Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 MAJA 2011 R.
I KZP 4/11
Utrata mocy wyroku łącznego ipso iure (art. 575 § 1 k.p.k.) następuje
w odniesieniu do tych tylko jego rozstrzygnięć o połączeniu kar tego same-
go rodzaju (o umorzeniu postępowania na podstawie art. 572 k.p.k.), które
zostały objęte nowym wyrokiem łącznym, wydanym w związku z powstałą
po wydaniu tego wyroku potrzebą, wynikającą z przesłanek prawnomate-
rialnych określonych w art. 85 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska (sprawozdawca).
Sędziowie SN: T. Artymiuk, R. Sądej.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Arkadiusza K., po rozpoznaniu w Izbie
Karnej na posiedzeniu w dniu 19 maja 2011 r., przekazanego na podstawie
art. 441 § 1 k.p.k. postanowieniem Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 24 lute-
go 2011 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni
ustawy:
„Czy zawarte w przepisie art. 575 § 1 k.p.k. stwierdzenie, że „wyrok
łączny traci moc” oznacza, że tracą moc wszystkie rozstrzygnięcia zawarte
w tym wyroku, odnoszące się do wszystkich orzeczonych w nim kar łącz-
nych, czy też traci moc tylko ta część wyroku łącznego, która dotyczy kary
łącznej, co do której z przyczyn materialnych, określonych w art. 85 k.k.,
zachodzi konieczność nowego jej ukształtowania?”
postanowił o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione na wstępie zagadnienie prawne zostało sformułowane
w związku z przystąpieniem przez Sąd Apelacyjny w B. do rozpoznania
apelacji obrońcy skazanego Arkadiusza K., wniesionej od wyroku łącznego
Sądu Okręgowego w S. z dnia 26 października 2010 r. Wyrokiem tym Sąd
Okręgowy, w następujących rozstrzygnięciach, połączył kary wymierzone
skazanemu przez Sądy Wojewódzki i Okręgowy w S. oraz Sądy Rejonowe
w S. i w E. następującymi wyrokami:
I.
– z dnia 15 lutego 1999 r., skazującym na karę 6 miesięcy pozbawie-
nia wolności za przestępstwo popełnione w dniu 22 października 1998r.
(pkt 4a tzw. komparycji wyroku łącznego);
– z dnia 31 stycznia 2000 r., skazującym na karę roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności i karę 40 stawek dziennych grzywny po 20 zł za
stawkę, za przestępstwo popełnione w dniu 18 grudnia 1998 r. (pkt 4b).;
– z dnia 28 marca 2000 r., skazującym na karę 2 lat i 2 miesięcy po-
zbawienia wolności i karę 75 stawek dziennych grzywny po 20 zł za staw-
kę, za przestępstwo popełnione w dniu 24 sierpnia 1998 r. (pkt 4c),
które to kary były objęte wyrokiem łącznym z dnia 27 lipca 2009 r.,
(pkt 4), wymierzającym karę łączną 4 lat pozbawienia wolności i karę łącz-
ną grzywny w wysokości 75 stawek dziennych po 20 zł za stawkę,
i wymierzył karę łączną 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz
– o czym rozstrzygnął w pkt. IV – karę łączną 75 stawek dziennych grzyw-
ny, ustalając wysokość stawki na 20 zł;
II.
