Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 208/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa J. T.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego /…/
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z 29 grudnia 2009 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy uwzględnił
powództwo J. T. co do kwoty 24 574, 20 zł z ustawowymi odsetkami od 13 lipca
2009 r. do dnia zapłaty i umorzył postępowanie w pozostałej części wobec
cofnięcia pozwu.
W ocenie Sądu Rejonowego pozwana nieprawidłowo określiła charakter
pracy górniczej wykonywanej przez powoda, który wykazał, że poniósł szkodę w
postaci obniżonej wysokości emerytury w związku z wystawieniem przez
pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy. Treść świadectwa pracy określona
została przez art. 97 § 2 k.p. oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu
jego wydawania i prostowania z dnia 15 maja 1996 roku (Dz. U. Nr 60, poz. 282).
Zgodnie z art. 97 § 2 k.p. w świadectwie pracy należy podać między innymi
informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych
stanowisk, a także inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień
pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Zakres informacji, które
zgodnie z § 1 rozporządzenia określone zostały jako niezbędne do ustalenia
uprawnień pracownika ze stosunku pracy i ubezpieczenia społecznego obejmuje
także wiadomości dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Dodatkowym potwierdzeniem zakresu
obowiązków pracodawcy, co do wykazania okresów pracy górniczej są przepisy
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jedn. Dz. U. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Zgodnie z art. 125a ust. 2
płatnik składek jest zobowiązany do wystawienia dokumentów (zaświadczeń) w
celu udowodnienia okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, okresów pracy górniczej oraz okresów pracy na kolei. Sąd I instancji
stwierdził, że przepisy nie nakładają na organ rentowy obowiązku kontrolowania
zgodności treści świadectwa pracy z danymi zawartymi w dokumentacji
pracodawcy dotyczącymi wykonywania pracy górniczej i nie można go obarczać
odpowiedzialnością (czy choćby współodpowiedzialnością) za błąd pracodawcy
wynikający z trudności interpretacyjnych i stosowania przepisów prawa. W tym
3
kontekście podkreślono, że powodowi nie przysługiwało w pierwszej kolejności
roszczenie odszkodowawcze do organu rentowego. W konsekwencji pozwany
pracodawca, który nienależycie wykonał obowiązki związane z wydaniem
świadectwa pracy, ponosi odpowiedzialność za szkodę na podstawie art. 471 k.c.
Odpowiedzialność pozwanej według przepisów prawa cywilnego wymaga również
zastosowania tych przepisów do oceny przedawnienia roszczeń
odszkodowawczych W konsekwencji zastosowanie mają reguły ogólne
przedawnienia roszczenia odszkodowawczego i 10-letni okres przedawnienia z art.
118 k.c. w związku z art. 120 k.c. Do roszczenia powoda nie ma zastosowania art.
291 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 18 maja
2010 r. oddalił apelację pozwanej. Podzielił stanowisko Sądu I instancji, że
pozwana ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300
k.p. za szkodę wywołaną wystawieniem wadliwego świadectwa pracy. Skutkami
błędów popełnionych przez pracodawcę nienależycie wykonującego swe obowiązki
nie można obciążać organu rentowego. Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro
pozwana ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa cywilnego, to do
przedawnienia roszczeń powoda mają zastosowanie przepisy części ogólnej k.c.
(art. 117-125 k.c.).
