Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 380/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Krystyny I., Andrzeja I.,
Anny I., Jakuba I. i Krzysztofa I.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Gospodarki
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 października 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz Andrzeja I. 3 600 (trzytysiącesześćset) zł kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 23 września 2008 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego
na rzecz Leokadii I. 179 590,50 zł, a na rzecz pozostałych powodów po 11 972,70
zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 kwietnia 2008 r., oddalił powództwo w
pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że Jan i Leokadia maż. I. byli współwłaścicielami
przedsiębiorstwa Młyn Elektryczny w D. w częściach równych. Spadkobiercami
Jana I. są jego żona Leokadia I. w ¼ części i jego dzieci, będące także powodami
w sprawie, w 3/20 każde z nich.
Na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia
20 grudnia 1952 r. wymienione przedsiębiorstwo zostało objęte przymusowym
zarządem państwowym, który powierzono Centrali Rolniczej Spółdzielni
„Samopomoc Chłopska” Zarząd Młynów Gospodarczych w W.
Orzeczeniem Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia
28 czerwca 1962 r., wydanym na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 lutego
1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem
państwowym (Dz. U. Nr 11, poz. 37 ze zm.; dalej: „ustawa z dnia 25 lutego 1958 r.”)
stwierdzono przejście przedsiębiorstwa na własność Państwa z mocy prawa
z dniem 8 marca 1958 r. W orzeczeniu podkreślono, że przejęcie dotyczy
zwłaszcza części nieruchomości, jako składnika majątkowego przedsiębiorstwa,
o powierzchni 1200 m2
wraz ze znajdującymi się na niej budynkami.
Decyzją z dnia 8 stycznia 1991 r. Minister Rynku Wewnętrznego stwierdził
nieważność zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia
20 grudnia 1952 r. oraz orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej
Wytwórczości z dnia 28 czerwca 1962 r. Na mocy tej decyzji nastąpił zwrot młyna.
Faktycznie młyn został wydany Janowi I. już w 1989 r. na podstawie umowy
dzierżawy z dnia 2 listopada 1989 r. nieruchomości i znajdującego się nie na niej
budynku młyna. Decyzją z dnia 26 lutego 1992 r. Minister Przemysłu i Handlu
odmówił Janowi i Leokadii małż. I. przyznania odszkodowania.
3
Stanowiące wyposażenie młyna maszyny zostały kupione i uruchomione
w 1941 r. Używano ich do przemiału zboża na mąkę i kaszę. Były one
konserwowane przez właściciela do chwili przejęcia młyna w zarząd państwowy.
W protokole z dnia 30 stycznia 1953 r. stwierdzono, że maszyny czyszczące są
w złym stanie technicznym, remontu wymagał mlewnik pojedynczy i odsiewacz
płaski dwudziałowy. Młyn prowadziło Rejonowe Przedsiębiorstwo Młynów
Gospodarczych w N. W tym czasie usunięto z młyna część maszyn.
Na podstawie opinii biegłego Dariusza P. Sąd ustalił, że wysokość
odszkodowania za stanowiące wyposażenie młyna ruchomości wynosi 58 271 zł.
Ustalenie odszkodowania za obniżenie wartości budynków młyna Sąd oparł
natomiast na opinii biegłego Zbigniewa K. i ustalił, że wynosi ono 181 183 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że szkoda powodów powstała na skutek bezprawnego
objęcia młyna przymusowym zarządem państwowym, a następnie przejęcia go na
własność Państwa. Zdaniem Sądu między wadliwymi decyzjami, uznanymi za
nieważne, a szkodą powodów zachodzi adekwatny związek przyczynowy.
