I UK 403/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 19 maja 2011 r.
I UK 403/10
1. Sąd rozpoznający sprawę o zwrot nienależnie opłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne pracowników skierowanych przed 1 maja 2004 r. do
pracy na terenie Niemiec przez polskiego pracodawcę, jest związany poświad-
czeniem przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokumentów o stosowaniu
wobec tych osób polskich przepisów prawnych w określonym nimi czasie, ma-
jącym charakter decyzji deklaratoryjnej w myśl umowy między Polską Rzeczą-
pospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o ubezpieczeniu społecznym
pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego Państwa, podpisanej
w Warszawie dnia 25 kwietnia 1973 r. (Dz.U. z 1974 r. Nr 42, poz. 250 ze zm.).
2. Obowiązek wypłacenia odsetek od nienależnie opłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne nie może powstać wcześniej niż od daty złożenia
przez płatnika wniosku o ich zwrot, chociażby Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych zaniechał wystosowania zawiadomienia o ich kwocie (art. 24 ust. 6e
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący), Sędziowie
SN: Małgorzata Gersdorf, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 maja 2011 r. sprawy z
odwołania Eugeniusza P. - prowadzącego P.G.E. w T. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o zwrot składek, na skutek skargi kasacyjnej
ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 maja 2010 r.
[…]
1) o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2) zasądził od odwołującego się na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w R. kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 14 sierpnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. odmówił płatnikowi Eugeniuszowi P., prowadzącemu P.G.E. w T., zwrotu składek
zapłaconych przez niego na ubezpieczenia społeczne jego pracowników.
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Katowicach
zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał organ ubezpieczeń społecznych do zwrotu
płatnikowi składek w wysokości: 1) 3.193, 06 zł z odsetkami od 16 lutego 2003 r. do
dnia zapłaty, 2) 33.299, 09 zł z odsetkami od 16 marca 2003 r. do dnia zapłaty, 3)
52.702, 13 zł z odsetkami od 16 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty, 4) 62.143, 81 zł z
odsetkami od 16 maja 2003 r. do dnia zapłaty, 5) 61.332, 50 zł z odsetkami od 16
czerwca 2003 r. do dnia zapłaty, 6) 35.242, 08 zł z odsetkami od 16 lipca 2003 r. do
dnia zapłaty, 7) 106.931, 97 zł z odsetkami od 16 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty, 8)
104.980, 51 zł z odsetkami od 16 września 2003 r. do dnia zapłaty, 9) 91.570, 19 zł z
odsetkami od 16 października 2003 r. do dnia zapłaty, 10) 98.551, 05 zł z odsetkami
od 16 listopada 2003 r. do dnia zapłaty, 11) 98.999, 91 zł z odsetkami od 16 grudnia
2003 r. do dnia zapłaty.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący się kierował swoich pracowników
do pracy na terenie Niemiec, wobec czego wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych o poświadczenie dokumentów D/PL 101 i D/PL 111 o stosowaniu do tych
osób polskich przepisów prawnych. Jego pierwszy wniosek dotyczący 76 osób za-
trudnionych w okresie od 23 stycznia 2003 r. do 24 marca 2003 r. został załatwiony
pozytywnie; ZUS poświadczył podleganie przez tych pracowników polskiemu syste-
mowi ubezpieczeń społecznych. Jednakże kolejną decyzją z dnia 4 czerwca 2003 r.
odmówiono Eugeniuszowi P. poświadczenia dokumentów o stosowaniu polskich
przepisów prawnych do pracowników kierowanych przez niego do pracy na terenie
Niemiec, poczynając od 1 kwietnia 2003 r. Prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyj-
nego w Katowicach z dnia 17 listopada 2005 r. […] oddalono odwołanie płatnika od
tej decyzji. W dniu 16 lipca 2008 r. odwołujący się wystąpił do ZUS o zwrot nienależ-
nie uiszczonych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników zatrudnionych na
terenie Niemiec w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 30 listopada 2003 r., tj. łącznie
kwoty 751.763, 25 zł z odsetkami, uwzględnienia którego to wniosku organ ubezpie-
czeń społecznych odmówił zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją.
3
W ocenie Sądu Okręgowego, odmowa zwrotu składek była nieuzasadniona,
bowiem prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 listopada
2005 r. […] rozstrzygnięto, że wszystkie osoby zatrudnione przez odwołującego się
na terenie Niemiec nie miały statusu pracownika „wysłanego” w rozumieniu art. 1 pkt
3 umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o
ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego
Państwa, podpisanej w Warszawie dnia 25 kwietnia 1973 r. (Dz.U. z 1974 r. Nr 42,
poz. 250 ze zm.; dalej jako: „Umowa”), a zatem nie znajdował do nich zastosowania
art. 4 ust. 1 Umowy, zgodnie z którym pracownicy wysłani podlegają przepisom
prawnym państwa wysyłającego przez okres 24 miesięcy, poczynając od daty przy-
bycia na obszar państwa zatrudnienia. W takiej zaś sytuacji, zgodnie z zasadą wyra-
żoną w art. 3 Umowy, obowiązek ich ubezpieczenia podlegał określeniu według
przepisów prawnych tego państwa, na obszarze którego byli zatrudnieni, tj. Niemiec.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że odwołujący się zatrudniał pracowników na terenie
Niemiec od początku według tych samych zasad, wobec czego uznać należy, iż rów-
nież osoby kierowane do pracy w pierwszym kwartale 2003 r. nie miały statusu pra-
cowników „wysłanych”, na co nie ma żadnego wpływu potwierdzenie przez ZUS, że
podlegali w tym okresie polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Według
Sądu Okręgowego, w świetle art. 24 ust. 6a oraz art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009
r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej jako: „ustawa systemowa”) składki uiszczone przez
Eugeniusza P. za cały sporny okres miały więc charakter nienależnie opłaconych, a
tym samym podlegały zwrotowi wraz z odsetkami.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 27 maja 2010 r., uwzględniając częściowo apelację ZUS, zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w ten sposób, że zobowiązał organ ubezpieczeń społecznych do
zwrotu Eugeniuszowi P. kwoty 659.752, 02 zł tytułem zapłaconych przez niego skła-
dek na ubezpieczenia społeczne pracowników za okres od 1 kwietnia 2003 r. do 30
listopada 2003 r. wraz z odsetkami w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobie-
ranym od zaległości podatkowych od dnia 16 lipca 2008 r. do dnia zapłaty, oddalając
odwołanie w pozostałym zakresie, tj. odnośnie do zwrotu składek uiszczonych za I
kwartał 2003 r. i odsetek za okres poprzedzający dzień 16 lipca 2008 r.
