Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 1/11
POSTANOWIENIE
Dnia 30 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie Beaty P. kuratora spadku po Bajli M.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 30 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 września 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od wnioskodawcy Skarbu Państwa - Prezydenta
Miasta K. na rzecz uczestnika Beaty P. - kuratora spadku
po Bajli M. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z 22 kwietnia 2010 r., wydanym w sprawie z wniosku
Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K. przy uczestnictwie
kuratora spadku po Bajli M. - Beaty P., Sąd Rejonowy stwierdził, że Skarb Państwa
z dniem 1 sierpnia 1977 r. nabył własność nieruchomości złożonej z działki nr 43 w
K. obręb 3, zabudowanej budynkiem mieszkalnym przy ul. S. nr 21, dla której Sąd
Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr /.../.
Sąd Rejonowy ustalił, że Bajla M. ujawniona jest w księdze wieczystej jako
właściciel nieruchomości złożonej z działki nr 43 obręb 3, zabudowanej budynkiem
mieszkalnym przy ul. S. nr 21. W 1946 r. przed Sądem Okręgowym toczyła się
sprawa z wniosku Bajli M. o wydanie tej nieruchomości. Zostało ono zakończone
19 lutego 1947 r. zawarciem ugody. Po wojnie zarząd budynkiem sprawowały
kolejno Okręgowy Urząd Likwidacyjny, Miejski Zarząd Nieruchomości
Opuszczonych i Porzuconych, Zarząd Nieruchomości Miejskich, Miejski Zarząd
Budynków Mieszkalnych, Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej i Zarząd
Budynków Komunalnych. Zarządcy budynku prowadzili książki meldunkowe oraz
sporządzali karty ewidencyjne lokali dla celów kwaterunkowych. Skarb Państwa
wykonywał w budynku naprawy bieżące, konserwacje, remonty kapitalne, a swoje
wierzytelności z tytułu wydatków poczynionych na remonty budynku zabezpieczył
hipoteką przymusową. Lokatorzy, którzy zamierzali wykonywać remonty w
zajmowanych mieszkaniach zwracali się o zgodę do zarządcy budynku. W
przekonaniu lokatorów właścicielem nieruchomości był Skarb Państwa.
Sąd Rejonowy wskazał, że Skarb Państwa objął nieruchomość we władanie
samowolnie, nie w oparciu o akt administracyjny, a w związku z bezczynnością
właściciela. Bajla M. po przywróceniu jej w 1947 r. posiadania nieruchomości nie
wykonywała w stosunku do nieruchomości żadnych aktów świadczących
o posiadaniu. Skarb Państwa władał zatem całą nieruchomością w sposób
samodzielny i niezależny od woli właścicieli, a działania które podejmował
odpowiadały dyspozycjom właściciela i jednocześnie wyrażały po jego stronie wolę
władania rzeczą jak właściciel. Także osoby trzecie uważały Skarb Państwa za
właściciela nieruchomości. Zabezpieczenie przez Skarb Państwa wierzytelności
3
o zwrot wydatków poczynionych na remont budynku przez wpis hipoteki
przymusowej w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości wynikało
z obowiązujących przepisów prawa i było czynnością rutynową, a jej dokonanie nie
oznacza, że Skarb Państwa nie miał woli władania nieruchomością dla siebie.
Skarb Państwa był przy tym w złej wierze, miał bowiem świadomość, że nie jest
właścicielem nieruchomości, a zatem nabył własność z upływem trzydziestoletniego
terminu władania nieruchomością jak właściciel. Jako podstawę rozstrzygnięcia
Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 298 dekretu z 11 października 1946 r. –
Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319; dalej: pr. rzecz.) oraz art. 172 k.c., a co do
kosztów postępowania - art. 520 § 1 k.p.c.
Postanowieniem z 10 września 2010 r. Sąd Okręgowy w uwzględnieniu
apelacji uczestniczki zmienił postanowienie Sądu Rejonowego z 22 kwietnia 2010 r.
w ten sposób, że wniosek oddalił i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki
kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy uznał za własne.