– z dnia 31 lipca 2000 r., skazującym na karę łączną 8 miesięcy po-
zbawienia wolności, obejmującą dwie jednostkowe kary 3 miesięcy i jedną
3
6 miesięcy pozbawienia wolności, za przestępstwa popełnione w dniu 26
lutego 1999 r. (pkt 4d komparycji wyroku łącznego);
– z dnia 11 grudnia 2003 r., skazującym na karę roku pozbawienia
wolności za czyn popełniony w dniu 29 maja 1999 r. (pkt 4e);
– z dnia 28 grudnia 2004 r., skazującym na karę łączną roku i 4 mie-
sięcy pozbawienia wolności, obejmującą jednostkowe kary 6 i 8 miesięcy
oraz roku pozbawienia wolności, wymierzone za przestępstwa popełnione
w dniu 28/29 maja 1999 r. (pkt 4f);
– z dnia 26 września 2008 r., skazującym na karę roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności oraz karę 100 stawek dziennych grzywny po 30 zł za
stawkę, wymierzone za czyn popełniony w czerwcu 2000 r. (pkt 4g),
z których kary pozbawienia wolności również objęte były wyrokiem
łącznym (pkt 4), podanym w pkt. I, wymierzającym we wskazanym tu za-
kresie karę łączną 2 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności;
– z dnia 31 maja 2010 r., skazującym na karę 3 lat i 6 miesięcy po-
zbawienia wolności i karę 100 stawek dziennych grzywny po 30 zł za staw-
kę, za ciąg przestępstw popełnionych w maju i czerwcu 2000 r. (pkt 6),
i wymierzył karę łączną 8 lat pozbawienia wolności oraz – o czym
rozstrzygnął w pkt. V – karę łączną 100 stawek dziennych grzywny, ustala-
jąc wysokość stawki na 30 zł;
III.
– z dnia 13 czerwca 1995 r., skazującym na karę 400 zł grzywny z
zamianą w razie nieuiszczenia w terminie na 80 dni zastępczej kary po-
zbawienia wolności za czyn popełniony w dniu 28 października 1994r. (pkt.
1 komparycji wyroku łącznego);
– z dnia 26 lutego 1996 r., skazującym na karę roku pozbawienia
wolności oraz karę 500 zł grzywny za przestępstwo popełnione w dniu 1
listopada 1994 r. (pkt 2b),
4
z których kara pozbawienia wolności, wraz z karą 2 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, wymierzoną wyrokiem z dnia 18 listopada 1994 r.,
za czyn popełniony w dniu 17 lipca 1993 r. (pkt 2a), objęta była wyrokiem
łącznym z dnia 5 kwietnia 1996 r., wymierzającym karę łączną 3 lat pozba-
wienia wolności,
– z dnia 21 czerwca 2002 r., skazującym na karę 3 lat pozbawienia
wolności i karę 10 stawek dziennych grzywny po 100 zł za stawkę za prze-
stępstwo popełnione w dniu 9 lutego 1995 r. (pkt 3b),
z których kara pozbawienia wolności objęta była wyrokiem łącznym z
dnia 24 lutego 2005 r., wymierzającym karę łączną 4 lat pozbawienia wol-
ności, która obejmowała ponadto skazania: wyrokiem z dnia 3 lutego 1997
r., na dwie kary po 8 miesięcy i łącznie roku pozbawienia wolności za czyny
popełnione w dniu 23 października 1995 r. (pkt 3a) oraz wyrokiem z dnia
19 grudnia 2003 r., na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności za czyn
popełniony w dniu 23/24 lipca 1996 r. (pkt 3c),
i wymierzył łączną karę grzywny w wysokości 1 000 zł.
W pozostałych rozstrzygnięciach wyroku łącznego Sąd Okręgowy za-
liczył okresy rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kar łącznych
wymierzonych w pkt. I i II (pkt VII), nadto orzekł, że pozostałe orzeczenia
będące częścią składową połączonych wyroków pozostawia do odrębnego
wykonania (pkt VI) oraz umorzył postępowanie w pozostałym zakresie na
mocy art. 572 k.p.k. (pkt VIII), przy czym należy dodać, że w podstawie
orzekania wyrokiem łącznym (pkt 5) znalazło się także skazanie wyrokiem
z dnia 12 listopada 2009 r., na karę roku i 10 miesięcy pozbawienia wolno-
ści za przestępstwo popełnione w lutym 2008 r.
Na powyższym (nieprzytoczonym zresztą w uzasadnieniu wystąpie-
nia) tle Sąd Apelacyjny stwierdził, że potrzeba rozstrzygnięcia wskazanego
w zagadnieniu problemu wyniknęła z konieczności respektowania treści art.
