Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 467/10
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Gminy S.
przy uczestnictwie Hanny S.
o rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od uczestniczki Hanny S. na rzecz wnioskodawcy
Gminy S. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wójt Gminy S. na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. - Prawo
geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. tekst jedn. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287)
przekazał z urzędu sprawę o rozgraniczenie nieruchomości Gminy S. złożonych z
działek o numerach 70, 71 i 72 z nieruchomością Hanny S. złożonej z działek o
numerach 16/1 i 16/2, położonych w obrębie geodezyjnym M. gm. S. Uczestniczka
Hanna S. kwestionowała przebieg granic nieruchomości określony w postępowaniu
administracyjnym i twierdziła, że swoją nieruchomość kupiła od Gminy S. a według
oświadczenia osoby reprezentującej Gminę przy zawieraniu umowy sprzedaży
działka nr 16/1 nie graniczyła z innymi gruntami stanowiącymi własność tej Gminy,
a zatem – w przekonaniu uczestniczki - pomiędzy kupioną działką a jeziorem W.
nie było żadnych gruntów gminnych. W tym czasie działki o numerach 71 i 72 nie
istniały, a powstały na skutek zepchnięcia ziemi z wykopów fundamentowych domu
uczestniczki i jej sąsiada.
Postanowieniem z 26 lutego 2010 r. Sąd Rejonowy
rozgraniczył nieruchomości złożone z działek o numerach 71, 72, 16/2 i 16/1,
położone w obrębie geodezyjnym M., gm. S., zgodnie z wynikami dowodu z opinii
biegłego geodety oraz orzekł o kosztach postępowania. Postanowieniem
z 24 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestniczki od tego
postanowienia i stwierdził, że strony ponoszą koszty związane ze swym udziałem
w sprawie.
Podstawą rozstrzygnięć Sądów obu instancji było ustalenie, że Gmina S.
stała się właścicielem działek nr 70, nr 71 i nr 72 położonych w obrębie
geodezyjnym M., gm. S. na podstawie decyzji Wojewody z 16 lutego 1993 r., w
uzasadnieniu której stwierdzono, że działki te oraz działka nr 73, są położone w
pobliżu jeziora i są zaniedbane. Księgi wieczyste dla przekazanych Gminie
nieruchomości zostały założone we wrześniu 1994 r.
Do działek o numerach 71 i 72 przylegają działki o numerach 16/1 i 16/2,
stanowiące własność Hanny S. Działkę nr 16/1 o powierzchni 642 m2
, dla której
Sąd Rejonowy. prowadzi księgę wieczystą KW nr [...] uczestniczka i jej mąż Roman
S. kupili od Gminy S. 10 maja 1994 r. Osoba działająca za Gminę oświadczyła
przed notariuszem, że sprzedawana nieruchomość nie graniczy z innymi gruntami
3
stanowiącymi własność Gminy. Nieruchomość ta w wyniku podziału majątku
wspólnego przypadła uczestniczce. Prawo użytkowania wieczystego działki nr 16/2
o powierzchni 420 m2
, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW nr
[...], małżonkowie Hanna i Roman S. kupili od Kazimierza P. 1 października 1996 r.,
a 22 maja 2001 r. Gmina S. sprzedała tę nieruchomość Hannie S. jako
dotychczasowej użytkowniczce wieczystej.
Gmina S. nigdy nie występowała do właściwego organu z wnioskiem o
ustalenie linii brzegowej jeziora W. Przyjmowała bowiem, że granica ta została
wcześniej ustalona w operacie modernizacji ewidencji gruntów obrębu T.
Działki będące własnością gminy o numerach 70, 71 i 72 z jednej strony
graniczą z działkami o numerach 16/1 i 16/2, należącymi do Hanny S., z drugiej zaś
przylegają do jeziora W. Działki te nie są zalane wodą, fizycznie istnieją i można
przez nie swobodnie przechodzić.
Sąd Rejonowy przytoczył brzmienie art. 153 k.c. i stwierdził,
że podstawowym kryterium decydującym o sposobie rozgraniczenia nieruchomości
jest stan prawny. Stanu prawnego granic nieruchomości na potrzeby ich
rozgraniczenia nie można korygować przez ich oznaczenie według ostatniego
spokojnego stanu posiadania, a tego ostatniego przez uwzględnienie „wszelkich
okoliczności”. Istniejąca dokumentacja dotycząca działek o numerach 71 i 72 oraz
16/1 i 16/2 pozwala na stwierdzenie stanu prawnego ich granic, zgodnie
ze wskazaniami zawartymi w opinii biegłego geodety. Istnienie budynków na
działce nr 16/1 w 1961 r. i w 1995 r. oraz na działkach o numerach 18/3 i 18/10
pozwalało na przyjęcie stałych punktów odniesienia pozwalających na odtworzenie
spornych granic. Decyzja z 16 lutego 1993 r., na mocy której Gmina S. stała się
właścicielem działek o numerach 70, 71, 72 i 73, przesądza o ich istnieniu. W
aktach ksiąg wieczystych znajdują się przy tym opisy i mapy dotyczące działek
o numerach 16/1 i 16/2, wydane w czerwcu 1988 r., w sierpniu 1991 r., z których
jednoznacznie wynika, że działki te graniczyły z działami o numerach 71 i 72.