Sąd odwoławczy wskazał, że prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 17 listopada 2005 r. […] zostało rozstrzygnięte, że osoby kierowane przez od-
4
wołującego się do pracy na terenie Niemiec, poczynając od 1 kwietnia 2003 r., nie
miały statusu pracowników wysłanych w rozumieniu Umowy, wobec czego nie pod-
legały polskim przepisom ubezpieczeniowym. Wbrew poglądowi Sądu pierwszej in-
stancji, z tego orzeczenia nie można jednak wyprowadzić wniosku, że również w
okresie wcześniejszym do pracowników Eugeniusza P., wykonujących pracę w
Niemczech, nie miały zastosowania polskie przepisy prawne. Według Sądu drugiej
instancji, Sąd Okręgowy niesłusznie zbagatelizował okoliczność, że za I kwartał 2003
r. organ ubezpieczeń społecznych potwierdził złożone przez odwołującego się za-
świadczenia o stosowaniu do jego pracowników polskich przepisów prawnych. W
takiej bowiem sytuacji brak było podstaw do przyjęcia, że również w tym okresie pra-
cownicy wykonujący pracę za granicą nie podlegali ochronie ubezpieczeniowej wyni-
kającej z ustawy systemowej. W tym zakresie Sąd Apelacyjny uwzględnił więc apela-
cję ZUS, pomniejszając kwotę nienależnie opłaconych składek o uiszczone w I
kwartale 2003 r., tj. łącznie o kwotę 89.194,28 zł.
Za trafne Sąd odwoławczy uznał też zarzuty organu ubezpieczeń społecznych
odnoszące się do daty początkowej odsetek od nienależnie opłaconych składek. Sąd
ten wskazał, że zgodnie z art. 24 ust. 6e ustawy systemowej, jeżeli nienależnie opła-
cone składki nie zostaną zwrócone w terminie określonym w ust. 6d tego artykułu (tj.
30 dni od dnia wpływu wniosku o zwrot składek, który można złożyć po stwierdzeniu,
że składki opłacone zostały nienależnie - ust. 6c), podlegają oprocentowaniu w wy-
sokości równej odsetkom za zwłokę pobieranym od zaległości podatkowych, od dnia
złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 6c. W świetle tych przepisów, decydujące
znaczenia dla daty, od której należne są odsetki, ma data złożenia przez płatnika
wniosku o zwrot nienależnie opłaconych składek. Skoro zaś odwołujący się taki
wniosek złożył 16 lipca 2008 r., to odsetki należne są dopiero właśnie od tej daty.
Odwołujący się wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
skarżąc go w części oddalającej jego odwołanie od decyzji ZUS z 14 sierpnia 2008 r.
zarówno w zakresie odnoszącym się do zwrotu nienależnie opłaconych składek za I
kwartał 2003 r., jak i dotyczącym daty początkowej naliczania odsetek od kwot pod-
legających zwrotowi.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 6 ustawy systemowej w związku z
art. 4 Umowy, a także przez błędną wykładnię art. 24 ust. 6b w związku z art. 24 ust.
