Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 603/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa Leszka i Jerzego B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Trzeciego Urzędu Skarbowego
i Dyrektorowi Izby Skarbowej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 maja 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powodów Leszka B. i Jerzego B. na rzecz
Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwoty po 3600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego;
3. przyznaje radcy prawnemu Krzysztofowi N. od Skarbu
Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 3600 zł (trzy tysiące
sześćset) powiększoną o stawkę podatku VAT, tytułem
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
powodom z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Powodowie Leszek B. i Jerzy B. początkowo domagali się zasądzenia od
Skarbu Państwa - Naczelnika III Urzędu Skarbowego oraz Dyrektora Izby
Skarbowej kwoty 50.000.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu
tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W piśmie z dnia
12.11.2008 r. powodowie sprecyzowali to żądanie wskazując, że w niniejszej
sprawie dochodzą wyrównania im szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdy, jakie
powstały w związku z wykonaniem decyzji podatkowych określonych w pozwie,
które następnie zostały uchylone. Z tytułu utraty obiektów sklepowych domagali się
- 6.117.120 zł, obiektów magazynowych 6.372.000 zł, za znaki handlowe „B. ", „H.",
których powodowie byli właścicielami i wprowadzili na rynek, co najmniej 5.000.000
zł, za nieruchomości oznaczone w KW /.../ , nie mniej niż 600.000 zł każda, z tytułu
utraconych marż, jaką powodowie uzyskaliby, gdyby prowadzili działalność za
okres do 2008 r. - 74.694.137 zł. Poza tym powodowie dochodzili zadośćuczynienia
za całkowitą utratę możliwości prowadzenia takiej jak poprzednio działalności w
wysokości po 5.000.000 zł dla każdego z powodów. Powód Leszek B. domagał się
dodatkowo kwoty 1.000.000 zł tytułem zrekompensowania cierpienia związanego z
ograniczoną możliwością pomocy choremu dziecku - Karolinie B. Straty, które
powodowie ponieśli w wyniku wprowadzenia w życie decyzji skarbowych z
14.07.1998 r. oszacowali nadto na 2.000.000 zł.
Strona pozwana - Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości
oraz zasądzenie kosztów postępowania. Pozwany Skarb Państwa zakwestionował
istnienie przesłanki bezprawności w zachowaniach, w których powodowie dopatrują
się szkody; podniósł także zarzut przedawnienia.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Ustalił, że w dniu 14.07.1998 r. III Urząd Skarbowy określił dla powoda Leszka B. i
jego małżonki Małgorzaty B. wysokość zaległości podatkowej w podatku
dochodowym od osób fizycznych za 1993 r. w wysokości 336.096,90 zł przy
zaległości wynoszącej 342.612,50 zł oraz wysokość odsetek od zaległości na dzień
wydania powyższej decyzji w kwocie 793.450,70 zł. W dniu 30.10.1998 r. Izba
Skarbowa uchyliła w całości w/w decyzję organu pierwszej instancji i przekazała
3
sprawę do ponownego rozpatrzenia przez ten organ, gdyż rozstrzygnięcie sprawy
wymagało uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w znacznej
części. W dniu 24.10.1999 r. III Urząd Skarbowy określił Leszkowi i Małgorzacie
małż. B. należny podatek dochodowy od osób fizycznych za rok 1993 w wysokości
334.067,60 zł i ustalił zaległość w podatku w wysokości 327.552 zł wraz z
odsetkami za zwłokę od zaległości w kwocie 926.033,90 zł. W dniu 29.05.2000 r.
Izba Skarbowa uchyliła decyzję organu pierwszej instancji w całości i ustaliła
Leszkowi i Małgorzacie małż. B. zaległość w podatku dochodowym za rok 1993 na
245.351,60 zł wraz z odsetkami za zwłokę od zaległości w kwocie 693.642,20 zł.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 5.04.2002 r. uchylił w/w
decyzję Izby Skarbowej z dnia 29.05.2002 r. Stwierdził, że przesłanki
opodatkowania w przedmiotowej sprawie były wyjątkowo skomplikowane, gdyż na
sporne pozycje zarówno co do wartości sprzedaży, jak i kosztów uzyskania
przychodów składa się szereg zdarzeń gospodarczych i dowodów je
dokumentujących. Taki stan wymagał od organów podatkowych odrębnego
omówienia i czytelnego powiązania z odpowiednią częścią materiału dowodowego.