Wskazując jako podstawę prawną rozstrzygnięcia art. 160 k.p.a., Sąd nie znalazł
podstaw do zasądzenia odszkodowania z tytułu utraconych korzyści.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił zarówno apelację powoda,
jak i pozwanego, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pozwany zarzucił
naruszenie art. 361 § 1 k.c., art. 160 § 1 k.p.a. w związku z art. 2 dekretu z dnia
16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz. U. Nr
21, poz.67 ze zm.; dalej: „dekret z 1918 r.”) i z art. 2 ustawy z dnia 25 lutego
1958 r., art. 361 § 2 k.c. i art. 363 § 2 w związku z art. 316 k.p.c. Powołując się na
tę podstawę wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia art. 361 k.c. oraz art. 160 § 1 k.p.a. w związku z art. 2
dekretu z dnia 16 grudnia 1918 i art. 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. sprowadzają
4
się w istocie do zakwestionowania zasadności uwzględnienia – mimo zwrócenia
bezprawnie przejętego młyna – żądania powodów o odszkodowanie pieniężne.
W świetle stanowiących podstawę rozstrzygnięcia wiążących
w postępowaniu kasacyjnym ustaleń faktycznych (art. 39813
§ 2 k.p.c.) nie budzi
wątpliwości, że w związku z art. 5 ustawy 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy –
kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692, dalej –
„ustawa nowelizująca”) podstawę prawną dochodzonego roszczenia
odszkodowawczego stanowi art. 160 k.p.a., przyznający stronie, która poniosła
szkodę na skutek wydania wadliwej decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo
stwierdzenia nieważności takiej decyzji, roszczenie o odszkodowanie za poniesioną
rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona, co nie ma miejsca w sprawie, winę za
powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. W rozumieniu art. 5 ustawy
nowelizującej w sprawie zdarzeniem wyrządzającym szkodę, zaistniałym przed
wejściem w życie ustawy nowelizującej, były bowiem zarządzenie Ministra
Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 20 grudnia 1952 r. o ustanowieniu
przymusowego zarządu nad stanowiącym współwłasność Jana i Leokadii małż. I.
przedsiębiorstwem i orzeczenie Przewodniczącego Drobnej Wytwórczości z dnia
28 czerwca 1962 r. o przejęciu tego przedsiębiorstwa na własność Państwa,
których nieważność została stwierdzona przez Ministra Rynku Wewnętrznego
decyzją nadzorczą z dnia 8 stycznia 1991 r., stanowiącą ziszczenie się koniecznej
przesłanki przewiedzianej w art. 160 k.p.a. odpowiedzialności odszkodowawczej.
Trafnie też zasądzone odszkodowanie zostało ograniczone do powstałej
rzeczywistej szkody na skutek wydania wymienionego nieważnego zarządzenia
Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 20 grudnia 1952 r. i orzeczenia
Przewodniczącego Drobnej Wytwórczości z dnia 28 czerwca 1962 r. Zaistniała
w orzecznictwie rozbieżność co do zakresu szkody podlegającej naprawieniu na
postawie art. 160 § 1 k.p.c., powstała w związku z wywołującym kontrowersje pkt 2
sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r., K 20/02
(OTK-A 2003, nr 7, poz. 76), wobec ustalenia w sprawie, że nie ma podstaw do
przyjęcia, aby utrata korzyści na skutek wydania wadliwych decyzji nastąpiła po
wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie miała znaczenia dla
rozstrzygnięcia sporu. Jedynie zatem dla porządku należy dodać, że wspomniana
5
kontrowersja została rozstrzygnięta uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu
Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10 (Biul. SN 2011, nr 3, s.12),
w której Sąd Najwyższy orzekł, że jeżeli ostateczna wadliwa decyzja została
wydana przed dniem wejścia w życie Konstytucji, odszkodowanie na podstawie art.
160 § 1 k.p.a. nie obejmuje korzyści utraconych na skutek jej wydania, choćby ich
utrata nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji.
