Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 560/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Wandy G.
przeciwko Tadeuszowi G. i Reginie P.
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 15 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego Tadeusza G.
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 9 marca 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną
2) zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.600,-
(trzy tysiące sześćset) złotych tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 9 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił apelację
pozwanego Tadeusza G. od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 19 czerwca 2009 r. w
sprawie z powództwa Wandy G. przeciwko Tadeuszowi G. i Reginie P. o usunięcie
niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze
wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym.
W utrzymanym w mocy przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu pierwszej
instancji ustalone zostało, że prawo do nieruchomości będącej przedmiotem sporu
weszło do majątku wspólnego byłych małżonków Tadeusza i Wandy G., jako że
zarówno prawo użytkowania wieczystego powstało w czasie małżeństwa, jak
i zostało ono w tym czasie przekształcone w prawo własności. W związku z tym
Sąd nakazał w księdze wieczystej tej nieruchomości, w celu usunięcia niezgodności
między ujawnionym a rzeczywistym stanem prawnym dokonać wpisu o udziale we
własności tej nieruchomości powódki Wandy G. i pozwanego Tadeusza G.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.,
pozwany Tadeusz G. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4
k.p.a., polegające na rozstrzyganiu w sprawie, będącej przedmiotem prawomocnej
decyzji administracyjnej, która nie została obalona na drodze postępowania
administracyjnego, ani sądowo administracyjnego, pomimo posiadania ku temu
możliwości przez osobę mająca w tym interes prawny; to spowodowało z kolei
obrazę art. 3 u.k.w.h. i skutkowało wydaniem wyroku w sprawie, w której zaistniała
z powodu naruszenia przepisów proceduralnych niewłaściwość sądowej drogi
postępowania; art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z błędnym zastosowaniem
w sprawie art. 13 § 1 k.p.c. w związku z niezastosowaniem art. 617 – 625 k.p.c.
polegające na niezawieszeniu postępowania w sprawie, w sytuacji, gdy wynik
niniejszego postępowania zależał od wyniku innego toczącego się postępowania
o podział majątku wspólnego pomiędzy byłymi małżonkami G., co z kolei
spowodowało naruszenie art. 3 u.k.w.h. i skutkowało wydaniem wyroku w sprawie,
dla której zastrzeżona była droga postępowania nieprocesowego; art. 217 § 1
w związku z art. 207 § 3 i art. 193 § 1 k.p.c., polegające na przyjęciu, że zmiana
3
powództwa w toku trwania procesu nie powoduje powstania nowych okoliczności
sprawy oraz odmowę powołania nowych wniosków dowodowych pozwanego
w sprawie, co naruszyło zasadę kontradyktoryjności procesu. Naruszenie prawa
materialnego dotyczy art. 6 k.c. w związku z art. 3 u.k.w.h. „poprzez
nieprzeprowadzenie dowodów obalających domniemanie w sprawie oraz oparcia
wyroku w sprawie na przypuszczeniach i relacjach świadków, z pominięciem
wnioskowanych dowodów z dokumentów oraz oparciu wyroku jedynie na innym
domniemaniu prawnym”. Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku oraz rozpoznanie sprawy i oddalenie powództwa z uwagi na niewłaściwość
drogi postępowania cywilnego w sprawie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania; w każdym wypadku
z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, ustanowiony z urzędu pełnomocnik
powódki wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu.
W pierwszej kolejności odnieść się należy do tych zarzutów, które wiążą
rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie z treścią decyzji administracyjnej i zarzutem
naruszenia przez Sąd w zaskarżonym wyroku przepisów postępowania cywilnego
oraz administracyjnego, a w ślad za nimi art. 3 u.k.w.h. Podkreślenia wymaga, że
dla rozstrzygnięcia sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym nie potrzeba obalać decyzji administracyjnej, na podstawie której
nastąpiło przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności
nieruchomości, po to, aby ustalić, czy prawo to weszło do majątku wspólnego, czy
majątku osobistego jednego z małżonków. Przedmiotem rozstrzygnięcia decyzji
administracyjnej, o której jest mowa w sprawie, nie była kwestia przynależności
danego prawa do majątku wspólnego lub odrębnego, jako że jest to przedmiot
badania w niniejszym postępowaniu, prawidłowo prowadzonym. Nie ma przy tym
żadnego znaczenia prawnego stwierdzenie w decyzji administracyjnej, że prawo
własności zostało nabyte przez jednego z małżonków do jego majątku odrębnego,
gdyż w tej kwestii ani nie rozstrzyga organ administracyjny, nie mający ku temu
4
kompetencji, ani nie jest to elementem decyzji o przekształceniu prawa
użytkowania wieczystego nieruchomości w prawo własności. Decyzja ta nie jest
w żadnym stopniu zależna od tego, czy przekształcane prawo jest składnikiem
majątku wspólnego, czy też odrębnego małżonków. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem sąd samodzielnie rozstrzyga spór o to, czy nieruchomość objęta
aktem własności weszła do majątku wspólnego małżonków, czy należy do majątku
osobistego jednego z nich, a moc wiążąca aktu administracyjnego sprowadza się
tylko do tej sfery stosunków, do której uregulowania organ administracyjny jest
ustawowo powołany (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja
1999 r., III CKN 244/98, OSNC 1999, nr 12, poz. 210; uzasadnienie uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07,
OSNC 2008, nr 3, poz. 30; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 r.,
I UK 376/07, OSNP 2009, nr 21-22, poz. 295).
