Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 608/10
POSTANOWIENIE
Dnia 1 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. W.
przy uczestnictwie Gminy L.
o stwierdzenie nabycia spadku po I. i A. małżonkach Z.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 1 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 27 maja 2010 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie 1 i zmienia
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 29 grudnia 2009
r. sygn. I Ns 1518/08 w punkcie I w ten sposób, że
stwierdza, iż spadek po I. Z. zmarłym dnia 10 stycznia
1954 r w L., ostatnio stale zamieszkałym w L. na
podstawie ustawy nabyli: żona A. Z. z domu H. w 1/4
części i syn J. Z. w 3/4 częściach;
2) przyznaje radcy prawnemu S. Z. od Skarbu Państwa
(Sądu Okręgowego) kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł
powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług
tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej
wnioskodawczyni w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 29 grudnia 2009 r. na wniosek K. W.
stwierdził, że spadek po I. Z. zmarłym 10 stycznia 1954 r. w L. nabyła w całości
jego żona A. Z., natomiast spadek po A. Z. zmarłej 28 lipca 1995 r. w B. nabyła
Gmina L. oraz nakazał sporządzenie spisu inwentarza. Podstawą rozstrzygnięcia było
ustalenie, że I. Z. w chwili śmierci był żonaty z A. Z., nie miał dzieci z tego związku i
nie pozostawił testamentu. Sąd uznał za niewykazane twierdzenie wnioskodawczyni,
że spadkodawca miał syna, który go przeżył. Z kolei A. Z. w chwili śmierci była
wdową, nie miała rodzeństwa ani rodziców i także nie pozostawiła testamentu.
Dziedziczenie po I. Z. Sąd Rejonowy określił na podstawie art. 22 dekretu z dnia
8 października 1946 r. prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60 poz. 328), zgodnie z którym jeśli
brak było zstępnych zmarłego małżonka, drugi małżonek dziedziczył cały spadek.
Dziedziczenie po A. Z. nastąpiło według przepisów kodeksu cywilnego.
Zmarła nie miała spadkobierców z pierwszej grupy, także spadkobiercy drugiej
grupy (dwie siostry spadkodawczyni) zmarły przed A. Z. Jedna z nich pozostawiła
syna, ale na wezwanie poprzez ogłoszenie w prasie nikt się nie zgłosił. Na
podstawie art. 935 § 3 k.c. Sąd stwierdził, że spadek przypadł Gminie L.
Na skutek apelacji wnioskodawczyni wywodzącej, że jest wyłącznym
spadkobiercą obojga spadkodawców, jako spadkobierczyni J. Z., syna I. Z.,
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 maja 2010 r. zmienił orzeczenie Sądu
Rejonowego w ten sposób, że stwierdził, iż spadek po I. Z. nabyli po ½ syn J.Z. i
żona A. Z. Sąd drugiej instancji z urzędu uzupełnił postępowanie dowodowe o
dowód z aktu zgonu J. Z. i na tej podstawie stwierdził prawdziwość
zapewnienia spadkowego wnioskodawczyni, że J. Z. był synem I. Z. i że go przeżył.
W związku z tym na podstawie art. 22 dekretu prawo spadkowe Sąd Okręgowy
stwierdził dziedziczenie po I. Z. przez żonę i syna po połowie, a w uzasadnieniu
postanowienia wyjaśnił, że przyjęte udziały spadkowe były wynikiem błędu,
ponieważ zgodnie z powołanym przepisem w razie zbiegu dziedziczenia
ustawowego przez małżonka i zstępnych małżonka zmarłego udział spadkowy
małżonka wynosi 1
/4 a jedynego zstępnego – J. Z. ¾, lecz błąd może być naprawiony
jedynie przez wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
3
Natomiast w części dotyczącej dziedziczenia po A. Z. Sąd odwoławczy
oddalił apelację stwierdzając, że J.Z., jako pasierb i do tego zmarły przed
spadkodawczynią nie należał do jej spadkobierców ustawowych.
