Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 25/11
POSTANOWIENIE
Dnia 15 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku A. B. i innych,
przy uczestnictwie Gminy D.
o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców M. J. i G. J.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 11 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 11 czerwca 2010 roku Sąd Okręgowy, na skutek
apelacji uczestniczki postępowania Gminy D. od postanowienia Sądu Rejonowego
z dnia 23 września 2009 roku, w sprawie z wniosku A. B., J. D., K. D., N. K., H. S.,
L. S., A. S., M. J. i G. J. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez
zasiedzenie, zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że wniosek oddalił i
orzekł o kosztach postępowania za obie instancje. Sąd Okręgowy ustalił inną datę,
niż Sąd pierwszej instancji, w której mogłoby ewentualnie nastąpić zasiedzenie, a
ponadto stwierdził brak samoistnego posiadania nieruchomości przez
wnioskodawców.
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego wnieśli
wnioskodawcy M. J. i G. J. Zarzucili zaskarżonemu postanowieniu naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 523 zdanie drugie k.p.c. i art. 18 ust. 1 w związku z
art. 5 ust. 1 ustawy z 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie
terytorialnym i pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm., dalej
jako „ustawa z 1990 roku”) przez ich niezastosowanie, polegające na przyjęciu, że
w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie
niewątpliwie nie nastąpiła zmiana okoliczności, pomimo że decyzja wojewody w
sprawie stwierdzenia nabycia przez gminę z mocy prawa mienia
ogólnonarodowego ma deklaratoryjny charakter i stanowi jedyny dowód nabycia
mienia, a jej brak uniemożliwia skuteczne powoływanie się przez gminę na to
nabycie. W zakresie zarzutów naruszenie prawa materialnego, skarżący powołali
się na niewłaściwe zastosowanie art. 339 w związku z art. 336 i 140 k.c. oraz
pominięcie przez Sąd art. 172 § 1 k.c. przy rozstrzyganiu sprawy, natomiast
przyjęcie, że posiadanie wnioskodawców nie może być zakwalifikowane jako
samoistne, z uwagi na treść zeznań wnioskodawców, w których wskazali, że
władali przedmiotowymi działkami jak użytkownicy wieczyści. Skarżący wnieśli
o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, ewentualnie jego uchylenie i orzeczenie co do istoty
sprawy przez stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości na rzecz wnioskodawców,
w obu przypadkach z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Skargę kasacyjną jako uzasadnioną w zakresie zarzutów naruszenia prawa
procesowego i prawa materialnego należało uwzględnić i w konsekwencji uchylić
postanowienie Sądu drugiej instancji i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania.
W pierwszej kolejności rozważenia wymagały zarzuty podniesione w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, bowiem kontrola prawidłowości zastosowania oraz
wykładni prawa materialnego może być dokonana jedynie na podstawie prawidłowo
ustalonego stanu faktycznego. Skarżący zarzucili naruszenie art. 523 zdanie drugie
k.p.c. i art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z 1990 roku przez ich
niezastosowanie. Sąd drugiej instancji podniósł, iż wniosek o stwierdzenie nabycia
własności nieruchomości przez zasiedzenie w zakresie działek powstałych
z podziału działki nr 512/5 oraz co do działki nr 511/2 jest bezzasadny w świetle
art. 523 zdanie drugie k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego zasiedzenie
nieruchomości w niniejszej sprawie mogłoby nastąpić jedynie w dacie 27 maja
2005 roku, zatem nie wystąpiła zmiana okoliczności sprawy, uzasadniana jedynie
wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia w innej dacie, tj. w dniu 1 października
2005 roku.
Zgodnie z art. 523 k.p.c. prawomocne postanowienie orzekające co do istoty
sprawy nie może być zmienione ani uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi
inaczej; prawomocne postanowienie oddalające wniosek sąd może zmienić w razie
zmiany okoliczności sprawy. W judykaturze słusznie wskazuje się, że przez pojęcie
„okoliczności sprawy" należy rozumieć stan faktyczny decydujący o oddaleniu
wniosku, (zob. postanowienie SN z dnia 21 marca 1973 r., III CRN 429/72, OSPiKA
1973, Nr 10, poz. 196; postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2003 r., IV CKN
1689/00, niepubl.; postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CSK 231/08,
niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie skarżący zasadnie podnoszą, że nie wystąpił stan
powagi rzeczy osądzonej i zaszły podstawy do zastosowania art. 523 zdanie drugie
k.p.c. W sprawie toczącej się pod sygnaturą akt I Ns 292/00, zakresem podstawy
faktycznej wniosku o stwierdzenie nabycia własności działek objęte były przesłanki
zasiedzenia w dobrej wierze, natomiast aktualnie w sprawie I Ns 184/07,
4
wnioskodawcy domagali się stwierdzenia zasiedzenia w złej wierze. W zależności
od tego, czy wnioskodawcy powołują się na zasiedzenie w złej, czy w dobrej wierze
kształtowana jest podstawa faktyczna żądania. Należy więc podzielić stanowisko,
że z istoty dobrej lub złej wiary wynika możliwość różnej oceny stanu faktycznego,
gdyż pojęcie te nie mogą być rozważane w oderwaniu od konkretnej sprawy
i oceniane raz na zawsze i w jednakowy sposób, według schematu
o bezwzględnym znaczeniu, (por. postanowienie SN z dnia 10 października
2007 r., I CSK 231/07, niepubl.). To wymaga też wskazania, że granice
przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej określa nie tylko przedmiot, ale i podstawa
rozstrzygnięcia sądu. Stan powagi rzeczy osądzonej (rei iudicatae) zachodzi
wówczas, gdy w sprawie już prawomocnie rozstrzygniętej oraz w sprawie będącej
przedmiotem osądu zachodzi tożsamość obu wymienionych elementów. Do
uznania tożsamości porównywanych roszczeń wymagane jest stwierdzenie, że
oparte one zostały na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. Stan taki nie
będzie występował w sytuacji, gdy uległy zmianie okoliczności, które legły
u podstaw rozstrzygnięcia o wcześniej zgłoszonym roszczeniu. Powyższe
rozważania prowadzą do wniosku, że powaga rzeczy osądzonej nie sięga dalej niż
do zmiany podstawy faktycznej, która stanowiła przedmiot orzekania w poprzednim
postępowaniu w sprawie o zasiedzenie. Zmiana okoliczności faktycznych otwiera
przed stroną możliwość wyboru drogi przewidzianej w art. 523 k.p.c. lub wszczęcia
nowego postępowania (por. postanowienie SN z dnia 10 września 2009 r., V CSK
78/09, niepubl.). Wobec tego, Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy
powinien ponownie zbadać, czy w niniejszej sprawie zachodzą podstawy do
zastosowania art. 523 k.p.c.
