Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 588/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Marta Romańska
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości Spółdzielni Rolniczo -
Handlowej ROLNIK
przeciwko Arturowi Z. - Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym i Skarbowi
Państwa - Sądowi Rejonowemu, z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej
Gabrieli S. - następcy prawnego Józefa C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2011 r.,
dwóch skarg kasacyjnych: pozwanego Artura Z. - Komornika Sądowego i pozwanego
Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 kwietnia 2010 r.,
2
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I - szym w części dotyczącej przypisania
pozwanym odpowiedzialności solidarnej i zmienia go o tyle, że wykreśla z
jego treści słowo "solidarnie",
oddala skargi kasacyjne w pozostałym zakresie,
zasądza od pozwanych na rzecz strony powodowej 2.500 (dwa tysiące
pięćset) zł tytułem części kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu
kasacyjnym.
Uzasadnienie
3
Syndyk masy upadłości Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik" w pozwie
skierowanym przeciwko Bankowi Zachodniemu WBK Spółce Akcyjnej domagał się
zasadzenia kwoty 162.262,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 10 kwietnia
2003 r. do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody powstałej w następstwie
przelania środków zgromadzonych na zajętym w postępowaniu egzekucyjnym
rachunku bankowym, twierdząc, że do zajęcia doszło wbrew dyspozycji art. 63
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo
upadłościowe (tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). Do sprawy
w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej przystąpił Józef C. -
wierzyciel, z którego wniosku toczyło się postępowanie egzekucyjne, w toku
którego doszło do zajęcia rachunku bankowego powoda, wnosząc o oddalenie
powództwa.
Powód, pismem procesowym z dnia 19 listopada 2003 r., wniósł o wezwanie
w charakterze pozwanych solidarnie Komornika Rewiru II przy Sądzie Rejonowym i
Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego. Powód cofnął pozew przeciwko Bankowi
Zachodniemu WBK S.A., na co pozwany wyraził zgodę. Postanowieniem z dnia 8
grudnia 2003 r. Sąd Okręgowy wezwał do udziału w sprawie w charakterze
pozwanych podmioty wskazane przez powoda w piśmie z dnia 19 listopada 2003 r.
oraz umorzył postępowanie w stosunku do Banku Zachodniego WBK S.A.
Dopozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 30 września 2004 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Na
skutek apelacji powoda, Sąd Apelacyjny uchylił wyrok, znosząc postępowanie od
dnia 1 czerwca 2004 r. jako nieważne w związku z brakiem zawiadomienia o
terminach rozpraw Prezesa Sądu Okręgowego, wykonującego czynności
procesowe za Skarb Państwa i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 27 marca 2006 r., Sąd
Okręgowy oddalił powództwo. Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji powoda,
wyrokiem z dnia 28 lutego 2007 r. zmienił zaskarżone orzeczenie, zasądzając
solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 162.262,50 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 17 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty. Oddalił natomiast apelację
4
co do żądania zasądzenia odsetek od daty wcześniejszej. Wyrok Sądu
Apelacyjnego zaskarżyli skargami kasacyjnymi obaj pozwani.
Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 28 lutego 2007 r.
i wyrok Sądu Okręgowego z dnia 27 marca 2006 r., zniósł postępowanie
poczynając od rozprawy z dnia 1 czerwca 2004 r. i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy wskazał na nieważność
postępowania związaną z wadliwą reprezentacją strony powodowej, ze względu na
fakt, że pełnomocnik powoda - radca prawny Bartosz R. - nie miał umocowania do
działania w sprawie przeciwko Komornikowi Rewiru II przy Sądzie Rejonowym i
Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu.
Po kolejnym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 22
października 2008 r., zasądził od pozwanych Artura Z. i Skarbu Państwa - Sądu
Rejonowego na rzecz powoda kwotę 162.262,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami
od dnia 17 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo
oddalił.