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła pozwana skargą kasacyjną w całości,
zarzucając naruszenia prawa materialnego poprzez: 1) niewłaściwe zastosowanie
art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. – przez przyjęcie, że skarżący nienależycie
wykonał swoje zobowiązanie związane z prowadzeniem dokumentacji
pracowniczej, oraz że wykazano istnienie adekwatnego związku przyczynowego
między nieprawidłowym prowadzeniem dokumentacji pracowniczej i wydaniem
świadectwa a szkodą, 2) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. – przez przyjęcie,
że skarżący, wydając świadectwo pracy w sposób nienależyty wykonał swoje
zobowiązanie prowadzenia dokumentacji pracowniczej, oraz że uczynił to w sposób
zawiniony, 3) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku z art. 361 § 1 k.c. –
poprzez przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego między
wydaniem świadectwa pracy górniczej a poniesioną szkodą, 4) niewłaściwe
zastosowanie art. 362 k.c. w związku z art. 471 k.c. – przez nieuwzględnienie
4
przyczynienia się powoda do powstania szkody przez brak należytej staranności
przy składaniu wniosku o emeryturę, zwłokę w złożeniu wniosku o przeliczenie
świadczenia, a także przez brak odwołania się od decyzji organu rentowego
ustalającej wymiar emerytury, 5) niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS – przez przyjęcie, że organ rentowy nie ponosi żadnej odpowiedzialności za
wydanie błędnej decyzji, 6) niewłaściwe zastosowanie art. 291 §1 k.p. w związku z
art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. – przez przyjęcie, że roszczenie
odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania przez pracodawcę
zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej, pozostające w związku ze
stosunkiem pracy, nie podlega przedawnieniu zgodnie z art. 291 § 1 k.p.,
ewentualnie błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c. – przez
przyjęcie, że roszczenia powodów jako pozostające w związku ze świadczeniem
okresowym nie podlega 3-letniemu przedawnieniu.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na jej oczywistą zasadność. Zaskarżony wyrok wydany został w oparciu decyzję
ZUS z innego postępowania, w którym pozwany nie uczestniczył. Decyzja w tej
innej sprawie stanowiła jedyny dowód nienależytego wykonania zobowiązania
prowadzenia dokumentacji pracowniczej. Powód nie wskazał żadnych okoliczności
faktycznych związanych ze świadczoną u strony skarżącej pracą, z których
wynikałoby, że pozwany w sposób nienależyty wypełnił ciążący na nim obowiązek
prawidłowego określenia charakteru pracy powoda Sąd opierając się na
wymienionej decyzji wydanej w innej sprawie, niezasadnie przyjął
odpowiedzialność skarżącego na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
2) ponadto w skardze przedstawiono istotne zagadnienia prawne, które
sformułowano w formie następujących pytań: a) czy możliwe jest przyjęcie
odpowiedzialności pracodawcy z tytułu zawinionego, nienależytego wykonania
zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej jedynie w oparciu o decyzję
wydaną w innym postępowaniu, którego pracodawca nie był stroną ani nie też w
ogóle nie był powiadomiony o prowadzeniu takiego postępowania, bez
przeprowadzenia w zakresie nienależytego wykonania zobowiązania przez
5
skarżącego żadnych samodzielnych ustaleń przez sąd pracy, b) czy możliwe jest
przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem przez
skarżącego świadectwa pracy górniczej nie uwzględniającego pracy górniczej w
wymiarze półtorakrotnym a poniesioną przez pracownika szkodą w postaci
zaniżenia świadczeń emerytalnych w sytuacji występowania innej okoliczności
pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, a polegającej na
całkowitym braku zainteresowania powoda inną kwalifikacją jego pracy, c) czy sąd
opierając swój wyrok na decyzji organu wydanego między innymi stronami, ma
obowiązek wyjaśnienia sposobu wykorzystania decyzji, d) czy okoliczności braku
należytej staranności przy składaniu wniosku o emeryturę, zwłoki w złożeniu przez
powoda wniosku o przeliczenie świadczenia, a także brak odwołania się od decyzji
organu rentowego ustalającej wymiar emerytury winna zostać oceniona z punktu
widzenia przyczynienia się powodów do wyrządzenia szkody, e) jaki zakres ma
koncepcja obiektywnej wadliwości decyzji organu rentowego i jaki jest zakres
odpowiedzialności organu rentowego w przypadku, gdy organ rentowy
samodzielnie ocenia przesłanki nabycia prawa z ubezpieczenia społecznego, f) czy
w razie stosowania w sprawie przepisów prawa cywilnego dotyczących
przedawnienia, do szkody powstającej sukcesywnie w każdym miesiącu wypłaty
niższego świadczenia emerytalnego, zastosowanie ma 3-letni okres przedawnienia
z art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenie okresowe, czy też ogólny 10-letni termin,
w skardze wskazano również na potrzebę wykładni przepisu prawnego
wywołującego rozbieżności w orzecznictwie sądów – art. 291 § 1 k.p. w kwestii
jego zastosowania do roszczeń określanych zbiorczo roszczeniami z zakresu
prawa pracy, nie będących roszczeniami z istniejącego stosunku pracy, lecz ściśle
związanymi z wcześniej istniejącym stosunkiem pracy.