Dokumenty te znajdowały się w aktach ksiąg wieczystych już w momencie
sprzedaży tych działek uczestniczce. Były również dostępne w Urzędzie
Rejonowym w O. Z oświadczenia osoby reprezentującej Gminę przy zawieraniu
4
umowy sprzedaży, że działka nr 16/1 nie graniczy z innymi działkami gminnymi nie
wynika wcale, iż sięga ona do jeziora, a błędne przeświadczenie uczestniczki, że jej
nieruchomość sięga aż do jeziora nie ma wpływu na wynik postępowania
rozgraniczeniowego. Bez znaczenia, dla sprawy pozostaje też kwestia, czy Gmina
dokonywała rozgraniczenia działek o numerach 71 i 72 od brzegów jeziora. Tę
ocenę prawną sprawy zaakceptował Sąd Okręgowy, który oddalił apelację
uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego z 24 czerwca
2010 r. opartej na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. uczestniczka zarzuciła,
że orzeczenie to zostało wydane z naruszeniem prawa materialnego, to jest art.
17 ust. 1 ustawy z 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r.
Nr 239, poz. 2019 ze zm.; dalej pr. wod.) poprzez niezastosowanie tego przepisu
w okolicznościach faktycznych sprawy pomimo ustalenia, że teren działek
o numerach 71 i 72 przylegających do działek o numerach 16/1 i 16/2, został trwale
pokryty wodami płynącymi, a jedynie wykonanie przez uczestniczkę nasypu
ziemnego stanowiącego urządzenie wodne zdefiniowane w art. 9 ust. 1 pkt 19 pr.
wod. spowodowało, że teren jeziora W. oddalił się od pierwotnej granicy działek o
numerach 16/1 i 16/2.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne powoływanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Formułując zarzuty skargi
kasacyjnej uczestniczka utrzymywała, iż nawiązują one do dokonanych w sprawie
ustaleń, że teren działek o numerach 71 i 72 przylegających do działek o numerach
16/1 i 16/2, został trwale pokryty wodami płynącymi oraz że jedynie wykonanie
przez nią nasypu ziemnego spowodowało, że teren jeziora W. oddalił się od
pierwotnej granicy działek o numerach 16/1 i 16/2. Z uzasadnienia zaskarżonego
5
orzeczenia nie wynika jednak, żeby tego rodzaju okoliczności faktyczne zostały
ustalone przez Sąd pierwszej lub drugiej instancji. Przeciwnie, Sądy wskazały, że
działki należące do Gminy S. z jednej strony graniczą z działkami uczestniczki, a z
drugiej przylegają do jeziora, nie są zalane wodą, fizycznie istnieją i można przez
nie swobodnie przechodzić. To, że Sąd Rejonowy za nieistotne dla rozstrzygnięcia
uznał twierdzenie uczestniczki, iż działka nr 71 nie istniała wtedy, gdy kupowała
ona działkę nr 16/1, nie oznacza, że Sąd twierdzenie to weryfikował i przyjął za
wykazane. Sąd drugiej instancji wskazał nadto, że w aktach ksiąg wieczystych
prowadzonych dla gruntów gminnych znajdują się mapy z 28 marca 1993 r., z
których wynika, że zarówno jezioro, jak i działki gminne były wówczas zaznaczone
w ewidencji gruntów, a same działki według tych dokumentów były położone
między działkami kupionymi następnie przez uczestniczkę i jeziorem. Sąd nie
ustalił, żeby okoliczności te uległy zmianie do czasu zawarcia przez strony umowy
sprzedaży nieruchomości (10 maja 1994 r.), a zatem z uzasadnienia zaskarżonego
postanowienia nie można wnioskować o tym, że nieruchomość gminna była zalana
wodami jeziora w dacie sprzedaży uczestniczce działki nr 16/1, czy w jakiejkolwiek
innej dacie. Z ustaleń przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia wynika natomiast, że
nieruchomości Gminy złożone z rozgraniczanych działek nr 71 i 72 oddzielają
grunty uczestniczki stanowiące działki nr 16/1 i 16/2 od jeziora. Przedmiotem
rozgraniczenia w niniejszej sprawie były nieruchomości uczestniczki i Gminy, nie
zaś nieruchomości Gminy i Skarbu Państwa. Przebieg granicy pomiędzy
nieruchomościami Gminy i gruntem należącym do Skarbu Państwa zalanym
wodami jeziora nie ma znaczenia przy określaniu przebiegu granicy nieruchomości
gminnych z nieruchomością uczestniczki, a i biegły, który granicę tę odtwarzał na
podstawie dokumentów nawiązywał do danych o stanie prawnym granic obu
nieruchomości wynikających z punktów odniesienia usytuowanych na lądzie, nie
zaś na gruncie zalanym wodami jeziora. Dla wydania rozstrzygnięcia w niniejszej
sprawie nie było zatem konieczne przeprowadzenie postępowania na podstawie
art. 15a ust. 1 w zw. art. 15 ust. 2 pr. wod. i wydanie decyzji ustalającej przebieg
linii brzegowej.
Skoro Sądy obu instancji nie dokonały ustaleń pozwalających na
stwierdzenie, że uczestniczka wykonała nad jeziorem W. nasyp ziemny, który by
6
stanowił urządzenie wodne zdefiniowane w art. 9 ust. 1 pkt 19 pr. wod., to nie
sposób przyjąć, że zaskarżone orzeczenie wydane zostało z naruszeniem tego
przepisu oraz art. art. 17 ust. 1 pr. wod.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji, a o kosztach postępowania kasacyjnego orzekł
na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 4 pkt 2 w zw.
z § 7 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).