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2010 r. Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji
pozwanych Artura Z. – Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym i Skarbu
Państwa – Sądu Rejonowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 22
października 2008 r. o tyle, że zasądzonej od pozwanych na rzecz upadłego kwocie
162.262,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2003 r. nadał postać
zobowiązania solidarnego.
W sprawie dokonano następujących ustaleń.
Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Rolnik" wniosła pozew przeciwko Gabrieli
S., Janowi M. i Józefowi C. o zapłatę solidarnie na jej rzecz kwoty 458.278 zł wraz z
ustawowymi odsetkami. Sąd Okręgowy, nakazem zapłaty w postępowaniu
nakazowym z dnia 14 grudnia 2000 r., orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.
Stwierdzona nakazem zapłaty należność została wyegzekwowana. Zarzuty od
nakazu zapłaty wniósł Józef C. Postanowieniem z dnia 4 lipca 2002 r. ogłoszona
została upadłość Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik". Sąd Okręgowy wyrokiem
dnia 29 stycznia 2003 r., po rozpoznaniu zarzutów Józefa C., uchylił nakaz zapłaty
w stosunku do niego i powództwo oddalił oraz orzekł o zwrocie wyegzekwowanego
5
świadczenia poprzez zasądzenie na rzecz Józefa C. kwoty 294.619,24 zł wraz
z ustawowymi odsetkami od dnia 2 lutego 2002 r.
Po uprawomocnieniu się wyroku, Komornik Sądowy Rewiru II przy Sądzie
Rejonowym wszczął na wniosek Józefa C. postępowanie egzekucyjne, w toku
którego dokonał zajęcia należącego do powoda rachunku bankowego
prowadzonego przez Bank Zachodni WBK S.A. i wyegzekwował na rzecz
wierzyciela kwotę 162.262,50 zł. Pozostała część wierzytelności Józefa C. została
zgłoszona w postępowaniu upadłościowym i w projekcie listy wierzytelności
sporządzonej przez syndyka zaliczona do kategorii VI. Józef C. nie zgłosił
sprzeciwu.
Z uwagi na brak środków finansowych nie został sporządzony plan podziału
funduszów masy upadłości. Zaspokojono jedynie niektórych wierzycieli zaliczonych
do kategorii I z bieżących wpływów masy upadłości. Na dzień 31 grudnia 2006 r.
powód dysponował środkami w kwocie 3.836,63 zł na rachunku bankowym i kwotą
440,54 zł w kasie. W masie upadłości pozostał do likwidacji sprzęt biurowy.
Kwartalne wpływy z egzekucji wierzytelności nie przekraczały kwoty 400 zł,
a pozostałe do wyegzekwowania wierzytelności kwotę około 60.000 zł.
Długi masy upadłości wyniosły kwotę 64.371,72 zł, a środki niezbędne do
zakończenia postępowania upadłościowego kwotę 70.459,40 zł. Stan środków
znajdujących się w dyspozycji powoda w okresie bezpośrednio poprzedzającym
zamknięcie rozprawy wynosił 516,89 zł.
Sąd Okręgowy uznał powództwo w zasadniczej części za uzasadnione.
Nie przychylił się do zarzutu braku zdolności procesowej komornika nie
oznaczonego z imienia i nazwiska, wskazując, że pozwany Artur Z. po jego
dopozwaniu wdał się w spór co do istoty, nie podnosząc zarzutu niewłaściwego
oznaczenia strony pozwanej. Sąd Okręgowy stwierdził, że przeprowadzona przez
pozwanego komornika na wniosek Józefa C. egzekucja była bezprawna.