6c, 6d i 6e ustawy systemowej, wnosząc o uchylenie i zmianę tego orzeczenia w
5
części przez zasądzenie od ZUS na rzecz skarżącego kwoty 89.194, 28 zł tytułem
nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników za okres
od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2003 r. wraz z odsetkami za okres od 17 listopada
2005 r. do dnia zapłaty oraz odsetek od kwoty 659.752, 02 zł, stanowiącej nienależ-
nie opłacone składki za okres od 1 kwietnia 2003 r. do 30 listopada 2003 r., naliczo-
nych od 17 listopada 2005 r. do 15 lipca 2008 r., a także kosztów postępowania ka-
sacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, między innymi, że zgodnie z
art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są
pracownikami. Stosownie do art. 8 ust. 14 ustawy systemowej, na równi z zatrudnie-
niem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej uważa się zatrudnienie obywateli pol-
skich za granicą, między innymi, w polskich instytucjach lub przedsiębiorstwach,
chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. W myśl art. 3 Umowy, obowią-
zek ubezpieczenia określa się według przepisów prawa tej strony, na obszarze której
pracownik jest zatrudniony. Odstępstwo od tej zasady dotyczy wyłącznie tzw. pra-
cownika wysłanego, którym jest pracownik przejściowo wysłany przez swego praco-
dawcę na obszar drugiej z umawiających się stron i wynagradzany przez tego praco-
dawcę. W okresie od 1 stycznia 2003 r. do 30 listopada 2003 r. skarżący zatrudniał
pracowników na czas określony wykonania pewnej pracy na terytorium Niemiec. Za-
trudnienie to nie pozostawało jednak w związku z delegacją tych pracowników z Pol-
ski, czyli z „wysłaniem” ich do pracy na terytorium Niemiec, rozumianym jako udanie
się przez pracownika na polecenie krajowego pracodawcy do pracy na terytorium
innego państwa w ramach istniejącego w państwie wysyłającym stosunku pracy. Po
wykonaniu pracy na terytorium Niemiec i po powrocie do Polski, pracownicy nie kon-
tynuowali bowiem zatrudnienia u skarżącego w kraju, w szczególności dlatego, że
nie prowadził on w Polsce żadnej działalności i nie zatrudniał w kraju żadnych pra-
cowników. W takiej sytuacji pracownicy skarżącego w całym spornym okresie podle-
gali ubezpieczeniom społecznym w Niemczech, a nie w Polsce, co potwierdził Sąd
Apelacyjny w Katowicach prawomocnym wyrokiem z 17 listopada 2005 r. […]. W
ocenie skarżącego, skoro zasady zatrudniania pracowników w I kwartale 2003 r. były
identyczne do tych, które obowiązywały w okresie późniejszym, to brak jest podstaw
do stwierdzenia, że składki za I kwartał 2003 r. nie zostały opłacone nienależnie tylko
dlatego, że ZUS poświadczył podleganie w tym okresie przez pracowników ubezpie-
6
czeniom społecznym na podstawie przepisów prawnych obowiązujących w Polsce.
Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym aktualizuje się bowiem wyłącz-
nie z mocy odpowiednich przepisów prawa, a czynność organu ubezpieczeń spo-
łecznych polegająca na wydaniu poświadczenia nie ma charakteru konstytutywnego.
Odnośnie do rozstrzygnięcia w przedmiocie daty początkowej odsetek od nie-
należnie opłaconych składek, skarżący podniósł, że zgodnie z art. 24 ust. 6b ustawy
systemowej, ZUS zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych
składek, które mogą być zwrócone. Zwrot składek, stosownie do art. 24 ust. 6d
ustawy, powinien nastąpić w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku płatnika o ich
zwrot. Niewątpliwie zatem zawiadomienie ZUS o kwocie nienależnie opłaconych
składek uprzedza złożenie przez płatnika wniosku o ich zwrot. W niniejszej sprawie
istotne jest to, że organ ubezpieczeń społecznych w ogóle nie zawiadomił skarżące-
go o kwocie nienależnie opłaconych składek, choć wiedzę o braku podstaw do opła-
cania przez skarżącego składek na ubezpieczenia społeczne jego pracowników po-
wziął najdalej 17 listopada 2005 r., w którym to dniu Sąd Apelacyjny w Katowicach w
sprawie […] wydał wyrok potwierdzający niepodleganie przez pracowników Eugeniu-
sza P. polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Dopiero wniosek skarżącego
złożony w dniu 14 lipca 2008 r. przerwał milczenie organu rentowego w tym zakresie.
Według skarżącego, nie sposób inaczej niż jako zamierzone ocenić postępowania
ZUS, który przetrzymuje nienależnie opłacone przez płatnika składki przez prawie 3
lata, dysponując bez podstawy prawnej znaczącą ich kwotą, a skutkami takiego po-
stępowania nie można obciążać płatnika.
ZUS w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od
skarżącego kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Charakter prawny zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego
wydawanego na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady Nr 574/72 z 21 marca 1972
r. w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą i członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie
(Dz.U. UE.L. 72. 74. 1, Dz.U. UE - sp. 05 - 1 - 83 ze zm.), pełniącego rolę analogicz-
ną do wydawanego na podstawie Umowy między Polską a Niemcami z 25 kwietnia
7
1973 r. poświadczenia o stosowaniu polskich przepisów prawnych przy zatrudnianiu
pracowników na terenie Niemiec, był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w
uchwale z dnia 18 marca 2010 r., II UZP 2/10 (OSNP 2010 nr 17 - 18, poz. 216). Sąd
Najwyższy przyjął w niej, że zarówno wydanie poświadczenia, jak i odmowa wydania
takiego poświadczenia poprzedzone być musi każdorazowo oceną ZUS, czy mając
na względzie obowiązujące przepisy, pracownicy podlegają polskiemu systemowi
ubezpieczeń społecznych. Wydanie, jak również odmowa wydania takiego zaświad-
czenia stanowią zatem rozstrzygnięcie tego organu, odpowiednio co do objęcia,
względnie odmowy objęcia pracownika polskim systemem ubezpieczeń społecznych.
Inaczej rzecz ujmując, w takiej sytuacji ZUS wypowiada się władczo co do objęcia
danych osób polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Tego rodzaju zaświad-
czenie nie jest zatem „zwykłym” zaświadczeniem, a decyzją deklaratywną, do wyda-
nia której podstawę prawną stanowi art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej, zgodnie
z którym Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w
szczególności przebiegu ubezpieczeń społecznych.
W orzecznictwie przyjmuje się zaś, że sądy są związane ostateczną decyzją
administracyjną o charakterze konstytutywnym oraz decyzją deklaratoryjną, wydaną
w sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym, czyli sprawie wynikającej ze
stosunków z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Związanie sądu decyzjami
deklarującymi podleganie (niepodleganie) ubezpieczeniom społecznym potwierdził
Sąd Najwyższy w wyrokach: z 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07 (OSNP 2009 nr 21 -
22, poz. 295) oraz z 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07 (OSNP 2009 nr 5 - 6, poz. 78).