Z odwołaniem się do zeznań poszczególnych lokatorów mieszkań w kamienicy
przyjął jednak, że przekonanie o przysługiwaniu Skarbowi Państwa własności
nieruchomości nie było powszechne. Niektórzy lokatorzy za właściciela
nieruchomości uważali Gminę, ale w większości zdawali sobie sprawę,
że nieruchomość miała prywatnego właściciela. Budynek przy ul. S. nr 21 przez
długi czas figurował w wykazie nieruchomości zarządzanych przez jednostki
państwowe z adnotacją że właściciel jest nieznany z miejsca pobytu. Lokatorzy,
którzy starali się o wykupienie na własność mieszkań zbierali informacje na temat
właścicielki nieruchomości Bajli M. Sąd Okręgowy ustalił nadto, że 21 lutego 1955 r.
w Iwh 35 wpisana została hipoteka przymusowa do kwoty 32.943 zł na rzecz
Skarbu Państwa na podstawie wykazu zaległości podatkowych sporządzonego 31
stycznia 1955 r. przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.
Sad Okręgowy podzielił zarzut apelującej, że Sąd Rejonowy nie sprecyzował
daty, od której miał biec 30-letni termin zasiedzenia nieruchomości, zakończony
z dniem 1 sierpnia 1977 r. Przyjęcie, że posiadanie samoistne wnioskodawcy
rozpoczęło się z końcem lipca 1947 r., gdy właścicielka nie objęła nieruchomości
4
w posiadanie wymagało wykazania, że w tym czasie nastąpiło jakieś zdarzenie
świadczące o dostrzegalnej dla innych osób zmianie charakteru działań Skarbu
Państwa podejmowanych w stosunku do nieruchomości, której dotyczy wniosek.
Powinno z niego wynikać, że Skarb Państwa już nie włada nieruchomością
w zastępstwie nieobecnego właściciela, lecz we własnym imieniu i dla siebie. Przez
samo zawarcie ugody dotyczącej przywrócenia posiadania właścicielowi władztwo
faktyczne Skarbu Państwa nad nieruchomością nie mogło przekształcić się w jej
posiadanie, a w sprawie brak jest dowodów na to, by taka zmiana nastąpiła. Z faktu
nadzorowania najmów lokali w kamienicy i podejmowania decyzji o remontach
nie można wysnuć wniosku, że Skarb Państwa władał nieruchomością
jak właściciel.
Wprawdzie w odniesieniu do nieruchomości przy ul. S. nr 21 nie została
wydana decyzja właściwego do spraw gospodarki mieszkaniowej organu prezydium
rady narodowej o jej przejęciu w zarząd państwowy w trybie rozporządzenia
Ministra Gospodarki Komunalnej z 9 czerwca 1959 r. w sprawie przejmowania
budynków w zarząd państwowy. Nie wystarczy to jednak do przyjęcia, że Skarb
Państwa władał nieruchomością jak właściciel. Posiadaczem nieruchomości jest
bowiem ten, kto nią faktycznie włada z zamiarem władania dla siebie. Element
animus possidendi w praktyce wymaga obiektywizacji, a zatem świadczą o nim
okoliczności zewnętrzne. Nie można twierdzić, iż Skarb Państwa uważał się za
właściciela nieruchomości, skoro zabezpieczył hipoteką roszczenia w stosunku do
nieobecnego właściciela o zwrot wydatków na remonty przeprowadzone w
budynku. Działanie to świadczyło o władaniu nieruchomością za właściciela, a nie
jak właściciel. Władanie nieruchomością przez Skarb Państwa było
charakterystyczne dla okresu publicznej gospodarki lokalami (wynajmowanie lokali
znajdujących się na nieruchomości i pobieranie czynszów od lokatorów), było
zatem faktycznym zarządem sprawowanym za właściciela. Administrowanie
lokalami znajdującymi się w budynku mieszkalnym wykonywane było przez
jednostki organizacyjne, którym powierzono te zadania zarówno w odniesieniu do
budynków przejętych w zarząd, jak i tych posiadanych bez tytułu prawnego.
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego z 10 września
2010 r. złożył wnioskodawca. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2
5
k.p.c. zarzucił, że zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem art. 234 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a polegało na
nieuwzględnieniu przy orzekaniu domniemania prawnego z art. 339 k.c., mimo
nieobalenia go przez uczestniczkę. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
skarżący zarzucił, że zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem prawa
materialnego: - art. 339 k.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 298 pr. rzecz. w zw. z art. 4
ustawy z 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz.