Wierzytelność objęta egzekucją powstała przed ogłoszeniem upadłości Spółdzielni
Rolniczo-Handlowej „Rolnik", w związku z czym, w świetle obowiązującego
wówczas art. 63 § 1 Prawa upadłościowego, po uprawomocnieniu się
postanowienia o ogłoszeniu upadłości spółdzielni niedopuszczalne było wszczęcie i
6
prowadzenie egzekucji, a wierzyciel mógł dochodzić zaspokojenia swoich
wierzytelności jedynie poprzez zgłoszenie ich sędziemu komisarzowi. W wyniku
działania pozwanego komornika, polegającego na zajęciu rachunku bankowego
powoda, powstała szkoda w postaci uszczuplenia aktywów masy o kwotę
162.262,50 zł. Zdaniem Sądu Okręgowego, pomiędzy czynnościami komornika a
powstałą szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy skoro wierzyciel, na
rzecz którego komornik wyegzekwował wskazaną wyżej kwotę - Józef C., którego
wierzytelność zaliczona została do kategorii VI, nie miał szans na zaspokojenie się
z masy upadłości w ramach podziału funduszów masy.
Sąd nie uwzględnił twierdzeń pozwanego komornika w zakresie, w jakim
wskazywał na możliwość uzyskania przez Józefa C. zaspokojenia z masy upadłości
w kwocie nie niższej niż 174.256,78 zł. Podniósł, że pozwany jako podstawę
przeprowadzonych wyliczeń przyjął stan aktywów i wierzytelności w chwili
ogłoszenia upadłości, podczas gdy winien wziąć pod uwagę stan istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy w niniejszym postępowaniu. Sąd podkreślił, że pozwany w
chwili obecnej nie mógł skutecznie kwestionować prawidłowości czynności
podjętych w toku postępowania upadłościowego, albowiem uczestnicy tego
postępowania mogli wnosić stosowne środki zaskarżenia w toku tego
postępowania. Dodał, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostają twierdzenia
pozwanego komornika o wyrządzeniu przez syndyka w toku postępowania
upadłościowego szkody w masie upadłości poprzez sprzedanie dwóch
nieruchomości za kwotę 51.000 zł, w sytuacji gdy inni oferenci proponowali kwotę
120.000 zł. Gdyby bowiem nawet przypisać syndykowi spowodowanie szkody
w wysokości 69.000 zł, to nie miałoby to żadnego wpływu na możliwość
zaspokojenia się Józefa C. w postępowaniu upadłościowym, a w rezultacie na
wysokość wyrządzonej szkody.
Jako podstawę odpowiedzialności komornika przyjęto art. 23 ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji w zw. z art. 417 k.c., oba przepisy w brzmieniu
obowiązującym w dacie zdarzenia. Zdaniem Sądu przepis art. 417 k.c. powinien
być przy tym rozumiany w znaczeniu nadanym mu przez Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK ZU nr 8, poz. 256), a więc
niezależnie od winy sprawcy szkody.
7
W ocenie Sądu Okręgowego odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez
komornika jako funkcjonariusza publicznego wykonującego funkcje władzy
publicznej ponosić winien również Skarb Państwa. Zdaniem Sądu
odpowiedzialność Skarbu Państwa za wyrządzoną przez komornika szkodę oparta
jest na zasadzie bezprawności, niezależnie od winy, przy czym odpowiedzialność
obu pozwanych jest solidarna (art. 441 k.c.).
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 162.262,50
zł, jak również przyznał na rzecz powoda odsetki ustawowe od dnia 17 grudnia
2003 r., a żądanie o zasądzenie odsetek za okres wcześniejszy oddalił.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji pozwanych, wyrokiem z dnia 23
wrześnie 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 o tyle, że kwotę 162.262,50
zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2003 r. zasądził od pozwanych
Artura Z. - Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym i Skarbu Państwa - Sądu
Rejonowego solidarnie na rzecz Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik" w
upadłości i w punkcie 3 w ten sposób, że zasądził od pozwanych solidarnie na
rzecz Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik" w upadłości kwotę 5.417 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu, odrzucił obie apelacje w zakresie dotyczącym punktu 2, a
w pozostałej części apelacje oddalił.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
Okręgowy i przyjął je za własne.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut braku zdolności sądowej syndyka masy
upadłości Spółdzielni Rolniczo - Handlowej „Rolnik" jest spóźniony. Ponadto
zauważył, że sentencja stanowi całość z podanymi na końcu motywami
rozstrzygnięcia. Nie są to dwie odrębne czynności sądu, wymagające dwóch
odrębnych kompletów podpisów składu orzekającego.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że pozwany komornik wszczynając egzekucję
i przekazując wyegzekwowaną kwotę wierzycielowi, mimo szeregu wątpliwości co
do jej dopuszczalności, nie tylko postąpił niezgodnie z prawem, ale również nie
dochował należytej staranności, która pozwoliłaby mu na uniknięcie szkody.
