz A. M., której D.
S. sprzedała nieruchomość, otrzymaną od powódki w 1970 r. na podstawie umowy
darowizny. Z ustaleń Sądów obydwu instancji wynikało, że odwołanie darowizny
dokonane przez powódkę w piśmie z 14 maja 2007 r. było zdziałane w stanie
wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji oraz wyrażenie woli z uwagi
na chorobę psychiczną powódki – ograniczone zaburzenia urojeniowe. Umowa
między pozwanymi nie została uznana przez Sądy za pozorną.
Orzekając o kosztach postępowania Sąd Okręgowy (analogicznie jak Sąd
Rejonowy) zastosował art. 102 k.p.c., wskazując jako uzasadnienie skorzystania
z tej możliwości trudną sytuację majątkową i osobistą powódki, w szczególności
fakt, że wytoczenie procesu było wynikiem schorzeń natury psychicznej, na które
powódka cierpi.
W zażaleniu na powyższe postanowienie o kosztach procesu w drugiej
instancji pozwana D. S. złożyła zażalenie, domagając się jego uchylenia w całości i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz
zasądzenia od powódki na jej rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym
kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych. Podniosła, że sytuacja
materialna powódki jest zadowalająca i nie daje podstaw do zastosowania art. 102
k.p.c.
Powódka wniosła o oddalenie zażalenia oraz o zasądzenie na jej rzecz od
pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 102 k.p.c. wprowadza wyjątek od obowiązującej w procesie zasady
odpowiedzialności strony w zakresie kosztów procesu za wynik sporu. Wyjątek ten
umożliwia sądowi w szczególnie uzasadnionych wypadkach zasądzić od strony
przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążyć jej w ogóle kosztami. Brak
bliższego oznaczenia kryteriów pozwalających wyróżnić wypadki, które uznać
3
można za „szczególnie uzasadnione” czyni z art. 102 k.p.c. elastyczne narzędzie
umożliwiające skorzystanie z przewidzianego w nim odstępstwa od reguły
wówczas, kiedy z przyczyn różnej natury orzeczenie respektujące zasadę z art. 98
§ 1 k.p.c. prowadziłoby do skutków odbieranych jako niesprawiedliwe. Przyczyny
uzasadniające zastosowanie art. 102 k.p.c. mogą mieć charakter ekonomiczny,
społeczny, mogą też wynikać ze specyfiki sprawy, w której powstały koszty
procesu. W rozpatrywanej sprawie Sąd Okręgowy odwołał się do trudnej sytuacji
materialnej powódki (znanej sądowi z uwagi na rozpatrywanie jej wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych) i jej sytuacji osobistej, ze szczególnym
uwzględnieniem schorzeń natury psychicznej. Skarżąca w zażaleniu podważa
występowanie po stronie powódki podstaw majątkowych do zastosowania art. 102
k.p.c., przedstawiając jej dochody z 2007 r. Jednakże sytuacja majątkowa powódki
przed czterema laty nie jest wystarczającym argumentem. Istotniejsze są przyczyny
wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, za które sądy uznały schorzenia
psychiczne powódki o charakterze urojeniowym, które powodują, że powódka nie
ze swojej winy podejmuje czynności procesowe (gdyż czyni to w stanie nie w pełni
świadomym). Ważne jest także, że kosztów domaga się od powódki jej córka, którą
powódka niegdyś obdarowała nieruchomością. Chorobowe źródło roszczeń
powódki, najbliższe pokrewieństwo ze skarżącą, wynikający z więzów rodzinnych
obowiązek troski i dbałości o starszych i schorowanych rodziców, wzmocniony
powinnością wdzięczności wobec darczyńcy powoduje, że w niniejszej sprawie
zastosowanie art. 102 k.p.c. w stosunku do powódki było w pełni uzasadnione.
W związku z tym zażalenie pozwanej należało oddalić na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.
Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego także wywiedzione
zostało z art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 , art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. Skoro
powódka korzysta z przywileju w zakresie kosztów, co wiąże się z przerzuceniem
na pozwaną poniesionych przez nią wydatków związanych z prowadzeniem
wygranego procesu, sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości byłoby obciążanie
pozwanej dodatkowo obowiązkiem zwrotu powódce kosztów postępowania
zażaleniowego we wpadkowym postępowaniu, dotyczącym prawidłowości
stosowania wyjątkowych rozwiązań w zakresie kosztów procesu.
4