311), a także art. 298 pr. rzecz. w zw. z art. 7 przepisów ogólnych prawa cywilnego,
przez niewłaściwe zastosowanie; - art. 336 k.c. w zw. z art. 296 § 1 pr. rzecz. oraz
art. 338 k.c. w zw. z art. 297 pr. rzecz. poprzez niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu, że zespół czynności podejmowanych przez Skarb
Państwa w ramach gospodarowania nieruchomością, której Skarb Państwa nie
objął w przymusowy zarząd państwowy, to jest wynajem lokali w budynku,
meldowanie lokatorów, wykonywanie udokumentowanych remontów oraz bieżąca
administracja i utrzymanie budynku bez zgody i wiedzy właścicieli nieruchomości,
a także pobieranie czynszów na rachunek Skarbu Państwa, uiszczanie należności
związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości, świadczy o tym,
że wnioskodawca był jedynie dzierżycielem (bądź posiadaczem zależnym)
nieruchomości; - art. 172 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. oraz art. 50 § 1 i 2 w zw.
z art. 296 § 1 pr. rzecz. w zw. z art. XLI § 2 ustawy z 23 kwietnia 1946 r. - Przepisy
wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94) przez niezastosowanie,
w związku z przyjęciem, że złożenie przez posiadacza wniosku o wpis hipoteki
w trybie ustawy z 22 kwietnia 1959 r. o remontach i odbudowie oraz o wykańczaniu
budowy i nadbudowie budynków (Dz. U. z 1968 r. Nr 36, póz. 249 ze zm.) na
nieruchomości, wobec której nie wydano na podstawie przepisów § 2 i 4
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z 9 czerwca 1959 r. w sprawie
przejmowania budynków w zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237 ze zm.)
decyzji o przejęciu w zarząd państwowy, świadczy o braku po stronie
wnioskodawcy woli władania nieruchomością dla siebie, a tym samym wyklucza
samoistny charakter posiadania nieruchomości w sytuacji, gdy wierzytelność
powstała z mocy prawa, a wnioskodawca nie podejmował żadnych działań celem
jej wyegzekwowania.
6
Skarżący wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez
oddalenie apelacji względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uczestniczka wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zgłoszony przez skarżącego na rozprawie wniosek o przekazanie przez
Sąd Najwyższy do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi pytania prawnego
o treści: „czy złożenie przez posiadacza nieruchomości wniosku o wpis hipoteki na
tej nieruchomości na swoją rzecz wyklucza samoistny charakter jego posiadania
niezależnie od innych zachowań posiadacza wskazujących na wolę władania
nieruchomością jak właściciel, a w szczególności czy złożenie wniosku o wpis
hipoteki przymusowej w celu zabezpieczenia wierzytelności Państwa na podstawie
art. 13 ust. 3 ustawy z 22 kwietnia 1959 r. o remontach i odbudowie oraz
o wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków (tekst jedn. Dz. U. z 1968 r. Nr 36,
poz. 249) wyklucza samoistny charakter posiadania Skarbu Państwa", nie został
uwzględniony z uwagi na brak ku temu podstaw przewidzianych w art. 39817
§ 1
k.p.c.
2. Stosownie do art. 234 k.p.c. domniemania ustanowione przez prawo
(domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego
nie wyłącza. Artykuł 339 k.c. ustanawia domniemanie, że ten kto rzeczą faktycznie
włada, jest jej posiadaczem samoistnym. Domniemanie samoistnego posiadania,
wynikające z art. 339 k.c., obowiązuje od chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego.
Wcześniej, art. 298 pr. rzecz. przewidywał domniemanie, że osoba, która rzeczą
faktycznie włada, jest jej posiadaczem. Z odwołaniem się do obu tych przepisów
wnioskodawca objaśniał swój status, jako władającego nieruchomością, której
dotyczył wniosek o stwierdzenie zasiedzenia. W celu zastosowania wobec niego
domniemania przewidzianego przez art. 339 k.c. wnioskodawca miał obowiązek
wykazać, że władał nieruchomością, której dotyczy wniosek przez czas konieczny
do zasiedzenia. Domniemanie przewidziane przez art. 339 k.c., tak samo jak
domniemanie przewidziane przez 298 pr. rzecz., ma charakter wzruszalny, a zatem
Sądy obu instancji mogły prowadzić dowody zmierzające do wykazania
7
okoliczności przeciwnych niż objęte treścią domniemania. Skoro wyniki
postępowania dowodowego świadczą o tym, że władanie przez wnioskodawcę
nieruchomością, której dotyczy wniosek miało charakter władania nią za
nieobecnego właściciela, nie zaś w swoim imieniu i na swoją rzecz, to uznać
trzeba, iż domniemanie z art. 339 k.c. zostało przez uczestniczkę obalone.