Z tych względów Sądy w niniejszej sprawie prawidłowo nie dokonywały
oceny prawnej aktu administracyjnego co do jego prawidłowości, zasadności oraz
legalności samego przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo
własności. Gdyby nawet to uczyniły, to ewentualne obalenie decyzji
administracyjnej nie miałoby żadnego znaczenia dla ustalenia, czy prawo własności
weszło do majątku wspólnego, czy do majątku odrębnego. Zauważyć ponadto
należy, że ewentualne obalenie decyzji administracyjnej, która w wypadku
przekształcenia w oparciu o szczególną podstawę ustawową prawa użytkowania
wieczystego w prawo własności ma charakter konstytutywny, a nie deklaratoryjny,
prowadziłoby do takich skutków, że prawa własności nie byłoby ani w majątku
odrębnym skarżącego, ani w majątku wspólnym małżonków, czyli nastąpiłoby
pozostawienie („cofnięcie się") dotychczasowego użytkowania wieczystego. Nie
taki był wszakże zamiar skarżącego kwestionującego postępowanie Sądów w toku
instancji.
Sąd Okręgowy, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji trafnie
wskazał, że realizacja roszczenia z art. 10 u.k.w.h. o usunięcie niezgodności
w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, będącej składnikiem
majątku wspólnego byłych małżonków mogłaby nastąpić w postępowaniu o podział
majątku, ze skutkami określonymi w art. 618 § 2 i 3 k.p.c. jedynie wówczas, gdyby
5
stronami niniejszej sprawy byli wyłącznie uczestnicy postępowania działowego.
Jeżeli jednak jedną ze stron jest osoba trzecia, to dochodzenie roszczenia na
podstawie art. 10 u.k.w.h. jest możliwe tylko w odrębnym procesie (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 532/00, Lex
nr 53292). Uczestnikami sprawy o podział majątku dorobkowego są byli
małżonkowie Wanda i Tadeusz G., a stronami w niniejszej sprawie poza
wymienionymi osobami jest po stronie pozwanej także Regina P., więc nie było
podstaw do przekazania niniejszej sprawy do łącznego prowadzenia ze sprawą o
podział majątku wspólnego. W kolejności najpierw więc powinna zostać
rozstrzygnięta kwestia składników majątku podlegającego podziałowi, czyli
roszczenia na podstawie art. 10 u.k.w.h., a potem dopiero dokonać podział tego
majątku.
Nie ma więc racji skarżący, a postępowanie o podział majątku zostało
prawidłowo zawieszone i ani art. 177 § 1 pkt 1, ani pkt 3 tego przepisu k.p.c. nie
został naruszony przez zaskarżony wyrok. Dodatkowym potwierdzeniem trafności
tego rozstrzygnięcia jest stwierdzenie Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 20 maja
2011 r. (w sprawie III CZP 24/11), że po wszczęciu postępowania o podział majątku
wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami dopuszczalne
jest prowadzenie odrębnego postępowania w sprawie z udziałem małżonków
i osoby trzeciej, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym nieruchomości objętej postępowaniem o podział majątku wspólnego.
Mając to na uwadze, z oczywistych względów nie zostały naruszone przez
zaskarżony wyrok powołane w skardze kasacyjnej, bez bliższego uzasadnienia,
przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4).