Dla rozpoznawanej sprawy przytoczone powyżej poglądy mają takie znacze-
nie, że dopóki w obrocie prawnym funkcjonuje będące ostateczną decyzją ZUS po-
świadczenie o stosowaniu polskich przepisów prawnych do pracowników zatrudnio-
nych przez odwołującego się na terenie Niemiec w I kwartale 2003 r., dopóty sąd
rozpoznający sprawę odnoszącą się do zwrotu składek opłaconych w Polsce na to
ubezpieczenie, jest związany tą decyzją, co oznacza, że nie może kontrolować jej
prawidłowości. Inaczej rzecz ujmując, niezależnie od tego, czy pracownicy odwołują-
cego się mieli w tym okresie status pracowników „wysłanych” w rozumieniu Umowy,
czy też taka kwalifikacja ich statusu była błędna, bez uchylenia, zmiany bądź unie-
ważnienia decyzji o podleganiu przez nich polskiemu systemowi ubezpieczeń spo-
łecznych nie jest możliwe stwierdzenie, że składki na ubezpieczenie społeczne tych
osób zostały opłacone nienależnie. Na taką ocenę nie ma przy tym żadnego wpływu
8
prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego z 17 listopada 2005 r., skoro moc wiążąca
prawomocnego orzeczenia sądu (art. 365 k.p.c.) obejmuje tylko to, co wynika z jego
sentencji, którą w tym orzeczeniu potwierdzono niepodleganie przez pracowników
skarżącego polskim przepisom prawnym w innym okresie (po 1 kwietnia 2003 r.) niż
w spornym w niniejszej sprawie I kwartale 2003 r. Wobec tego stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że poświadczenie przez ZUS podlegania pracowników odwołującego
się polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych w I kwartale 2003 r. wyklucza
przyjęcie, że w tym okresie pracownicy nie podlegali polskim przepisom prawnym,
jest trafne. Pogląd ten dodatkowo wzmacnia spostrzeżenie, że przy funkcjonującym
w obrocie prawnym poświadczeniu ZUS o stosowaniu polskich przepisów do pra-
cowników skarżącego w I kwartale 2003 r. (znanym także niemieckiej instytucji ubez-
pieczeniowej), uwzględnienie wniosku o zwrot składek opłaconych za ten okres, mo-
głoby doprowadzić do takiej sytuacji, w której składki nie byłyby uiszczone ani w Pol-
sce, ani w Niemczech, pomimo bezspornego podlegania w tym okresie przez pra-
cowników skarżącego ubezpieczeniom społecznym.
Biorąc pod uwagę stanowisko ZUS odmawiające poświadczenia podlegania
polskim przepisom prawnym w późniejszym okresie, skarżący powinien zatem naj-
pierw doprowadzić do wyeliminowania z obrotu prawnego spornej decyzji dotyczącej
podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce w I kwartale 2003 r. (czy to wnio-
skując o ponowne ustalenie, czy też o stwierdzenie nieważności tej decyzji, jeśli wa-
runki zostały spełnione), a dopiero po pozytywnym dla niego rozstrzygnięciu tej kwe-
stii, wnioskować o zwrot opłaconych składek. Odwrotna kolejność nie może bowiem
doprowadzić do pożądanego przez skarżącego skutku.
Odnośnie do daty początkowej, od której należne są skarżącemu odsetki od
tych składek, których nienależne opłacenie zostało potwierdzone, Sąd Najwyższy
podziela pogląd Sądu Apelacyjnego, że należą się one dopiero od daty złożenia
wniosku o ich zwrot. Wynika to wprost z art. 24 ust. 6c, 6d i 6e ustawy systemowej,
zgodnie z którymi ZUS nie ma obowiązku zwrotu nienależnie opłaconych składek,
dopóki płatnik nie złoży wniosku o taki zwrot, przy czym podlegają one zwrotowi w
terminie 30 dni od wpływu wniosku i dopiero wówczas, gdy nie zostaną zwrócone w
terminie, podlegają oprocentowaniu w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobie-
ranym od zaległości podatkowej, ale nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku o ich
zwrot. Przepisy nie łączą zatem obowiązku wypłaty odsetek ani z datą powzięcia
przez organ ubezpieczeń społecznych wiedzy co do nienależnego charakteru opła-
9
conych składek, ani z brakiem zawiadomienia płatnika o ich kwocie, co jest oczywistą
konsekwencją tego, że nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS
z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet
przyszłych składek, a zwrotowi tylko na wniosek płatnika (art. 24 ust. 6a ustawy sys-
temowej). Brak zawiadomienia płatnika o kwocie nienależnie opłaconych składek, o
którym mowa w art. 24 ust. 6b ustawy systemowej, umożliwia wyłącznie złożenie
wniosku o ich zwrot w dowolnym terminie po stwierdzeniu przez płatnika, że zostały
nienależnie opłacone, bez ograniczenia przewidzianego przepisem art. 24 ust. 6c
ustawy systemowej (nie później niż w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia), nie
ma natomiast żadnego znaczenia dla należnych odsetek, skoro obowiązek ich wy-
płacenia nie może powstać wcześniej niż od daty złożenia wniosku o zwrot (art. 24
ust. 6e ustawy systemowej).
Skarga kasacyjna nie ma zatem usprawiedliwionych podstaw, wobec czego
należało orzec jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 1
k.p.c.).