439 § 1 pkt. 8 k.p.k., który zobowiązywał Sąd odwoławczy do rozważenia z
5
urzędu, czy część zaskarżonego wyroku łącznego nie została ewentualnie
dotknięta bezwzględną przyczyną uchylenia orzeczenia w postaci rei iudi-
catae.
Gdy chodzi o realia sprawy, występujący z pytaniem Sąd ograniczył
się do wymienienia rozstrzygnięć z pkt. I, II i III i podania objętych nimi ska-
zań (pomijając rozstrzygnięcia z pkt. IV i V) oraz do zaznaczenia, że nowe,
stanowiące o potrzebie wydania nowego wyroku łącznego skazanie Arka-
diusza K. – wyrokiem z dnia 31 maja 2010 r., (pkt. 6 komparycji) – wchodzi-
ło w sekwencję tylko z karami wymienionymi w pkt. II, natomiast skazanie
to „nie miało żadnego materialnego wpływu na sekwencje skazań objętych
pozostałymi karami łącznymi, obejmujących sprawy (…) z pkt. I i III”. Dalej
już wywiódł, że w tak zarysowanej sytuacji „powstał problem, czy ujawnie-
nie się wyroku powodującego konieczność wymierzenia nowej kary łącznej
wywołuje konsekwencję w postaci utraty mocy całego (podkreśl. SA) wyro-
ku łącznego, obejmującego również inne kary łączne, dla których nowy wy-
rok jednostkowy z materialnoprawnego punktu widzenia nie ma znaczenia,
czy też przeciwnie – nowym wyrokiem łącznym powinna być objęta tylko ta
część kary łącznej, która z powodów określonych w art. 85 k.k. musi być
ukształtowana ponownie”.
Uzasadniając wątpliwość, Sąd Apelacyjny podniósł z kolei, że kwe-
stia utraty mocy poprzedniego wyroku łącznego w całości albo w jego po-
szczególnych częściach, przy wystąpieniu przesłanek z art. 575 § 1 k.p.k.,
jest obecnie rozstrzygana w orzecznictwie niejednolicie i wskazał na roz-
bieżność, która powstała między poglądami Sądu Najwyższego, wyrażo-
nymi kolejno: w postanowieniu z dnia 30 września 2010 r., I KZP 14/10,
OSNKW 2010, z. 10, poz. 186 (także w wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 27 listopada 2009 r. II AKa 364/09, OSAW 2010, z. 2
poz. 170 oraz w wyroku z dnia 1 grudnia 2010 r., III KK 231/10, Lex nr
653511). Przychylając się stanowczo do drugiego z zapatrywań, w myśl
6
którego przewidziana w art. 575 § 1 k.p.k. utrata mocy dotyczy nie całego
poprzedniego wyroku łącznego, a orzeczenia o konkretnej karze łącznej w
nim zawartej, Sąd Apelacyjny uznał jednak, że pojawienie się tego poglądu
uzasadnia stwierdzenie, że interpretacja wymienionego przepisu budzi
wątpliwości i wymaga dokonania przez Sąd Najwyższy zasadniczej jego
wykładni.
Odnosząc się do powyższego, prokurator Prokuratury Generalnej
wniósł o odmowę podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały. Ocenił, że
przedstawione zagadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 441 §
1 k.p.k., ponieważ w istocie stanowi ono pytanie o charakterze abstrakcyj-
nym, do wystąpienia z którym – tak jak jest to możliwe na podstawie art. 60
§ 1 ustawy o Sądzie Najwyższym – sąd odwoławczy nie jest upoważniony.