W okolicznościach sprawy nie miało także zastosowania stwierdzenie w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2004 r. (I CK 389/04, Lex nr 277081),
wydanym wskutek procesu o wydanie nieruchomości, że obalenie domniemania
z art. 3 u.k.w.h., w razie wpisania prawa własności w księdze wieczystej na
podstawie decyzji administracyjnej wymaga uzyskania w postępowaniu
administracyjnym orzeczenia obalającego decyzję, stanowiącą podstawę wpisu.
Wiązało się to z konkretną rozpoznawaną sprawą i zostało stwierdzone, jak wynika
6
z treści uzasadnienia, na marginesie dokonywanej oceny postępowania
dowodowego w procesie windykacyjnym i bez dalszych rozważań tej kwestii.
Za niezasadne należy również uznać zarzuty naruszenia przez zaskarżony
wyrok art. 217 § 1 w związku z art. 207 § 3 i art. 193 § 1 k.p.c., ponieważ zmiana
powództwa w toku postępowania nie miała wpływu na rozstrzygnięcie odnoszące
się do określenia składników majątku dorobkowego byłych małżonków przez
wskazanie, że prawo własności przedmiotowej nieruchomości, mającej założoną
księgę wieczystą, należy po połowie do byłych małżonków Wandy i Tadeusza G.
Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego Sądy w toku instancji
uznały, że powódka udowodniła pochodzenie środków na zakup i budowę domu z
majątku dorobkowego małżonków. Dodatkowo na korzyść powódki przemawiało
domniemanie zawarte w obowiązującym strony art. 32 § 1 k.r.o. Na tle tego
przepisu oraz zasady ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej konstruowane
było domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), według którego określone rzeczy w
umowie dokonanej tylko przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku
dorobkowego w interesie i na rzecz tejże wspólności majątkowej (art. 31 § 1 zdanie
pierwsze i § 2 pkt 2 k.r.o). Toteż nabycie rzeczy z majątku odrębnego małżonka
musi wynikać nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale przede wszystkim z
całokształtu okoliczności istotnych z punktu widzenia przepisów kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001
r., II CKN 1194/00, Lex nr 52375).
Mając to na uwadze oraz domniemanie zawarte w art. 3 u.k.w.h. trudno się
dopatrzeć wskazywanej w skardze kasacyjnej kolizji między domniemaniami z art.
32 § 1 k.r.o. i art. 3 u.k.w.h. Kwestia domniemań płynących z tych przepisów
i sposobu obalenia domniemania z art. 3 u.k.w.h. w trybie powództwa wniesionego
na podstawie art. 10 u.k.w.h. była przedmiotem szczegółowej i przekonującej
analizy dokonanej przez Sąd w zaskarżonym wyroku. Domniemanie wynikające
z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie zostało natomiast obalone,
mimo przedstawiania przez skarżącego dowodów na poparcie swojej tezy.
Poszukiwanie zaś argumentów w orzecznictwie poprzez wskazanie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r. (III CZP 53/09, OSNC 2010, nr 2, poz. 28)
jest chybione, gdyż nie ma ona w niniejszej sprawie żadnego znaczenia. Treść
7
uchwały nie jest kwestionowana co do wyjaśnienia, że prawo własności
nieruchomości nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej w trybie ustawy
o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom
fizycznym w prawo własności, stanowi majątek odrębny tego z małżonków, któremu
przed powstaniem wspólności przysługiwało prawo użytkowania wieczystego tej
nieruchomości i prawo własności posadowionych na niej budynków. Tyle tylko, że
w niniejszej sprawie zarówno nabycie użytkowania wieczystego, jak i własności
nastąpiło w trakcie trwania małżeństwa, a nie jak w stanie faktycznym, będącym
podstawą powołanej uchwały, w którym użytkowanie wieczyste zostało nabyte
przed zawarciem małżeństwa, a przekształcone zostało w prawo własności już
w czasie jego trwania.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 6 k.c.
w związku z art. 3 u.k.w.h. stwierdzić należy, że dotyczy w istocie, stosownie do
zacytowanego fragmentu skargi kwestionowania ustaleń faktycznych i oceny
dowodów. Słusznie więc powódka w odpowiedzi na skargę podnosi
niedopuszczalność takich zarzutów w skardze kasacyjnej w świetle art. 3983
§ 3
k.p.c.
Ze względu na to, że ani nie nastąpiło naruszenie przepisów prawa
materialnego, ani prawa procesowego, na podstawie art. 39814
Sąd Najwyższy
oddalił skargę kasacyjną, rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie
art. 98 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.
md