========================================
I UK 403/10
1. Sąd rozpoznający sprawę o zwrot nienależnie opłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne pracowników skierowanych przed 1 maja 2004 r. do
pracy na terenie Niemiec przez polskiego pracodawcę, jest związany poświad-
czeniem przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokumentów o stosowaniu
wobec tych osób polskich przepisów prawnych w określonym nimi czasie, ma-
jącym charakter decyzji deklaratoryjnej w myśl umowy między Polską Rzeczą-
pospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o ubezpieczeniu społecznym
pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego Państwa, podpisanej
w Warszawie dnia 25 kwietnia 1973 r. (Dz.U. z 1974 r. Nr 42, poz. 250 ze zm.).
2. Obowiązek wypłacenia odsetek od nienależnie opłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne nie może powstać wcześniej niż od daty złożenia
przez płatnika wniosku o ich zwrot, chociażby Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych zaniechał wystosowania zawiadomienia o ich kwocie (art. 24 ust. 6e
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący), Sędziowie
SN: Małgorzata Gersdorf, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 maja 2011 r. sprawy z
odwołania Eugeniusza P. - prowadzącego P.G.E. w T. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o zwrot składek, na skutek skargi kasacyjnej
ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 maja 2010 r.
[…]
1) o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2) zasądził od odwołującego się na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w R. kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 14 sierpnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. odmówił płatnikowi Eugeniuszowi P., prowadzącemu P.G.E. w T., zwrotu składek
zapłaconych przez niego na ubezpieczenia społeczne jego pracowników.
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Katowicach
zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał organ ubezpieczeń społecznych do zwrotu
płatnikowi składek w wysokości: 1) 3.193, 06 zł z odsetkami od 16 lutego 2003 r. do
dnia zapłaty, 2) 33.299, 09 zł z odsetkami od 16 marca 2003 r. do dnia zapłaty, 3)
52.702, 13 zł z odsetkami od 16 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty, 4) 62.143, 81 zł z
odsetkami od 16 maja 2003 r. do dnia zapłaty, 5) 61.332, 50 zł z odsetkami od 16
czerwca 2003 r. do dnia zapłaty, 6) 35.242, 08 zł z odsetkami od 16 lipca 2003 r. do
dnia zapłaty, 7) 106.931, 97 zł z odsetkami od 16 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty, 8)
104.980, 51 zł z odsetkami od 16 września 2003 r. do dnia zapłaty, 9) 91.570, 19 zł z
odsetkami od 16 października 2003 r. do dnia zapłaty, 10) 98.551, 05 zł z odsetkami
od 16 listopada 2003 r. do dnia zapłaty, 11) 98.999, 91 zł z odsetkami od 16 grudnia
2003 r. do dnia zapłaty.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący się kierował swoich pracowników
do pracy na terenie Niemiec, wobec czego wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych o poświadczenie dokumentów D/PL 101 i D/PL 111 o stosowaniu do tych
osób polskich przepisów prawnych. Jego pierwszy wniosek dotyczący 76 osób za-
trudnionych w okresie od 23 stycznia 2003 r. do 24 marca 2003 r. został załatwiony
pozytywnie; ZUS poświadczył podleganie przez tych pracowników polskiemu syste-
mowi ubezpieczeń społecznych. Jednakże kolejną decyzją z dnia 4 czerwca 2003 r.
odmówiono Eugeniuszowi P. poświadczenia dokumentów o stosowaniu polskich
przepisów prawnych do pracowników kierowanych przez niego do pracy na terenie
Niemiec, poczynając od 1 kwietnia 2003 r. Prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyj-
nego w Katowicach z dnia 17 listopada 2005 r. […] oddalono odwołanie płatnika od
tej decyzji. W dniu 16 lipca 2008 r. odwołujący się wystąpił do ZUS o zwrot nienależ-
nie uiszczonych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników zatrudnionych na
terenie Niemiec w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 30 listopada 2003 r., tj. łącznie
kwoty 751.763, 25 zł z odsetkami, uwzględnienia którego to wniosku organ ubezpie-
czeń społecznych odmówił zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją.
3
W ocenie Sądu Okręgowego, odmowa zwrotu składek była nieuzasadniona,
bowiem prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 listopada
2005 r. […] rozstrzygnięto, że wszystkie osoby zatrudnione przez odwołującego się
na terenie Niemiec nie miały statusu pracownika „wysłanego” w rozumieniu art. 1 pkt
3 umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o
ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego
Państwa, podpisanej w Warszawie dnia 25 kwietnia 1973 r. (Dz.U. z 1974 r. Nr 42,
poz. 250 ze zm.; dalej jako: „Umowa”), a zatem nie znajdował do nich zastosowania
art. 4 ust. 1 Umowy, zgodnie z którym pracownicy wysłani podlegają przepisom
prawnym państwa wysyłającego przez okres 24 miesięcy, poczynając od daty przy-
bycia na obszar państwa zatrudnienia. W takiej zaś sytuacji, zgodnie z zasadą wyra-
żoną w art. 3 Umowy, obowiązek ich ubezpieczenia podlegał określeniu według
przepisów prawnych tego państwa, na obszarze którego byli zatrudnieni, tj. Niemiec.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że odwołujący się zatrudniał pracowników na terenie
Niemiec od początku według tych samych zasad, wobec czego uznać należy, iż rów-
nież osoby kierowane do pracy w pierwszym kwartale 2003 r. nie miały statusu pra-
cowników „wysłanych”, na co nie ma żadnego wpływu potwierdzenie przez ZUS, że
podlegali w tym okresie polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Według
Sądu Okręgowego, w świetle art. 24 ust. 6a oraz art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009
r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej jako: „ustawa systemowa”) składki uiszczone przez
Eugeniusza P. za cały sporny okres miały więc charakter nienależnie opłaconych, a
tym samym podlegały zwrotowi wraz z odsetkami.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 27 maja 2010 r., uwzględniając częściowo apelację ZUS, zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w ten sposób, że zobowiązał organ ubezpieczeń społecznych do
zwrotu Eugeniuszowi P. kwoty 659.752, 02 zł tytułem zapłaconych przez niego skła-
dek na ubezpieczenia społeczne pracowników za okres od 1 kwietnia 2003 r. do 30
listopada 2003 r. wraz z odsetkami w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobie-
ranym od zaległości podatkowych od dnia 16 lipca 2008 r. do dnia zapłaty, oddalając
odwołanie w pozostałym zakresie, tj. odnośnie do zwrotu składek uiszczonych za I
kwartał 2003 r. i odsetek za okres poprzedzający dzień 16 lipca 2008 r.