Z powyższych względów za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia przez
Sąd Okręgowy art. 234 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż domniemania prawne
powołane w skardze kasacyjnej zostały skutecznie podważone dowodami
przeprowadzonymi w sprawie.
3. Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności nieruchomości w związku
z jej posiadaniem samoistnym przez oznaczony w ustawie okres (art. 172 k.c.).
Posiadaczem samoistnym rzeczy - jak stanowi art. 336 k.c. - jest ten kto rzeczą
faktycznie włada jak właściciel. Dla zakwalifikowania posiadania nieruchomości
jako samoistnego konieczne jest faktyczne władanie rzeczą (corpus), które treścią
odpowiada faktycznemu władztwu nad rzeczą wykonywanemu przez właściciela,
oraz istnienie elementu woli - zamiaru posiadania rzeczy dla siebie (cum animo rem
sibi habendi). Element psychiczny pozwala na odróżnienie posiadania (art. 336
k.c.), zarówno samoistnego (władanie nieruchomością jak właściciel), jak
i zależnego (władanie nieruchomością jak użytkownik, zastawnik, najemca,
dzierżawca itp.), od dzierżenia (władanie nieruchomością za kogoś innego – art.
338 k.c.). Z art. 338 k.c., a wcześniej z art. 297 pr. rzecz. wynika, że dzierżenie tym
różni się od posiadania, że dzierżyciel nie ma woli posiadania rzeczy dla siebie,
lecz włada faktycznie rzeczą za kogo innego (animus possidendi rem pro alieno,
aniumus detendi). Również na dzierżenie oprócz wspomnianego elementu woli
składa się faktyczne władanie rzeczą (corpus), które manifestuje się na zewnątrz
tak samo jak posiadanie.
Po zakończeniu wojny jednostki organizacyjne Skarbu Państwa władały
nieruchomością przy ul. S. nr 21 na podstawie dekretu z 8 marca 1946 r. o
majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87). W orzecznictwie
ugruntowany jest pogląd, że faktyczne władanie Skarbu Państwa wykonywane na
podstawie przepisów tego dekretu było władaniem za właściciela lub posiadacza,
nie było więc posiadaniem w rozumieniu prawa cywilnego (por. uchwałę Izby
8
Cywilnej z 24 maja 1956, z uzupełnieniem wprowadzonym uchwałą z 26
października 1956 r., 1 CO 9/56, OSN 1957, nr 1, poz. 1, postanowienie Sądu
Najwyższego z 24 maja 2005 r., V CK 664/04, nie publ.).
Przyjęcie, że od chwili objęcia nieruchomości w faktyczne władanie
wnioskodawca nie był jej posiadaczem nie eliminowało możliwości późniejszej
zmiany charakteru władania tą nieruchomością z dzierżenia w posiadanie, w tym
też samoistne. Aby doszło do zmiany dzierżenia w posiadanie władający faktycznie
rzeczą musi zamanifestować w sposób zauważalny dla innych podmiotów
(właściciela i otoczenia), zmianę sposobu władania nieruchomością, podobnie jak
ma to miejsce w przypadku zmiany charakteru posiadania rzeczy z zależnego
w posiadanie samoistne (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 13 marca
1971 r., III CRN 516/70, OSPiKA 1971, nr 11, poz. 207; z 17 grudnia 1999 r.,
III CKN 9/99, nie publ.; z 29 września 2004 r., II CK 550/03, nie publ.).
Zmiana dzierżenia nieruchomości przez wnioskodawcę w posiadanie mogła
nastąpić w związku z przywróceniem posiadania nieruchomości podlegającej
przepisom dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich (por. postanowienia
SN: z 4 stycznia 1966 r., III CR 164/65, PUG z 1996, nr 7, poz. 242; z 14 czerwca
1996 r., II CRN 15/96, niepubl.). Ocena władania jako posiadania samoistnego,
stanowiącego przesłankę zasiedzenia nieruchomości, nie jest uzależniona
od okoliczności uzyskania przez Skarb Państwa władania rzeczą (w ramach
imperium czy dominium), lecz wyłącznie od sposobu władania rzeczą, jest zatem
oceniania w kontekście przesłanek określonych w art. 336 k.c., czyli władztwa nad
rzeczą i woli władania rzeczą dla siebie(por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej
Sądu Najwyższego z 26 października 2007 r., III CZP 30/07 OSNC 2008, Nr 5,
poz. 43).