Zdaniem prokuratora, pytający Sąd nie wyartykułował poważnych, wyma-
gających zasadniczej wykładni ustawy wątpliwości, których nie potrafił sa-
modzielnie wyjaśnić, lecz jego celem było tylko upewnienie się co do za-
sadności własnego stanowiska. Oskarżyciel publiczny na marginesie wsze-
lako zaznaczył, że w zakresie podniesionej problematyki prawnej podziela
jednak zapatrywanie wyrażone w pierwszym z przytoczonych w wystąpie-
niu orzeczeń, tj. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30 września
2010 r., I KZP 14/10.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie można odmówić racji stanowisku prokuratora Prokuratury Gene-
ralnej w kwestii dopuszczalności podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały co
do problemu prawnego przedstawionego w zagadnieniu. W pełni uzasad-
nione okazało się ponowne przypomnienie przezeń znaczenia art. 441 § 1
k.p.k. Z treści tego przepisu wywodzi się bowiem – co prokurator celnie za-
uważa, przytaczając stosowne, licznie publikowane judykaty Sądu Najwyż-
szego i znane poglądy piśmiennictwa – że warunkiem wystąpienia o roz-
strzygnięcie zagadnienia prawnego, a co za tym idzie, podjęcia przez Sąd
7
Najwyższy uchwały zawierającej wykładnię zasadniczą, jest sformułowanie
przez sąd odwoławczy własnych, istotnych wątpliwości co do wykładni
prawa, a nadto wykazanie wagi tych wątpliwości i ich znaczenia dla roz-
strzygnięcia sprawy. Słuszne też było przypomnienie, że sąd odwoławczy
nie jest upoważniony do zwrócenia się z pytaniem abstrakcyjnym, o którym
mowa w art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyż-
szym, Dz. U. Nr 240, poz. 2052, ze zm., a więc takim, którego celem, unie-
zależnionym od realiów konkretnej sprawy, jest wyjaśnienie rozbieżności w
wykładni prawa, powstałych w orzecznictwie sądów powszechnych lub
najwyższej instancji sądowej.
Tymczasem, jak już nadmieniono, sedno uzasadnienia postanowie-
nia, w którym zwrócono się z pytaniem prawnym tkwi w przeciwstawieniu
sobie dwóch orzeczeń Sądu Najwyższego – postanowienia z dnia 30
września 2010 r., I KZP 14/10 oraz wyroku z dnia 1 grudnia 2010 r., III KK
231/10 – i wyrażeniu zdecydowanego poglądu krytycznego wobec pierw-
szego a aprobującego drugie z nich. Uzasadnienie tego poglądu, choć
skrótowe – jak zaznacza Sąd, nie widząc potrzeby szczegółowego odno-
szenia się do omawianej problematyki – przekonuje, że nie dostrzeżono w
nim trudności w interpretacji wskazanego w zagadnieniu wyrażenia „wyrok
łączny traci moc”. Nie sposób więc uznać, by kryteria przewidziane przepi-
sem art. 441 § 1 i 3 k.p.k. spełniało zawarte w uzasadnieniu postanowienia
stwierdzenie, że wykładnia art. 575 § 1 k.p.k. budzi wątpliwości oraz „wy-
maga interwencji Sądu Najwyższego i dokonania zasadniczej wykładni
ustawy w drodze podjęcia uchwały” w sytuacji, gdy konieczności owej „in-
terwencji” pytający Sąd nie wiąże z własnymi problemami w interpretacji
wskazanego przepisu, lecz z faktem pojawienia się na jego tle, w krótkim
czasie, dwóch różnych orzeczeń Sądu Najwyższego i z oceną, że fakt ten
„nie przyczynia się do jednolitości orzecznictwa sądów niższych instancji”.
Takie stanowisko świadczy o tym, że pytający Sąd wyszedł poza granice
8
wynikające z treści art. 441 § 1 k.p.k. i nie mając ku temu podstaw wkroczył
na grunt unormowania art. 60 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym. Dowodzi
tego zresztą wprost podsumowanie rozważań uzasadnienia postanowienia,
w którym zaznaczono, że „od rozstrzygnięcia wskazanego zagadnienia o
charakterze abstrakcyjnym zależy też wynik prowadzonego postępowania”.
W nawiązaniu do tego ostatniego trzeba jednak również podkreślić,
co już zasygnalizowano wcześniej, że analiza motywów rozważanego wy-
stąpienia nie pozwala na jednoznaczne wnioskowanie co do tego, w jakim
upatrywanym przez Sąd odwoławczy zakresie ów wynik prowadzonego
postępowania zależy od rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia.