Sąd odwoławczy wskazał, że prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 17 listopada 2005 r. […] zostało rozstrzygnięte, że osoby kierowane przez od-
4
wołującego się do pracy na terenie Niemiec, poczynając od 1 kwietnia 2003 r., nie
miały statusu pracowników wysłanych w rozumieniu Umowy, wobec czego nie pod-
legały polskim przepisom ubezpieczeniowym. Wbrew poglądowi Sądu pierwszej in-
stancji, z tego orzeczenia nie można jednak wyprowadzić wniosku, że również w
okresie wcześniejszym do pracowników Eugeniusza P., wykonujących pracę w
Niemczech, nie miały zastosowania polskie przepisy prawne. Według Sądu drugiej
instancji, Sąd Okręgowy niesłusznie zbagatelizował okoliczność, że za I kwartał 2003
r. organ ubezpieczeń społecznych potwierdził złożone przez odwołującego się za-
świadczenia o stosowaniu do jego pracowników polskich przepisów prawnych. W
takiej bowiem sytuacji brak było podstaw do przyjęcia, że również w tym okresie pra-
cownicy wykonujący pracę za granicą nie podlegali ochronie ubezpieczeniowej wyni-
kającej z ustawy systemowej. W tym zakresie Sąd Apelacyjny uwzględnił więc apela-
cję ZUS, pomniejszając kwotę nienależnie opłaconych składek o uiszczone w I
kwartale 2003 r., tj. łącznie o kwotę 89.194,28 zł.
Za trafne Sąd odwoławczy uznał też zarzuty organu ubezpieczeń społecznych
odnoszące się do daty początkowej odsetek od nienależnie opłaconych składek. Sąd
ten wskazał, że zgodnie z art. 24 ust. 6e ustawy systemowej, jeżeli nienależnie opła-
cone składki nie zostaną zwrócone w terminie określonym w ust. 6d tego artykułu (tj.
30 dni od dnia wpływu wniosku o zwrot składek, który można złożyć po stwierdzeniu,
że składki opłacone zostały nienależnie - ust. 6c), podlegają oprocentowaniu w wy-
sokości równej odsetkom za zwłokę pobieranym od zaległości podatkowych, od dnia
złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 6c. W świetle tych przepisów, decydujące
znaczenia dla daty, od której należne są odsetki, ma data złożenia przez płatnika
wniosku o zwrot nienależnie opłaconych składek. Skoro zaś odwołujący się taki
wniosek złożył 16 lipca 2008 r., to odsetki należne są dopiero właśnie od tej daty.
Odwołujący się wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
skarżąc go w części oddalającej jego odwołanie od decyzji ZUS z 14 sierpnia 2008 r.
zarówno w zakresie odnoszącym się do zwrotu nienależnie opłaconych składek za I
kwartał 2003 r., jak i dotyczącym daty początkowej naliczania odsetek od kwot pod-
legających zwrotowi.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 6 ustawy systemowej w związku z
art. 4 Umowy, a także przez błędną wykładnię art. 24 ust. 6b w związku z art. 24 ust.