Skutkuje to odpowiedzialnością odszkodowawczą komornika na podstawie 23 ust.
1 ustawy o komornikach i egzekucji. Sąd podzielił stanowisko Sądu Okręgowego
8
o zasadności dochodzonego roszczenia zarówno co do zasady, jak i wysokości.
Uznano jednak, że kwotę 162.2626,50 zł należało zasądzić nie na rzecz syndyka,
a na rzecz upadłego.
W ocenie Sądu, skoro pozwany komornik Artur Z. odpowiada w stosunku do
powoda z czynu niedozwolonego, a pozwany Skarb Państwa odpowiada za delikt
komornika bez potrzeby wykazywania mu samodzielnej odpowiedzialności
sprawczej, zachodzi solidarna odpowiedzialność pozwanych na podstawie art. 441
§ 1 k.c.
Wskazany wyżej wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną w całości
zarówno przez pozwanego Artura Z. – Komornika Sądowego przy Sądzie
Rejonowym, jak również przez Skarb Państwa Sąd Rejonowy.
Jako podstawy skargi pozwany Artur Z. wskazał naruszenie:
- art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz w zw. z art. 324 § 3 k.p.c.
w powiązaniu z art. 361 k.p.c. poprzez ustalenie, iż Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 4 lipca 2002 r. ogłosił upadłość Spółdzielni Rolniczo-
Handlowej „Rolnik";
- art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 64 § 1 k.p.c., którego zastosowanie powinno
skutkować odrzuceniem pozwu;
- art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez orzekanie ponad
żądanie;
- art. 384 k.p.c. poprzez zasądzenie świadczenia na niekorzyść apelujących;
- art. 370 k.p.c. w zw. z art. 373 k.p.c. poprzez odrzucenie apelacji w zakresie
dotyczącym punktu 2 (drugiego) wyroku Sądu Okręgowego, na skutek
niezastosowania art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 3 k.p.c. oraz 39813
§ 1 k.p.c.
- art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 161 § 2 i art. 168 Rozporządzenia Prawo
upadłościowe, poprzez przyjęcie, iż prawomocna i niezaskarżona przez
Józefa C. lista wierzytelności wiąże pozwanego Artura Z.;
9
- art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 770 k.p.c. oraz art. 7701
k.p.c. poprzez
ustalenie, iż prawomocne oddalenie skargi na ustalenie kosztów
postępowania egzekucyjnego w sprawie 3459/04 nie jest wiążące w
niniejszej sprawie;
- art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez odmowę
zawieszenia postępowania cywilnego do czasu prawomocnego zakończenia
sprawy karnej przeciwko syndykowi zawisłej przed Sądem Rejonowym pod
sygn. K 125/07;
- art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez odmowę
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność hipotetycznej
wysokości szkody.
Jako podstawy skargi pozwany Skarb Państwa Sąd Rejonowy
w Inowrocławiu wskazał naruszenie:
- art. 324 § 3 k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. i art. 14 § 1 pkt 3 oraz art. 60
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934
roku Prawo upadłościowe (tekst jednolity Dz. U. z 1991 roku, nr 118, poz.