Jest bezsporne, że bezprawnie przejęty młyn został zwrócony
poszkodowanym. Nie oznacza to jednak – wbrew stanowisku skarżącego – że
doszło w ten sposób do przywrócenia stanu poprzedniego, które spowodowało
pełne naprawienie szkody rzeczywistej, powstałej wskutek wydania nieważnych
decyzji. Ze stanowiących podstawę rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych wynika, że
szereg ruchomości stanowiących wyposażenie młyna usunięto po wprowadzeniu
przymusowego zarządu, a pozostałe bez tytułu prawnego, ze względu na
konsekwencje stwierdzonej nieważności decyzji, były używane do chwili wydania
młyna. Oparte na opinii biegłego Dariusza P. odszkodowanie za powstałą z tego
tytułu szkodę zostało ustalone w wysokości 58 271 zł. Z ustaleń faktycznych
dotyczących odszkodowania za budynek młyna, które zostały podkreślone
w związku z oceną zarzutów apelacyjnych, wynika natomiast, że wspomniane
odszkodowanie w wysokości 181 183 zł za częściowe zniszczenie budynku zostało
ustalone na podstawie zaaprobowanej przez Sąd opinii biegłego Zbigniewa K.,
sporządzonej metodą odtworzenia technicznego i techniki kosztorysowania
szczegółowego, jedyną z możliwych do zastosowania w sprawie. W uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku Sąd podkreślił też, że skarżący po uzupełnieniu opinii – na
skutek jego zarzutów – przez biegłego Zbigniewa K. nie złożył wniosku
o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego.
W świetle zatem wiążących w postępowaniu kasacyjnym ustaleń faktycznych
nie można podzielić zarzutów skarżącego, że uwzględnienie roszczenia
o odszkodowanie nastąpiło z naruszeniem wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa materialnego. Źródłem szkody było – co jednoznacznie wynika
z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia – uznane za nieważne zarówno zarządzenie
Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 20 grudnia 1952 r., jak
i orzeczenie Przewodniczącego Drobnej Wytwórczości z dnia 28 czerwca 1962 r.
6
W tej sytuacji nie ma podstaw – wbrew zarzutowi skarżącego – aby szkodę
ograniczyć jedynie do skutków wydania orzeczenia o przejęciu młyna na własność.
Nieuzasadniony jest także zarzut, że przypisanie Skarbowi Państwa
odpowiedzialności odszkodowawczej nastąpiło z naruszeniem art. 361 k.c.,
polegającym na objęciu nią okresu władania młynem na podstawie umowy
dzierżawy z dnia 2 listopada 1989 r. Dokonane w sprawie ustalenia faktyczne nie
dają bowiem podstaw do przyjęcie, aby w okresie od faktycznego objęcia młyna
przez powodów do dnia wydania decyzji nadzorczej nastąpiło pogorszenie stanu
budynku młyna na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność można by
przypisać powodom. W świetle opartych na opinii biegłego Zbigniewa K. ustaleń,
dotyczących odszkodowania za częściowe zniszczenie budynku młyna i sposobu
jego wyliczenia, również za nieuzasadniony należało uznać zarzut skarżącego, że
zasądzone odszkodowanie obejmuje straty nie stanowiące szkody. Zaskarżonego
wyroku nie podważa także zarzut naruszenia art. 363 § 2 k.c. w związku z art. 316
§ 1 k.p.c. kwestionujący prawidłowość zasądzenia odsetek za opóźnienie.
Przytoczony przepis dotyczy bowiem kwestii, jaka chwila decyduje o ustaleniu
odszkodowania. Kwestię odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
pieniężnego reguluje natomiast art. 481 k.c., nie przytoczony jednak przez
skarżącego jako naruszony. W konsekwencji zarzut kwestionujący prawidłowość
zasądzenia odsetek za opóźnienie, ze względu na związanie granicami skargi
kasacyjnej (art. 39818
§ 1 k.p.c.), uchyla się spod kontroli kasacyjnej.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39814
k.p.c. oraz art. 98 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).