Jako zasadny należało ocenić także zarzut naruszenia przez Sąd drugiej
instancji art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z 1990 r. Skarżący trafnie
podnieśli, że uczestniczka postępowania – Gmina D. nie przedstawiła tytułu
wskazującego na nabycie przez nią działek nr 511/2 i 511/1, zaś powoływała się
jedynie na przejęcie własności nieruchomości Skarbu Państwa z mocy prawa
z dniem 27 maja 1990 r. Sąd Najwyższy podziela stanowisko, że na podstawie
art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z 1990 r. wojewoda wydaje decyzję
w sprawie stwierdzenia nabycia przez gminę z mocy prawa mienia
5
ogólnonarodowego, która jest wiążąca także w postępowaniu sądowym. Decyzja ta
ma wprawdzie charakter deklaratoryjny, ale stanowi jedyny dowód nabycia mienia.
Wynika stąd, że brak decyzji, co do zasady uniemożliwia skuteczne powoływanie
się na tytuł własności (por. postanowienie SN z dnia 24 lutego 2010 r., III CSK
144/09, niepubl.). W tym kontekście, Sąd Okręgowy powinien ponownie
przeanalizować treść decyzji z dnia 20 czerwca 1997 r. i ustalić, jakie działki
zostały objęte przedmiotową decyzją i w dalszej konsekwencji ocenić, czy
uczestniczka postępowania Gmina D. mogła skutecznie powoływać się w toku
postępowania o stwierdzenie zasiedzenia na nabycie przedmiotowych
nieruchomości oraz wywieść z tych ustaleń dalsze konsekwencje prawne.
Zasadne jest podniesienie w skardze zarzutu naruszenia prawa
materialnego. Sąd drugiej instancji poczynił ogólną konstatację, iż posiadanie jakie
sprawowali wnioskodawcy w stosunku do wszystkich nieruchomości objętych
wnioskiem o zasiedzenie nie może być zakwalifikowane jako samoistne. Powyższą
ocenę prawną Sąd Okręgowy oparł o treść zeznań wnioskodawców, którzy
wskazali, że traktowali przedmiotowe nieruchomości jako całość, z nabytymi przez
nich lub przez ich poprzedników prawnych, prawami użytkowania wieczystego
działek siedliskowych. Sąd drugiej instancji nie rozważył jednak wystarczająco
znaczenia, które w sprawie mogła mieć podnoszona przez wnioskodawców ich
wola władania rzeczą dla siebie, tak jak właścicieli. O tym, czy posiadanie jest
samoistne, a tylko takie może prowadzić do zasiedzenia, rozstrzyga stan woli
posiadacza i jej uzewnętrznienie. Posiadacz, który wie, że nie jest właścicielem, ale
chce posiadać nieruchomość tak jak właściciel i wolę swoją manifestuje, jest
traktowany jako posiadacze samoistny (por. postanowienie SN z dnia 5 czerwca
2009 r., I CSK 430/08, niepubl.). W powołanym orzeczeniu, Sąd Najwyższy
słusznie uznał także, że nawet w sytuacji, w której samoistny posiadacz w złej
wierze zwraca się do właściciela lub innej osoby, którą uważa za właściciela,
z ofertą nabycia własności tej rzeczy w drodze umowy, jego posiadanie nie jest
pozbawione przymiotu samoistności, chyba że z innych okoliczności wynika, że
rezygnuje z samodzielnego i niezależnego od woli innej osoby władania rzeczą (tak
też SN w postanowieniu z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 430/98, OSNC 1999,
Nr 11, poz. 198). Dodać należy, że wola wyrażana przez posiadacza może nie
6
mieć żadnych podstaw faktycznych, ze względu na zachowanie podmiotu,
mającego tytuł do rzeczy i manifestującego swoją wolę jego wykonywania.
W świetle przywołanych poglądów orzecznictwa, które Sąd Najwyższy w obecnym
składzie podziela oraz zaprezentowanego stanowiska należało uznać, że
zaskarżone postanowienie narusza powołane w skardze kasacyjnej przepisy prawa
materialnego, na skutek niedostatecznego zbadania wskazanej przesłanki
posiadania samoistnego. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy
dokonując oceny charakteru prawnego posiadania nieruchomości przez
wnioskodawców, powinien wziąć pod uwagę nie tylko treść zeznań
wnioskodawców, którzy mogli nie rozumieć znaczenia prawnego terminu
„użytkowanie wieczyste", ale także inne okoliczności faktyczne, z których może
wynikać samoistny charakter posiadania nieruchomości.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd
Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną, orzekając o kosztach postępowania
kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2
k.p.c.