512 ze zm.) oraz art. 379 pkt 2 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że istnieje
w sensie procesowym postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 4 lipca 2002
r., sygn. 87/02, a w konsekwencji, że wywołało ono skutki w postaci
ogłoszenia upadłości Spółdzielni Rolniczo - Handlowej „Rolnik" i
wyznaczenia syndyka upadłości, podczas gdy Syndyk masy upadłości
Spółdzielni Rolniczo - Handlowej ROLNIK nie istnieje i nie ma zdolności
sądowej, zaś Janusz F. nie pełnił funkcji Syndyka i nie mógł w jego imieniu
udzielić skutecznie pełnomocnictwa, co doprowadziło do nieważności
postępowania;
- art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c. i art. 386 § 3 k.p.c.
przez nie wzięcie pod uwagę z urzędu nieważności postępowania
wynikającej z pierwotnego braku zdolności sądowej strony powodowej,
skutkującej koniecznością uchylenia wyroku i odrzucenia pozwu;
- art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie
świadczenia na rzecz Spółdzielni Rolniczo Handlowej „Rolnik" w upadłości
10
pomimo jednoznacznego żądania Syndyka masy upadłości w/w Spółdzielni
zasądzenia świadczenia wyłącznie na jego rzecz;
- art. 417 § 1 k.c. w związku z art. 361 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 363 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że upadłemu należy się
odszkodowanie, za szkodę wyrządzoną jego wierzycielom, której stan bierze
się pod uwagę z daty późniejszej niż jej wyrządzenie.
Skarżący Artur Z. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, bądź o uchylenie wyroku
i odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania, względnie o uchylenie wyroku
i zmianę wyroku Sądu Okręgowego poprzez oddalenie powództwa w całości.
Skarżący Skarb Państwa Sąd Rejonowy wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz wyroku Sądu Okręgowego i odrzucenie pozwu, względnie o
uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. Powód wniósł o odmowę przyjęcia, ewentualnie o oddalenie obydwu
wniesionych skarg kasacyjnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Obie skargi kasacyjne zawierają wspólne zarzuty, a skarga pozwanego
Artura Z. także zarzuty dodatkowe, których nie przytacza skarga pozwanego
Skarbu Państwa. W pierwszym rzędzie należy odnieść się do najdalej idących
zarzutów obu skarg kasacyjnych o nieważności postępowania w sprawie.
Nieważność ta ma być spowodowana tym, że postanowienie Sądu Rejonowego z
dnia 4 lipca 2002 r., U – 87/02 o ogłoszeniu upadłości Spółdzielni Rolniczo –
Handlowej „Rolnik” i o wyznaczeniu syndyka, zdaniem skarżących, nie istnieje w
sensie procesowo – prawnym, gdyż skład orzekający podpisał się tylko pod
uzasadnieniem, nie podpisując jego sentencji.
Konstrukcja tego postanowienia jest następująca: po rozstrzygnięciach
o treści odpowiadającej orzeczeniu o ogłoszeniu upadłości, Sąd - nie kończąc
zdania – zamieścił słowo „albowiem” i po nim dokończył zdanie, dodając potem
dwa następne i pod tak skonstruowanym orzeczeniem sędziowie złożyli podpisy.
Nie ulega wątpliwości, że zarówno pod względem graficznym, logicznym
i treściowym tak skonstruowane orzeczenie stanowi całość, której rozdzielanie
11
byłoby zabiegiem sztucznym i nieracjonalnym. Utrzymywanie zatem, że nie zostało
ono podpisane, a tym samym, że w sensie prawno – procesowym nie istnieje,
jest stanowiskiem skrajnie formalistycznym, którego nie można akceptować.
Tym samym niezasadne jest twierdzenie obu pozwanych, że działanie syndyka
w niniejszej sprawie było niedopuszczalne, gdyż w gruncie rzeczy nie było w niej
strony powodowej. Oznacza to, że zgłoszony przez nich zarzut o nieważności
postępowania z przyczyny pierwotnego braku zdolności sądowej strony powodowej
jest chybiony.