Wnioskodawca twierdził, że od 1947 r. jego jednostki organizacyjne władały
nieruchomością, której dotyczy wniosek, a - w świetle art. 339 k.c. - władanie
to przemawia za przypisaniem mu statusu posiadacza samoistnego nieruchomości.
Uczestniczka zaprzeczyła temu, by władanie nieruchomością przez wnioskodawcę
miało cechy posiadania samoistnego. W tej sytuacji zasadnicze znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy miała ocena charakteru władania nieruchomością przez
9
Skarb Państwa od lipca 1947 r. i zakwalifikowanie go jako posiadania samoistnego,
zależnego względnie dzierżenia.
Władanie nieruchomością przez Skarb Państwa można by zakwalifikować
jako posiadanie samoistne w rozumieniu art. 336 k.c., gdyby miało ono treść
przewidzianą tym przepisem, charakteryzującą się takim władztwem nad rzeczą,
które związane jest z korzystaniem z niej z wyłączeniem innych osób, pobieraniem
pożytków i dochodów we własnym imieniu i dla siebie, jak też swobodnym
dysponowaniem nią. Rzeczywista wola posiadacza, która decyduje o charakterze
posiadania wynika z manifestowania na zewnątrz aktów władania rzeczą, które
w ocenie osób trzecich stanowią przejaw właścicielskiego zachowania. Istotne jest
zatem postrzeganie posiadacza przez otoczenie jako właściciela.
W rozstrzyganej sprawie ocenie podlegało władanie nieruchomością przez
wnioskodawcę datujące się – według twierdzeń wniosku - od lipca 1947 r.
Za prawidłową należy uznać ocenę Sądu Okręgowego, że samo zawarcie ugody
w sprawie o przywrócenie posiadania właścicielce nie musiało oznaczać
automatycznego przekształcenia się dzierżenia nieruchomości w posiadanie
samoistne Skarbu Państwa. Właścicielka nieruchomości przy ul. S. nr 21, o której
istnieniu Skarb Państwa wiedział, po przywróceniu jej 25 kwietnia 1947 r.
posiadania tej nieruchomości, nie objęła jej faktycznie we władanie ani też nie
zleciła zarządu tą nieruchomością żadnej osobie czy jednostce organizacyjnej. Z
ustaleń Sądów nie wynika, żeby w odniesieniu do nieruchomości została wydana
decyzja o powierzeniu jej w zarząd na podstawie przepisów ustawy z 16 grudnia
1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz. Pr. RP Nr 21,
poz. 87 ze zm.), rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z 9 czerwca 1959
r. w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237
ze zm.), czy też rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony
Środowiska z 5 października 1974 r. w sprawie przejmowania budynków
niestanowiących własności jednostek gospodarki uspołecznionej w zarząd
terenowych organów administracji państwowej lub jednostek gospodarczych
(Dz. U. Nr 37, poz. 222). Jednocześnie z ustaleń tych wynika, że określone
czynności w stosunku do nieruchomości i korzystających z niej osób podejmowały
państwowe, a od 1990 r. – komunalne jednostki organizacyjne, powołane do
10
wykonywania zarówno zarządu, jak i administracji zabudowanych nieruchomości
przejętych w zarząd państwowy na podstawie powołanych wyżej przepisów lub
faktycznie, bez uprzedniego wydania w tym przedmiocie rozstrzygnięć
w przewidzianej prawem formie. Objęcie w faktyczny zarząd zabudowanych
nieruchomości, także tych, co do których zapadły orzeczenia o przywróceniu ich
posiadania nieobecnym z uwagi na czas wojny właścicielom, miało związek
z potrzebą podjęcia działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych społeczeństwa w warunkach powojennych i wejściem w życie
przepisów o publicznej gospodarce lokalami. Skoro ustawodawca nałożył na
organy administracji zadanie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, a formą
realizacji tego zadania było kreowanie i rozwiązywanie stosunków najmu
decyzjami, które początkowo mogły dotyczyć lokali we wszystkich kategoriach
budynków (państwowe, prywatne, kamienice czynszowe, domy jednorodzinne),
a wydawane były niezależnie od woli właściciela, to obowiązki właściciela –