Z uzasadnienia postanowienia nie wynika precyzyjnie, które konkret-
nie z rozstrzygnięć zaskarżonego wyroku łącznego miał w polu widzenia
Sąd ad quem w kontekście dyspozycji art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k. Nie tylko, że
rozstrzygnięcia te ujęto w ograniczonym zakresie, to w równie niejasny
sposób odniesiono je w relacji do prawomocnych wyroków łącznych i obję-
tych nimi skazań. Ponieważ przedmiotem rozważań prawnych była kwestia
utraty mocy poprzedniego wyroku łącznego w całości albo w jego poszcze-
gólnych częściach przy wystąpieniu przesłanek z art. 575 § 1 k.p.k., to w
rezultacie nie wiadomo do końca, który z poprzednich wyroków łącznych
Sąd miał na myśli, skoro w podstawie zaskarżonego obecnie wyroku łącz-
nego znalazły się kary objęte nie jednym a trzema wyrokami łącznymi, z
czego jeden (opisany w pkt. 4) zawierał dwa zbiegi kar pozbawienia wolno-
ści i jedno orzeczenie o łącznej karze grzywny. W ocenie tej utwierdza i to,
że wszystkie poprzednie skazania Arkadiusza K. Sąd Apelacyjny potrakto-
wał w jednaki sposób, niezależnie od tego, że zostały one ujęte także w
wyroku jednostkowym (pkt 1), jak również w wyrokach łącznych (pkt. 2 i 3),
które nie straciły mocy w całości, pomimo obecnego objęcia wyrokiem
łącznym zbiegających się kar grzywny (z których wymierzona w pkt. 3b w
ogóle nie wchodziła w zbieg z pozostałymi, co dostrzegł występujący Sąd).
9
Jedynie więc stylizacja samego zagadnienia prawnego i po części je-
go uzasadnienia oraz lakoniczne nawiązanie w nim do „analogicznego
problemu”, jaki wystąpił w sprawie I KZP 14/10, kierują ku domniemaniu, że
obiekcje Sądu Apelacyjnego musiały się koncentrować przede wszystkim
na rozstrzygnięciu o nowej – lecz wymierzonej na tej samej co poprzednio
podstawie (skazania z pkt. 4a, b i c) – karze łącznej, orzeczonej w pkt. I
(zatem także w pkt. IV) zaskarżonego wyroku łącznego. Rozstrzygnięcia te
pozostawały w relacji do kar łącznych wymierzonych za ten zbieg w po-
przednim wyroku łącznym, w sprawie z pkt. 4. Do wydania ich zaś mogło
dojść tylko przy założeniu, że cały ten wyrok stracił moc w związku z ko-
niecznością orzeczenia nowych zbiegów kar (pkt. II i V), uwzględniających
skazania objęte dotychczas drugą z kar łącznych wymierzonych tym wyro-
kiem i nowe skazanie z pkt. 6. Wniosek ten jest jednak tylko skutkiem za-
biegów mających na celu wyjaśnienie rzeczywistych intencji występującego
z zagadnieniem prawnym Sądu.
Na podstawie powyższego łatwo dostrzec, że realia sprawy potrak-
towane zostały przez pytający Sąd w sposób nader ogólnikowy, bez ścisłe-
go nawiązania do zarysowanego problemu prawnego. Dodatkowo przeko-
nuje to więc o tym, że przedstawione zagadnienie miało w istocie charakter
abstrakcyjny, który nie pozwala Sądowi Najwyższemu na dokonanie za-
sadniczej wykładni ustawy po myśli art. 441 § 1 k.p.k.
Jednakże, mając w polu widzenia opisane wyżej okoliczności sprawy,
a przy tym, zważając na treść stanowiska prokuratora Prokuratury Gene-
ralnej co do podniesionego w zagadnieniu problemu prawnego, Sąd Naj-
wyższy uznał za niezbędne poczynienie kilku uwag.