Tej funkcji nie spełniają akta dołączone do zaskarżonej decyzji, ani sama decyzja.
Wobec tego niemożliwa była ocena legalności decyzji, a ocena wszystkich
merytorycznych zarzutów skargi okazała się przedwczesna.
W dniu 10.12.2002 r. Izba Skarbowa uchyliła ponownie decyzję organu
pierwszej instancji w całości i ustaliła Leszkowi i Małgorzacie małż. B. podatek za
rok 1993 w wysokości 259.660,80 zł, natomiast zaległość w podatku dochodowym
w wysokości 245.132,40 zł wraz z odsetkami za zwłokę od tej zaległości w kwocie
693.022,50 zł.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 19.11.2003 r. oddalił skargę
na decyzję Izby Skarbowej z dnia 10.12.2002 r.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 13.01.2005 r. oddalił skargę
kasacyjną na decyzję Izby Skarbowej z dnia 10.12.2002 r.
W dniu 31.08.1999 r. III Urząd Skarbowy określił dla powoda Jerzego B. i
jego małżonki Tatiany B. wysokość zaległości podatkowej w podatku dochodowym
od osób fizycznych za 1993 r. w kwocie 327.320 zł, przy wysokości zobowiązania
4
wynoszącego 333.918,30 zł oraz wysokość odsetek od zaległości na dzień wydania
powyższej decyzji w kwocie 918.060,40 zł.
W dniu 29.05.2000 r. Izba Skarbowa uchyliła w całości decyzję organu
pierwszej instancji i ustaliła Jerzemu i Tatianie małż. B. zaległość w podatku
dochodowym za rok 1993 na 245.463,60 zł wraz z odsetkami za zwłokę od
zaległości w kwocie 688.471,30 Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia
5.04.2002 r. uchylił w/w decyzję Izby Skarbowej z dnia 29.05.2002 r. Sąd
Administracyjny wskazał na wadliwość sporządzonego uzasadnienia, które zostało
sporządzone w sposób uniemożliwiający ocenę jej legalności. Wobec tego ocena
wszystkich merytorycznych zarzutów skargi okazała się przedwczesna.
W dniu 10.12.2002 r. Izba Skarbowa uchyliła ponownie decyzję organu
pierwszej instancji w całości i ustaliła Jerzemu i Tatianie małż. B. podatek za rok
1993 w wysokości 259.804 zł, natomiast zaległość w podatku dochodowym w
wysokości 245.245,20 zł wraz z odsetkami za zwłokę od tej zaległości w kwocie
687.858,70 zł.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 19.11.2003 r. oddalił skargę
na decyzję Izby Skarbowej z dnia 10.12.2002 r. Naczelny Sąd Administracyjny
wyrokiem z dnia 13.01.2005 r. oddalił także skargę kasacyjną na decyzję Izby
Skarbowej z dnia 10.12.2002 r.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że takie okoliczności jak dobra kondycja
przedsiębiorstwa powodów do czasu wydania decyzji skarbowych, wysoka
dynamika jego rozwoju i brak innych problemów przedsiębiorstwa, perspektywy
i plany rozwojowe spółki powodów oraz przyczyny pogarszającego się stanu
przedsiębiorstwa powodów mogłyby zostać wykazane jedynie poprzez dokumenty
finansowe ocenione następnie przez biegłego, gdyż wymagało to niewątpliwie
wiedzy specjalistycznej. Powodowie, na których spoczywał stosownie do art. 6 k.c.
ciężar dowodu, nie zgłosili takich wniosków dowodowych, a Sąd nie miał obowiązku
powołania dowodu z urzędu. Jednocześnie Sąd wskazał, iż roszczenie powodów
uległo przedawnieniu z uwagi na treść art. 4421
§ 1 k.c. Ponadto, zdaniem Sądu
Okręgowego, na podstawie art. 417 § 1 k.c. Skarb Państwa mógł ponosić jedynie
5
odpowiedzialność odszkodowawczą. Żądanie zasądzenia zadośćuczynienia było
zatem bezzasadne.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 maja 2010 r. oddalił apelację powodów i
orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd II instancji wskazał, że nie podziela oceny Sądu pierwszej instancji
co do podstaw prawnych oddalenia powództwa. Za prawidłowe uznał natomiast
stwierdzenie, że powodowie nie wykazali wysokości dochodzonych roszczeń..