Przeprowadzone postępowanie nie ujawniło krewnych A. Z., którzy byliby
uprawnieni do dziedziczenia po niej, wobec czego ustalenie przez Sąd
Rejonowy, że spadek po A. Z. przypada Gminie L. na podstawie art. 935 k.c.
Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe.
Wnioskodawczyni złożyła skargę kasacyjną od powyższego
postanowienia Sądu Okręgowego, zaskarżając je w części - w zakresie punktu
l zmieniającego postanowienie Sądu Rejonowego co do nabycia spadku po I. Z. i
wniosła o jego uchylenie i zmianę w tej części, przez orzeczenie co do istoty
sprawy i stwierdzenie, że spadek po I. Z. zmarłym dnia 10 stycznia 1954 roku w L.,
ostatnio stale zamieszkałym w L., na podstawie ustawy nabyli: żona A. Z. z domu H. w
wymiarze 1
/4 części spadku, oraz syn J. Z. w wymiarze 3
/4 części spadku; ewentualnie
o uchylenie tego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, a ponadto o przyznanie od Skarbu
Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu wnioskodawczyni kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
Podstawą skargi wnioskodawczyni uczyniła naruszenie prawa materialnego
poprzez niezastosowanie art. 17 i art. 22 dekretu prawo spadkowe, w wyniku czego
wadliwie zostały oznaczone udziały spadkowe A. Z. i J. Z. w spadku po I. Z.;
poprzez niezastosowanie art. XXVI oraz art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.
przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94), nakazujących,
co do zasady, do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie Kodeksu
cywilnego stosować przepisy dotychczasowe oraz poprzez nieprawidłowe
zastosowanie art. 931 § 1 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spośród zarzutów podniesionych w skardze uzasadniony jest jedynie zarzut
nieprawidłowego zastosowania art. 17 i art. 22 dekretu prawo spadkowe, ponieważ
bezsporne jest, że Sąd Okręgowy nie orzekał o spadkobraniu po I. Z. w oparciu
przepisy kodeksu cywilnego, lecz stosował prawo obowiązujące w chwili śmierci
4
tego spadkodawcy, tyle że w wyniku błędu zastosował je niewłaściwie, niezgodnie
z treścią zawartej w nim regulacji. Nie doszło więc do naruszenia art. 961 § 1 k.c.,
ani art. XXVI, ani też art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy
wprowadzające kodeks cywilny, ponieważ pierwszy z nich nie był podstawą
orzekania, a drugi i trzeci zostały zastosowane prawidłowo, skoro podstawą
prawną orzekania były normy prawne wybrane zgodnie ze wskazówkami w nich
zawartymi.
Artykuł 17 § 1 dekretu prawo spadkowe reguluje dziedziczenie przez dzieci
spadkodawcy, które przede wszystkim powołane są do spadku i dziedziczą
w częściach równych. Artykuł 22 tego dekretu określa natomiast zakres, w jakim
małżonek zmarłego dziedziczy z ustawy. W wypadku, kiedy dziedziczy on
w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy - jego udział wynosi ¼. Błąd Sądu
Okręgowego, do którego przyznał się zresztą w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia, polegał więc na nieprawidłowym, niezgodnym z ich treścią,
zastosowaniu art. 17 § 1 i art. 22 dekretu prawo spadkowe, co doprowadziło do
zawyżenia udziału spadkowego małżonka spadkodawcy (udział ten prawidłowo
wynosi ¼) kosztem udziału zstępnego tego spadkodawcy (jego udział wynosi ¾).
Ponieważ skarga kasacyjna oparta była jedynie na podstawie naruszenia prawa
materialnego i podstawa ta okazała się częściowo oczywiście uzasadniona,
należało uchylić postanowienie Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i orzec
co do istoty sprawy na podstawie art. 39816
k.p.c.
Orzeczenie o wynagrodzeniu pełnomocnika wnioskodawczyni z urzędu
uzasadnia art. 223
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.
Dz. U. z 2010 r., Nr 10, poz. 65 ze zm.), § 2 ust. 1 i 3, § 8 ust. 2, § 12 ust. 4 pkt 2
i § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
5