2. Nietrafny jest też drugi zarzut podniesiony w obu skargach, jakim jest
naruszenie art. 321 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Pozwani twierdzą,
że niedopuszczalna była zmiana przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego
przez zasądzenie dochodzonej kwoty na rzecz samej Spółdzielni w upadłości.
Od początku procesu strona powodowa była bowiem oznaczona jako syndyk masy
upadłości Spółdzielni Rolniczo – Handlowej „Rolnik”, zatem dokonanie takiej
zmiany bez inicjatywy strony powodowej było, zdaniem skarżących, orzekaniem
ponad żądanie. Stanowisko to nie uwzględnia specyfiki statusu prawnego, w jakim
znajduje się podmiot prawa po ogłoszeniu upadłości. W wyroku z dnia 7
października 2004 r., IV CK 86/04 (Biul. SN 2005, nr 2, s. 15) Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że mimo ogłoszenia upadłości i związanej z tym utraty przez upadłego
prawa zarządu majątkiem, stanowiącym od tej chwili tzw. masę upadłości, majątek
ten należy w dalszym ciągu do upadłego. Podmiotem praw i obowiązków
wchodzących do tego majątku pozostaje więc w dalszym ciągu upadły, a nie
syndyk. Jednakże stosownie do art. 60 Prawa upadłościowego z dnia 24
października 1934 r. (tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.; także
art. 144 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U.
Nr 60, poz. 535, ze zm.) postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład
masy upadłości może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub
przeciw niemu. Jest to przypadek tzw. zastępstwa procesowego pośredniego
(podstawienia procesowego, subrogacji), kiedy zastępca działa wprawdzie we
własnym imieniu, ale na rzecz zastąpionego. Dlatego też w sprawie, w której
syndyk działa na rzecz upadłego, świadczenie dochodzone przez syndyka powinno
być zasądzone na rzecz upadłego, jak to prawidłowo uczynił Sąd Apelacyjny.
12
Podważanie przez pozwanych rozstrzygnięcia w tym zakresie jest więc
nieuzasadnione.
Natomiast pozwany Artur Z. trafnie zarzuca, że Sąd Apelacyjny - przy
zaskarżeniu wyroku tylko przez stronę pozwaną - nie mógł zmienić postaci
odpowiedzialności pozwanych i przypisać im odpowiedzialności solidarnej, gdyż
była to zmiana na niekorzyść strony wnoszącej apelację (reformatio in pius),
niedopuszczalna w świetle art. 384 k.p.c. W tym wiec zakresie zaskarżony wyrok
podlegał uchyleniu i zmianie przez wyeliminowanie zasady solidarnej
odpowiedzialności pozwanych (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
3. Niezasadne są zarzuty pozwanych, kwestionujące poniesienie szkody
przez stronę powodową oraz jej wysokość. Formułując je skarżący pomijają
ustalenia Sądu, które mają tu podstawowe i rozstrzygające znaczenie. Zgodnie
z tymi ustaleniami, wierzyciel, na rzecz którego komornik wyegzekwował sporną
kwotę, nie uzyskał by zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym, gdyż według
prawomocnej listy wierzytelności, ustalonej w postępowaniu upadłościowym,
pozostała kwota tej samej wierzytelności przysługującej Józefowi C. została
zaliczona do kategorii VI i nie miała żadnych szans na zaspokojenie. Sugestie, że
wierzytelność ta mogłaby zostać zaliczona do kategorii II i wyegzekwowana w
postępowaniu upadłościowym są w realiach sprawy zupełnie bezpodstawne.
Należy zatem podkreślić - za Sądami obu Instancji - że szkoda poniesiona przez
upadłego polega na bezprawnym wyegzekwowaniu z jego konta przez komornika
kwoty dochodzonej pozwem już po ogłoszeniu upadłości strony powodowej, przez
co doszło do zmniejszenia majątku upadłego. Jest to więc szkoda wyrządzona
upadłemu, a fragment rozważań Sądu o wyrządzeniu tym działaniem komornika
szkody także wierzycielom strony powodowej - słusznie krytykowany przez
pozwany Skarb Państwa - stanowi tylko niepotrzebny wtręt, zaciemniający nieco
wywód prawny, ale nie mający ostatecznie wpływu na trafność rozstrzygnięcia.