Zdaniem Sądu drugiej instancji podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa nie
mógł stanowić art. 4171
§ 2 k.c. lecz art. 417 k.c., a o przedawnieniu można było
czynić rozważania w oparciu o art. 442 k.c., a nie art. 4421
§ 1 k.c., jak to przyjął
Sąd pierwszej instancji, choć w tej ostatniej kwestii zmiana oznaczenia artykułu, jaki
zastosował Sąd pierwszej instancji, z uwagi na tożsamą treść z art. 442 § 1 k.c.,
nie miała wpływu na prawidłowość tam wyrażonego poglądu. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego w sprawie zachodził brak odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa, w sytuacji, gdy uchylone decyzje podatkowe były nieostateczne
i podlegały kontroli instancyjnej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargą kasacyjną przez
powodów. Skarżący wnieśli o uchylenie tego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu pierwszej instancji, zniesienie postępowania w obu instancjach
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna została oparta na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1
k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa procesowego skarżący zarzucił
naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c., art. 245 k.p.c., art. 162 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. i art. 382 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 153 p.p.s.a.
oraz art. 328 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., a w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego naruszenie art. 417 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony był zarzut naruszenia art. 379 pkt 5 k.p.c. W judykaturze
wyjaśniono, iż pozbawienie strony możności obrony jej praw w rozumieniu art. 379
pkt 5 k.p.c. ma miejsce w sytuacji, gdy na skutek wadliwości procesowych sądu lub
strony przeciwnej, strona nie mogła i faktycznie nie brała udziału w całym
6
postępowaniu lub jego istotnej części, gdy w postępowaniu sądowym całkowicie
pozbawiono stronę, wbrew jej woli, możności podejmowania lub świadomego
zaniechania czynności procesowych zmierzających do ochrony jej sfery prawnej, (por.
wyrok SN z dnia 17 stycznia 2003 r., I CK 166/02, wyrok SN z dnia 17 października
2003 r., IV CK 76/02, wyrok SN z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1211/00,
postanowienie SN z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 181/10, postanowienie SN z dnia
6 maja 2003 r., I CZ 43/03). W rozpoznawanej sprawie prawo powodów do obrony
w tym znaczeniu nie zostało naruszone. W toku postępowania powodowie byli
reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika , który brał udział w postępowaniu
dowodowy. Należy przy tym zwrócić uwagę, że oddalenie wniosków dowodowych, na
co powoływali się powodowie, nie może stanowić przesłanki nieważności
postępowania z powodu pozbawienia tej strony możności obrony swych praw (por.
wyrok SN z dnia 23 lutego 2001 r., II CKN 395/00).
Wymaga z kolei podkreślenia, że podstawą oddalenia powództwa
było między innymi uwzględnienie zarzutu przedawnienia podniesionego przez
stronę pozwaną. W judykaturze przyjmuje się, że uznanie tego zarzutu
za uzasadniony czyni bezprzedmiotowym rozważanie innych okoliczności
decydujących o sposobie rozstrzygnięcia sprawy. Konieczne jest wówczas jedynie
stwierdzenie istnienia przesłanek uzasadniających uwzględnienie zarzutu
przedawnienia. Tymczasem w skardze kasacyjnej nie sformułowano zarzutów
kwestionujących ocenę, że roszczenie powodów uległo przedawnieniu. Z tego
względu skarga kasacyjne nie mogła być uwzględniona nawet przy założeniu,
że zawarte w niej zarzuty, poza nieważnością postępowania, mogły być
uzasadnione. Ich rozważanie stało się zatem niecelowe. Z tych względów skarga
kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu
na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1,
391 § 1 i 39821
k.p.c. Sąd Najwyższy przyznał także pełnomocnikowi z urzędu
powodów koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej im w postępowaniu
kasacyjnym, według stawki taryfowej związanej z wartością przedmiotu
zaskarżenia.
7
jz