Wniesiono również o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie
powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnione podstawy. Zasadniczo już
jedynie z tego powodu, że zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 291 § 1 k.p.
Dotychczasowe rozbieżności i kontrowersje zostały bowiem ostatecznie
rozstrzygnięte w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
2011 r., I PZP 5/10 (dotychczas niepublikowana). W uchwale tej rozstrzygnięto, że
roszczenia o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej emerytury wskutek
wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy oraz niewydania
zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art. 291 § 1 k.p.
Tymczasem sądy obu instancji przyjęły, że do dochodzonego roszczenia ma
zastosowanie 10 letni okres przedawnienia z art. 118 k.c. Skład orzekający w
niniejszej sprawie podziela rozstrzygnięcie i jego motywy wyżej powołanej uchwały.
Przedawnienie roszczeń za wady wynikające z dokumentacji pracowniczej należą
do materii prawa pracy. Tak więc roszczenia ze stosunku pracy, jak i roszczeń z
nimi związanych wymaga jednakowego liczenia terminów przedawnienia.
Odpowiedzialność pracodawcy za szkody wyrządzone na skutek niewydania lub
wydania niewłaściwego dokumentu ze stosunku pracy dla celów
ubezpieczeniowych jest sprawą nieuregulowaną w przepisach pracy, co uzasadnia
posiłkowe stosowanie przepisów kodeksu cywilnego. Jednak nie przesądza to o
dopuszczalności stosowania przepisów o terminach przedawnienia roszczeń. Z
zasady odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego do spraw
nieunormowanych w przepisach prawa pracy wynika, że nie mogą one odbiegać od
3 letniego terminu przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy z art. 291 § 1 k.p.
Ponadto należy stwierdzić, że sąd pracy nie był związany ustaleniem
charakteru niewłaściwie udokumentowanej pracy górniczej. Wynika z tego, że Sąd
Okręgowy nie był zwolniony w rozpoznawanej sprawie z obowiązku ustalenia, czy
rzeczywiście wykonywana praca była objęta wyższym przelicznikiem do wyliczenia
emerytury górniczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r, I PK
61/10 (niepublikowany).
Uzasadnione także okazały się zarzuty dotyczące niewykazania
niewłaściwego wykonania obowiązku przez pracodawcę, a w szczególności stopnia
zawinienia i związku przyczynowego ze szkodą (art. 471 k.c oraz art. 6, art. 361,
art. 362 k.p.c.). W tym stanie rzeczy konieczne jest ustalenie w powyższym
7
zakresie. Ponadto należy uwzględnić problem przyczynienia się pracownika do
powstania szkody. Należy przyjąć, że to właśnie pracownik powinien zadbać o
wydanie poprawnego dokumentu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to pracownik
jest najlepiej zorientowany jaką pracę i kiedy świadczył oraz, czy praca ta była
świadczona w szczególnych (górniczych) warunkach. Bierne zachowanie
pracownika powinno być brane pod uwagę przy ocenie stopnia jego przyczynienia
się do powstania lub zwiększenia wyrządzonej przez pracodawcę szkody –
uzyskania zaniżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 68 ust. 1 pkt 1
lit. b ustawy systemowej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I
PK 92/10 i cytowane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego) .
Tak więc można stwierdzić, że w większości zasadne okazały się zarzuty
naruszenia prawa materialnego i procesowego. Także zagadnienia prawne skargi
kasacyjnej w zakresie zawinienia i stopnia przyczynienia się pracodawcy oraz
pracownika do powstałej szkody mają istotne znaczenia dla ostatecznego
rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 125 ustawy emerytalnej pracodawcy nie
mają obowiązku wyręczania pracowników w sporządzaniu wniosków emerytalnych,
a jedynie mają obowiązek współdziałania w gromadzeniu dokumentów oraz
udzielania niezbędnych informacji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Oznacza to, że zaniechanie terminowego skorygowania wadliwych
dokumentów nie mogą być pomijane przy ocenie podstaw prawnych i rozmiaru
odpowiedzialności za szkodę powstałą na skutek otrzymywania zaniżonych
świadczeń emerytalnych.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
k.p.c, orzeczono jak w sentencji
wyroku.