6c, 6d i 6e ustawy systemowej, wnosząc o uchylenie i zmianę tego orzeczenia w
5
części przez zasądzenie od ZUS na rzecz skarżącego kwoty 89.194, 28 zł tytułem
nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników za okres
od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2003 r. wraz z odsetkami za okres od 17 listopada
2005 r. do dnia zapłaty oraz odsetek od kwoty 659.752, 02 zł, stanowiącej nienależ-
nie opłacone składki za okres od 1 kwietnia 2003 r. do 30 listopada 2003 r., naliczo-
nych od 17 listopada 2005 r. do 15 lipca 2008 r., a także kosztów postępowania ka-
sacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, między innymi, że zgodnie z
art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są
pracownikami. Stosownie do art. 8 ust. 14 ustawy systemowej, na równi z zatrudnie-
niem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej uważa się zatrudnienie obywateli pol-
skich za granicą, między innymi, w polskich instytucjach lub przedsiębiorstwach,
chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. W myśl art. 3 Umowy, obowią-
zek ubezpieczenia określa się według przepisów prawa tej strony, na obszarze której
pracownik jest zatrudniony. Odstępstwo od tej zasady dotyczy wyłącznie tzw. pra-
cownika wysłanego, którym jest pracownik przejściowo wysłany przez swego praco-
dawcę na obszar drugiej z umawiających się stron i wynagradzany przez tego praco-
dawcę. W okresie od 1 stycznia 2003 r. do 30 listopada 2003 r. skarżący zatrudniał
pracowników na czas określony wykonania pewnej pracy na terytorium Niemiec. Za-
trudnienie to nie pozostawało jednak w związku z delegacją tych pracowników z Pol-
ski, czyli z „wysłaniem” ich do pracy na terytorium Niemiec, rozumianym jako udanie
się przez pracownika na polecenie krajowego pracodawcy do pracy na terytorium
innego państwa w ramach istniejącego w państwie wysyłającym stosunku pracy. Po
wykonaniu pracy na terytorium Niemiec i po powrocie do Polski, pracownicy nie kon-
tynuowali bowiem zatrudnienia u skarżącego w kraju, w szczególności dlatego, że
nie prowadził on w Polsce żadnej działalności i nie zatrudniał w kraju żadnych pra-
cowników. W takiej sytuacji pracownicy skarżącego w całym spornym okresie podle-
gali ubezpieczeniom społecznym w Niemczech, a nie w Polsce, co potwierdził Sąd
Apelacyjny w Katowicach prawomocnym wyrokiem z 17 listopada 2005 r. […]. W
ocenie skarżącego, skoro zasady zatrudniania pracowników w I kwartale 2003 r. były
identyczne do tych, które obowiązywały w okresie późniejszym, to brak jest podstaw
do stwierdzenia, że składki za I kwartał 2003 r. nie zostały opłacone nienależnie tylko
dlatego, że ZUS poświadczył podleganie w tym okresie przez pracowników ubezpie-
6
czeniom społecznym na podstawie przepisów prawnych obowiązujących w Polsce.
Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym aktualizuje się bowiem wyłącz-
nie z mocy odpowiednich przepisów prawa, a czynność organu ubezpieczeń spo-
łecznych polegająca na wydaniu poświadczenia nie ma charakteru konstytutywnego.
Odnośnie do rozstrzygnięcia w przedmiocie daty początkowej odsetek od nie-
należnie opłaconych składek, skarżący podniósł, że zgodnie z art. 24 ust. 6b ustawy
systemowej, ZUS zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych
składek, które mogą być zwrócone. Zwrot składek, stosownie do art. 24 ust. 6d
ustawy, powinien nastąpić w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku płatnika o ich
zwrot. Niewątpliwie zatem zawiadomienie ZUS o kwocie nienależnie opłaconych
składek uprzedza złożenie przez płatnika wniosku o ich zwrot. W niniejszej sprawie
istotne jest to, że organ ubezpieczeń społecznych w ogóle nie zawiadomił skarżące-
go o kwocie nienależnie opłaconych składek, choć wiedzę o braku podstaw do opła-
cania przez skarżącego składek na ubezpieczenia społeczne jego pracowników po-
wziął najdalej 17 listopada 2005 r., w którym to dniu Sąd Apelacyjny w Katowicach w
sprawie […] wydał wyrok potwierdzający niepodleganie przez pracowników Eugeniu-
sza P. polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Dopiero wniosek skarżącego
złożony w dniu 14 lipca 2008 r. przerwał milczenie organu rentowego w tym zakresie.
Według skarżącego, nie sposób inaczej niż jako zamierzone ocenić postępowania
ZUS, który przetrzymuje nienależnie opłacone przez płatnika składki przez prawie 3
lata, dysponując bez podstawy prawnej znaczącą ich kwotą, a skutkami takiego po-
stępowania nie można obciążać płatnika.
ZUS w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od
skarżącego kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Charakter prawny zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego
wydawanego na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady Nr 574/72 z 21 marca 1972
r. w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących dzia-
łalność gospodarczą i członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie
(Dz.U. UE.L. 72. 74. 1, Dz.U. UE - sp. 05 - 1 - 83 ze zm.), pełniącego rolę analogicz-
ną do wydawanego na podstawie Umowy między Polską a Niemcami z 25 kwietnia
7
1973 r. poświadczenia o stosowaniu polskich przepisów prawnych przy zatrudnianiu
pracowników na terenie Niemiec, był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w
uchwale z dnia 18 marca 2010 r., II UZP 2/10 (OSNP 2010 nr 17 - 18, poz. 216). Sąd
Najwyższy przyjął w niej, że zarówno wydanie poświadczenia, jak i odmowa wydania
takiego poświadczenia poprzedzone być musi każdorazowo oceną ZUS, czy mając
na względzie obowiązujące przepisy, pracownicy podlegają polskiemu systemowi
ubezpieczeń społecznych. Wydanie, jak również odmowa wydania takiego zaświad-
czenia stanowią zatem rozstrzygnięcie tego organu, odpowiednio co do objęcia,
względnie odmowy objęcia pracownika polskim systemem ubezpieczeń społecznych.
Inaczej rzecz ujmując, w takiej sytuacji ZUS wypowiada się władczo co do objęcia
danych osób polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Tego rodzaju zaświad-
czenie nie jest zatem „zwykłym” zaświadczeniem, a decyzją deklaratywną, do wyda-
nia której podstawę prawną stanowi art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej, zgodnie
z którym Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w
szczególności przebiegu ubezpieczeń społecznych.
W orzecznictwie przyjmuje się zaś, że sądy są związane ostateczną decyzją
administracyjną o charakterze konstytutywnym oraz decyzją deklaratoryjną, wydaną
w sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym, czyli sprawie wynikającej ze
stosunków z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Związanie sądu decyzjami
deklarującymi podleganie (niepodleganie) ubezpieczeniom społecznym potwierdził
Sąd Najwyższy w wyrokach: z 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07 (OSNP 2009 nr 21 -
22, poz. 295) oraz z 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07 (OSNP 2009 nr 5 - 6, poz. 78).