1. Należy je poprzedzić niespornym stwierdzeniem, że wyrok łączny,
jako procesowy tryb realizacji kary łącznej (art. 85 k.k.), może zawierać nie
tylko orzeczenia rozstrzygające o połączeniu kar tego samego rodzaju co
do jednego zbiegu przestępstw, ale również może zawierać kilka rozstrzy-
10
gnięć o karach łącznych, obejmujących zbiegi kolejnych, spełniających wa-
runki art. 85 k.k., grup przestępstw.
2. Warto też przypomnieć, że wyrok łączny, jak każdy inny wyrok,
uzyskuje przymiot prawomocności formalnej i materialnej, tworząc stan
rzeczy osądzonej. Wobec tego, w judykaturze za oczywiste przyjmuje się,
że ponowne wydanie wyroku łącznego (rozstrzygnięcia o umorzeniu postę-
powania na podstawie art. 572 k.p.k.) w zakresie tożsamych wyroków jed-
nostkowych, co do tych samych czynów tej samej osoby, narusza zakaz ne
bis in idem. Respektowanie powagi rzeczy osądzonej w odniesieniu do
prawomocnego wyroku łącznego zapewnia stabilność sytuacji prawnej
osoby skazanej oraz pewność porządku prawnego, a uchybienie tej powa-
dze było przedmiotem licznych skarg kasacyjnych, wnoszonych także
przez Prokuratora Generalnego (zob. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 17 listopada 2004 r., V KK 326/04, R-OSNKW 2004, poz. 2106 oraz z
dnia 23 lipca 2008 r., V KK 142/08, R-OSNKW 2008, poz. 1529). Nie budzi
wątpliwości także i to, że do uchylenia prawomocności wyroku łącznego
dojść może tylko w wyniku wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia
lub w warunkach określonych w art. 575 k.p.k.
3. W przepisach art. 575 k.p.k. przewidziano dwie sytuacje, w których
dochodzi do wzruszenia prawomocnego wyroku łącznego, a to wówczas,
gdy – w związku z powstałą potrzebą – wydano nowy wyrok łączny (§ 1)
oraz wtedy, gdy doszło do uchylenia lub zmiany jednego z wyroków jed-
nostkowych stanowiących jego podstawę, co znów może rodzić potrzebę
wydania nowego wyroku łącznego (§ 2). Zestawienie tych dwóch unormo-
wań pokazuje, że ową potrzebę wydania nowego wyroku łącznego należy
wiązać z prawnomaterialnymi podstawami orzekania o karze łącznej (art.
85 k.k., art. 90 § 2 k.k.), co w sytuacji opisanej w § 1 art. 575 k.p.k. wiąże
się najczęściej z pojawieniem się nowego skazania, które pozostaje w
zbiegu realnym z karą lub z karami wymierzonymi poprzednio. Oczywiście
11
nie jest to argument jedyny. W judykaturze i w doktrynie przywołuje się
zwłaszcza przepisy art. 569 § 1 i art. 572 k.p.k. oraz wywodzi, że odsyłają
one wprost do wyrażonych w art. 85 k.k. warunków orzekania kary łącznej,
a żaden z przepisów regulujących instytucję wyroku łącznego nie wprowa-
dza żadnych modyfikacji do prawnomaterialnej konstrukcji kary łącznej (m.
in. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP
36/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 13; D. Kala: Postępowanie w przedmiocie
wydania wyroku łącznego, Toruń 2003 r., s. 40-42; Z. Kwiatkowski: Prze-
słanki procesowe w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, RPEiS
1989, z. 1, s. 93; J. Matras, glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 30 września 2010 r., I KZP 14/10, OSP 2011, z. 1, s. 9; M. Siwek, glo-
sa do tegoż wyroku, lex/el 2010). Niemniej zaakcentowanie, że wydanie
nowego wyroku łącznego jest możliwe (i konieczne) tylko w razie takiej po-
trzeby, jak stanowi art. 575 § 1 k.p.k., pozwala to postąpienie powiązać
całkiem mocno ze spełnieniem – w ustalonym konkretnie zakresie – opisa-
nych warunków materialnych połączenia innego skazania (skazań) z przy-
najmniej jednym z tych, które zostały objęte dotychczasowym wyrokiem
(lub z brakiem tych warunków w innym zakresie). Co za tym idzie, pozwala
również stwierdzić, w jakiej części poprzedni prawomocny wyrok łączny
utracił moc, a więc i w jakim zakresie nie ma możliwości (bez wniesienia
nadzwyczajnego środka zaskarżenia) jego wzruszenia.