wynajmującego, gdy ten był nieobecny, musiała wykonywać jednostka
organizacyjna powołana do zarządzania nieruchomościami. Z tego względu
wykazywanie przez wnioskodawcę, że sposób jego władania sporną
nieruchomością, polegający na wydawaniu decyzji o przydziale lokalu, zawieraniu
umów najmu, pobieraniu czynszu i wykonywaniu remontów, odpowiadał władaniu
wykonywanemu przez właściciela, nie wyłączało możliwości przyjęcia przez Sąd,
że wnioskodawca był jedynie dzierżycielem. Z tymi wnioskami koresponduje
ustalenie, że Skarb Państwa zabezpieczył przez wpis hipoteki przymusowej swoją
wierzytelność o zwrot wydatków dokonanych na remont budynku przy ul. S. nr 21, a
podstawą dla wydatkowania środków finansowych na remont i następnie
zabezpieczenia wierzytelności o ich zwrot były przepisy ustawy z 22 kwietnia
1959 r. o remontach i odbudowie oraz o wykańczaniu budowy i nadbudowie
budynków (tekst jedn. Dz. U. z 1968 r. Nr 27, poz. 166 ze zm.). Ustawa ta miała
zastosowanie do takich budynków, stanowiących własność osób fizycznych lub
prawnych, w których wprowadzono publiczną gospodarkę lokalami (art. 1 ustawy
z 22 kwietnia 1959 r.). Niezależnie od tego z jakiego źródła pochodziły środki
przeznaczone na przeprowadzenie remontów, także kapitalnych, nie ma podstaw
do przyjęcia, że remonty dokonywane były przez Skarb Państwa we własnym
11
imieniu i dla siebie, skoro następnie nieruchomość została obciążona hipoteką do
wysokości poniesionych wydatków. Stanowiło to wyraz działania na rzecz i koszt
wpisanych do księgi wieczystej właścicieli, do których należały lokale będące
przedmiotem publicznej gospodarki lokalami. Hipoteczne zabezpieczenie roszczeń
względem nieobecnego właściciela z tytułu poniesionych przez Skarb Państwa
kosztów remontów budynku na nieruchomości przy ul. S. nr 21, przemawia
za przyjęciem, iż Skarb Państwa cały czas władał nieruchomością za właściciela,
a nie jak właściciel. Trafnie w związku z tym przyjął Sąd Okręgowy, że władanie
nieruchomością przez Skarb Państwa świadczyło jednoznacznie o władaniu przez
wnioskodawcę nieruchomością w sposób charakterystyczny dla okresu publicznej
gospodarki lokalami, a więc nosiło cechy zarządu sprawowanego za właściciela.
W sprawie nie zostały ustalone takie okoliczności, które by świadczyły o tym,
że podejmowane przez te jednostki działania w odniesieniu do nieruchomości przy
ul. S. nr 21, wynikały z traktowania jej jak własnej i polegały na demonstrowaniu
względem innych podmiotów woli decydowania o niej jak właściciel.
Zasadnie przyjął także Sąd Okręgowy, że brak u wnioskodawcy woli
posiadania nieruchomości dla siebie uzasadnia również treść zarządzenia
Prezydenta Miasta z 14 lipca 2004 r., która potwierdza, że według dokumentacji
posiadanej przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, w oparciu o którą
wydano to zarządzenie, nieruchomość przy ul. S. nr 21 nie stała się własnością
Skarbu Państwa i miała status rzeczy znajdującej się jedynie w zarządzie
wnioskodawcy. Z treści zarządzenia i jego uzasadnienia wynika, że zarządzanie
nieruchomościami miało się odbywać z korzyścią dla zastępowanych osób i nie
mogło prowadzić do zasiedzenia.
Skoro zatem uczestniczka obaliła domniemanie, że władanie
nieruchomością przez wnioskodawcę ma charakter posiadania samoistnego,
o którym stanowi art. 336 k.c. (poprzednio art. 296 § 1 pr. rzecz.), a było jedynie jej
dzierżeniem w rozumieniu art. 338 k.c. (poprzednio art. 297 pr. rzecz.), to tym
samym Sąd Okręgowy nie naruszył przepisów art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 336
k.c. oraz art. 50 § 1 i 2 w zw. z art. 296 § 1 pr. rzecz. w zw. z art. XLI § 2 ustawy
z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz.
12
94) przyjmując, że wnioskodawca nie nabył prawa własności nieruchomości objętej
wnioskiem przez zasiedzenie.
Uwzględniając powyższe skarga kasacyjna została oddalona na podstawie
art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
jz