Dla rozpoznawanej sprawy przytoczone powyżej poglądy mają takie znacze-
nie, że dopóki w obrocie prawnym funkcjonuje będące ostateczną decyzją ZUS po-
świadczenie o stosowaniu polskich przepisów prawnych do pracowników zatrudnio-
nych przez odwołującego się na terenie Niemiec w I kwartale 2003 r., dopóty sąd
rozpoznający sprawę odnoszącą się do zwrotu składek opłaconych w Polsce na to
ubezpieczenie, jest związany tą decyzją, co oznacza, że nie może kontrolować jej
prawidłowości. Inaczej rzecz ujmując, niezależnie od tego, czy pracownicy odwołują-
cego się mieli w tym okresie status pracowników „wysłanych” w rozumieniu Umowy,
czy też taka kwalifikacja ich statusu była błędna, bez uchylenia, zmiany bądź unie-
ważnienia decyzji o podleganiu przez nich polskiemu systemowi ubezpieczeń spo-
łecznych nie jest możliwe stwierdzenie, że składki na ubezpieczenie społeczne tych
osób zostały opłacone nienależnie. Na taką ocenę nie ma przy tym żadnego wpływu
8
prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego z 17 listopada 2005 r., skoro moc wiążąca
prawomocnego orzeczenia sądu (art. 365 k.p.c.) obejmuje tylko to, co wynika z jego
sentencji, którą w tym orzeczeniu potwierdzono niepodleganie przez pracowników
skarżącego polskim przepisom prawnym w innym okresie (po 1 kwietnia 2003 r.) niż
w spornym w niniejszej sprawie I kwartale 2003 r. Wobec tego stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że poświadczenie przez ZUS podlegania pracowników odwołującego
się polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych w I kwartale 2003 r. wyklucza
przyjęcie, że w tym okresie pracownicy nie podlegali polskim przepisom prawnym,
jest trafne. Pogląd ten dodatkowo wzmacnia spostrzeżenie, że przy funkcjonującym
w obrocie prawnym poświadczeniu ZUS o stosowaniu polskich przepisów do pra-
cowników skarżącego w I kwartale 2003 r. (znanym także niemieckiej instytucji ubez-
pieczeniowej), uwzględnienie wniosku o zwrot składek opłaconych za ten okres, mo-
głoby doprowadzić do takiej sytuacji, w której składki nie byłyby uiszczone ani w Pol-
sce, ani w Niemczech, pomimo bezspornego podlegania w tym okresie przez pra-
cowników skarżącego ubezpieczeniom społecznym.
Biorąc pod uwagę stanowisko ZUS odmawiające poświadczenia podlegania
polskim przepisom prawnym w późniejszym okresie, skarżący powinien zatem naj-
pierw doprowadzić do wyeliminowania z obrotu prawnego spornej decyzji dotyczącej
podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce w I kwartale 2003 r. (czy to wnio-
skując o ponowne ustalenie, czy też o stwierdzenie nieważności tej decyzji, jeśli wa-
runki zostały spełnione), a dopiero po pozytywnym dla niego rozstrzygnięciu tej kwe-
stii, wnioskować o zwrot opłaconych składek. Odwrotna kolejność nie może bowiem
doprowadzić do pożądanego przez skarżącego skutku.
Odnośnie do daty początkowej, od której należne są skarżącemu odsetki od
tych składek, których nienależne opłacenie zostało potwierdzone, Sąd Najwyższy
podziela pogląd Sądu Apelacyjnego, że należą się one dopiero od daty złożenia
wniosku o ich zwrot. Wynika to wprost z art. 24 ust. 6c, 6d i 6e ustawy systemowej,
zgodnie z którymi ZUS nie ma obowiązku zwrotu nienależnie opłaconych składek,
dopóki płatnik nie złoży wniosku o taki zwrot, przy czym podlegają one zwrotowi w
terminie 30 dni od wpływu wniosku i dopiero wówczas, gdy nie zostaną zwrócone w
terminie, podlegają oprocentowaniu w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobie-
ranym od zaległości podatkowej, ale nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku o ich
zwrot. Przepisy nie łączą zatem obowiązku wypłaty odsetek ani z datą powzięcia
przez organ ubezpieczeń społecznych wiedzy co do nienależnego charakteru opła-
9
conych składek, ani z brakiem zawiadomienia płatnika o ich kwocie, co jest oczywistą
konsekwencją tego, że nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS
z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet
przyszłych składek, a zwrotowi tylko na wniosek płatnika (art. 24 ust. 6a ustawy sys-
temowej). Brak zawiadomienia płatnika o kwocie nienależnie opłaconych składek, o
którym mowa w art. 24 ust. 6b ustawy systemowej, umożliwia wyłącznie złożenie
wniosku o ich zwrot w dowolnym terminie po stwierdzeniu przez płatnika, że zostały
nienależnie opłacone, bez ograniczenia przewidzianego przepisem art. 24 ust. 6c
ustawy systemowej (nie później niż w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia), nie
ma natomiast żadnego znaczenia dla należnych odsetek, skoro obowiązek ich wy-
płacenia nie może powstać wcześniej niż od daty złożenia wniosku o zwrot (art. 24
ust. 6e ustawy systemowej).
Skarga kasacyjna nie ma zatem usprawiedliwionych podstaw, wobec czego
należało orzec jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 1
k.p.c.).
========================================