4. Przy wzruszeniu prawomocnego wyroku łącznego na podstawie
art. 575 k.p.k. dochodzi – inaczej niż przy orzekaniu w jego przedmiocie
choćby w trybie kasacji – do utraty jego mocy ipso iure. Oznacza to, że nie
pojawia się konieczność jego wzruszenia w innej drodze, czy też nawet
wydania orzeczenia stwierdzającego utratę jego mocy. Powyższe nie pro-
wadzi jednak do wniosku, by utrata mocy wyroku wywoływała inne jako-
ściowo skutki niż jego uchylenie. Można przypomnieć, że Kodeks postępo-
wania karnego z 1928 r. nie zawierał przepisu stanowiącego odpowiednik
12
art. 575 § 1 k.p.k. (poprzednio art. 509 § 1 k.p.k. z 1969 r.), natomiast Sąd
Najwyższy wyrażał stanowisko – którego konsekwencją była kolejna i
obecna regulacja – że wydanie nowego wyroku łącznego automatycznie
prowadzi do rozwiązania węzła poprzedniego wyroku łącznego, a wobec
tego nie ma potrzeby jego wzruszenia w drodze stosownych środków za-
skarżenia (D. Kala, op. cit., s. 263 – 264 i cytowane tam judykaty). Trudno
zatem nie przyjąć, że jak możliwe jest uchylenie prawomocnego wyroku
łącznego tylko w części, tak i tylko w części możliwa jest utrata jego mocy
ex lege. W związku z uwagami poczynionymi w pkt. 3, wypadałoby zatem
sprecyzować, że utrata mocy wyroku łącznego ipso iure (art. 575 § 1 k.p.k.)
następuje w odniesieniu do tych tylko jego rozstrzygnięć o połączeniu kar
tego samego rodzaju (o umorzeniu postępowania na podstawie art. 572
k.p.k.), które zostały objęte nowym wyrokiem łącznym, wydanym w związku
z powstałą po wydaniu tego wyroku potrzebą, wynikającą z przesłanek
prawnomaterialnych określonych w art. 85 k.k.
5. Wydaje się, że takiemu rozumieniu omawianego unormowania nie
sprzeciwiają się reguły wykładni językowej. Nic bowiem nie wynika z faktu,
że w art. 575 § 1 k.p.k. posłużono się określeniem „wyrok łączny” w liczbie
pojedynczej, co jest wszak charakterystyczne dla języka prawnego (zob.
też J. Matras, op. cit., s. 9). Również użycie określenia „kara łączna” w art.
569 § 1 k.p.k. nie oznacza przecież, że w każdym wypadku miałoby cho-
dzić o wyrok łączny orzekający jedną karę łączną i o utratę jego mocy w
całości. Mało przekonujące argumenty językowe zdają się więc tracić jesz-
cze wobec wykładni systemowej.
6. Przyjęcie odmiennego poglądu wiodłoby do skutków trudnych do
zaakceptowania z punktu widzenia zakazu ne bis in idem, o czym była
mowa w pkt. 2 czynionych uwag. Skutki te obrazuje dobrze właśnie treść
rozstrzygnięć z pkt. I i IV wyroku łącznego, będącego tłem niniejszej spra-
wy. Co do tożsamych przecież skazań objętych już karami łącznymi, doszło
13
tu do powtórnego wymierzenia kar łącznych: pozbawienia wolności (w niż-
szym niż poprzednio rozmiarze) i grzywny (w tej samej wysokości), choć
określonych w art. 575 § 1 k.p.k. podstaw do wzruszenia poprzednich pra-
womocnych rozstrzygnięć nie było. Te bowiem dotyczyły innego zbiegu
przestępstw, objętego inną – choć stanowiącą część składową tego same-
go wyroku łącznego (pkt 4) – karą łączną. Karą, która niwelując w dodatku
systematyzujący cel tegoż wyroku, mogła przecież być orzeczona w zupeł-
nie innym wyroku łącznym, funkcjonującym w obrocie prawnym. Wyraźnie
więc widać, że do opisanych tu skutków dojść może tylko przy potraktowa-
niu prawomocnego wyroku łącznego jako niepodzielnej całości (jak wyroku
orzekającego jedną karę łączną tego samego rodzaju za jeden zbieg real-
ny) – bez względu na to, w stosunku do których jego części zachodzi po-
trzeba wydania nowego rozstrzygnięcia.