Jeśli chodzi o wysokość szkody, to, zgodnie z ustaleniami Sądu, obejmuje ona
wyegzekwowaną wierzytelność plus koszty postępowania egzekucyjnego i obaj
skarżący kwestionują ją bezpodstawnie. Zasadę prawną odpowiedzialności obu
pozwanych przesądził zaś Sąd Najwyższy w pierwszym wyroku wydanym w
niniejszej sprawie jako odpowiedzialność deliktową. W stosunku do pozwanego
13
komornika opiera się ona na podstawie art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.) – dalej jako
„u.k.s.e.” w zw. z art. 417 k.c. – oba przepisy w brzmieniu obowiązującym w dacie
wyrządzenia szkody, zaś w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa na art. 417
k.c. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że ten ostatni przepis należy rozumieć w
znaczeniu nadanym mu przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia
2001 r., SK 18/00 (OTK Zb. Urzęd. 2001, nr 8, poz. 256), jako podstawę
odpowiedzialności za działanie lub zaniechanie władzy publicznej albo za
występujące w jej imieniu osoby niezgodne z prawem, a zatem niezależnie od winy
sprawcy szkody. Sąd Apelacyjne trafnie przyjął, że jest tym poglądem związany w
świetle art. 39820
k.p.c., mając dodatkowo na uwadze, że Trybunał Konstytucyjny w
wyroku z dnia 24 lutego 2009 r. w sprawie SK 34/07 uznał, że art. 23 u. k. s. e. w
brzmieniu obowiązującym do dnia 12 listopada 2004 r. jest zgodny z Konstytucją.
Tym samym kwestionowanie zasady prawnej odpowiedzialności pozwanych jest
bezskuteczne.
4. Niezasadne są pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej pozwanego Artura Z. I
tak, skoro pozwany ten zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości, to oznaczało,
że kwestionował go także w zakresie oddalającym częściowo roszczenie o odsetki,
a zatem w tym zakresie apelacja została prawidłowo odrzucona, jako
niedopuszczalna i kwestionowanie tego rozstrzygnięcia jest bezpodstawne. Nie
było też potrzeby oczekiwania na zakończenie sprawy karnej prowadzonej
przeciwko syndykowi, gdyż pozwany nie wykazał, że wynik tamtej sprawy miałby
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Stąd też zarzut naruszenia art. 177 § 1 w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie może odnieść skutku. Wreszcie, wobec prawidłowego
ustalenia przez Sąd wysokości szkody, o czym była już mowa, wniosek pozwanego
o powoływanie biegłego do jej szacowania był niesłuszny i prawidłowo został przez
Sąd oddalony. Uzasadnia to ocenę, że zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 278
§ 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. jest również chybiony.
5. Reasumując, poza korektą wyroku w części, w której Sąd przyjął solidarną
odpowiedzialność pozwanych, co z przyczyn procesowych było niedopuszczalne,
w pozostałym zakresie skargi kasacyjne podlegały oddaleniu, jako niezasadne
(art. 38914
k.p.c.). Uzasadniało to zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda
14
stosownej części kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym
(art. 100 k.p.c.). Zasadą orzekania o kosztach jest, że ma ono charakter
akcesoryjny w odniesieniu do rozstrzygnięcia o istocie sprawy. Skoro więc,
ze względów proceduralnych, niedopuszczalnym stało się przypisanie pozwanym
odpowiedzialności odszkodowawczej solidarnej, należało konsekwentnie przyjąć,
że zasądzenie kosztów nie mogło również przybrać postaci należności solidarnej.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
jz