7. Przy takim spojrzeniu nie sposób byłoby mówić o trwałym wywoła-
niu skutku utraty mocy poprzedniego wyroku łącznego z chwilą wydania
nowego wyroku łącznego, o ile ów nowy wyrok zapadł z naruszeniem po-
wagi rzeczy osądzonej, a więc i z oczywistym naruszeniem art. 575 § 1
k.p.k. W razie zatem uchylenia wyroku wydanego wbrew przeszkodzie
wskazanej w art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k., poprzedni wyrok łączny podlegałby
wykonaniu, gdyż nie utracił on mocy na podstawie art. 575 § 1 k.p.k. (J.
Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego,
Komentarz, Warszawa 2010, t. II, s. 478, teza 4).
8. Wykorzystanie więc treści art. 575 § 1 k.p.k. – przy braku warun-
ków (potrzeby) wydania nowego wyroku łącznego – jako pretekstu do do-
konania zmian (naprawienia błędnych rozstrzygnięć) prawomocnego wyro-
ku łącznego, jest oczywiście niedopuszczalne z perspektywy art. 17 § 1
pkt. 7 k.p.k. O ile jednak Sąd ad quem zdaje się do tej właśnie kategorii za-
liczać rozstrzygnięcie z pkt. III rozważanego wyroku łącznego – w relacji do
jednego ze skazań objętych wyrokiem łącznym w sprawie z pkt. 2, to nale-
14
ży tu odesłać do uwag czynionych pkt. 2 i 5, dotyczących tożsamych pod-
staw powtórnego orzekania, jako tych, które łamią stan rei iudicatae w po-
stępowaniu w przedmiocie wyroku łącznego (zob. też postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 grudnia 2005 r., II AKz 308/05, OSA
2007, z. 6, poz. 25 i wyrok z dnia 17 stycznia 2006 r., II AKa 302/05, KZS
2006, z. 6, poz. 106). Wspomnieć tylko można, że przeszkodę przeprowa-
dzenia postępowania w zakresie połączenia kar grzywny wymierzonych
wyrokami z pkt. 1 i 2 b mogłaby stanowić przesłanka określona w art. 17 §
1 pkt. 6 k.p.k. w zw. z art. 103 § 1 pkt 3 k.k. (Z. Kwiatkowski, op. cit., s. 88),
ewentualnie sytuacja przewidziana w art. 92 k.k., przy wykładni tego prze-
pisu przeprowadzonej w zdaniu odrębnym od uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 9 czerwca 2006 r., I KZP 11/06, OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 64 [zob.
także poglądy doktryny, np.: P. Hofmański (red.) K.P.K., Komentarz, t. III,
Warszawa 2004, s. 337, T. Grzegorczyk K.P.K., Komentarz, Warszawa
2008, s. 1197].
Podsumowując należy stwierdzić, że poczynione uwagi nie mogą
zmienić stanowiska, iż Sąd odwoławczy – w ramach swej samodzielności
jurysdykcyjnej (art. 8 § 1 k.p.k.) – władny był (i jest nadal) dokonać wła-
snych ocen prawnych w odniesieniu do sprecyzowanego przez siebie sta-
nu sprawy, a wobec tego Sąd Najwyższy, kierując się treścią art. 441 § 1
k.p.k., odmówił podjęcia uchwały.