Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 września 2011 r.
I UK 30/11
Nagroda pieniężna wypłacana na podstawie układu zbiorowego pracy z
okazji uroczystego Dnia Górnika wchodzi do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne. Nie stanowi tej podstawy tradycyjne „barbórkowe”
przysługujące w naturze lub ekwiwalencie, będące równowartością tego świad-
czenia w naturze.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 wrześ-
nia 2011 r. sprawy z odwołania J. Spółki Węglowej SA w J.Z. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wydanie pisemnej interpretacji przepi-
sów w zakresie składek na ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej J.
Spółki Węglowej SA w J.Z. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6
lipca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od J. Spółki Węglowej SA w J.Z. na
rzecz organu rentowego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów po-
stępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 6 lipca 2010 r. oddalił apelację J. Spółki Węglowej SA w J.Z. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z dnia 13
listopada 2009 r., oddalającego odwołanie tej Spółki od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w R. z dnia 25 maja 2009 r. o pisemnej interpretacji przepisów
w kwestii uwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne,
zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych kwoty przychodu z tytułu „nagrody barbórkowej”.
2
Zaskarżoną decyzją organ rentowy uznał za nieprawidłowe stanowisko Spółki
zawarte w jej wniosku z dnia 29 kwietnia 2009 r. o interpretację § 2 ust. 1 pkt 27 roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie eme-
rytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem z
18 grudnia 1998 r.), że „nagroda barbórkowa” wypłacana z tytułu Dnia Górnika wy-
pełnia zakres użytego w tym przepisie pojęcia „świadczenie z tytułu uroczystego
dnia” i jako taka jest zwolniona z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia spo-
łeczne. W ocenie organu rentowego, „nagroda barbórkowa” w świetle § 2 ust. 1 pkt
21 tego rozporządzenia nie została wyłączona z ustalenia podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, a tym samym na ubezpieczenie zdrowotne, a także FP
i FGŚP.
W odwołaniu od tej decyzji Spółka wskazała, że „nagroda barbórkowa” jest
świadczeniem przyznawanym z okazji Dnia Św. Barbary, przyznawanym na podsta-
wie Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21
grudnia 1991 r. oraz zakładowych układów zbiorowych pracy i regulaminów. Akty te
stanowią, że nagroda ta jest przywilejem płacowym, który nie jest uzależniony od woli
pracodawcy, bo przyznawana jest w wypadku spełnienia przez pracownika ściśle
określonych warunków. Nie stanowi zatem nagrody w rozumieniu art. 105 k.p., ale
jest dodatkowym świadczeniem branżowym przyznanym z tytułu uroczystego dnia,
który nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Spółki, uznając interpretację organu rento-
wego za prawidłową. Z brzmienia § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998
r. wynika, że wyłączenie z podstawy wymiaru składek obejmuje „dodatkowe świad-
czenia nie mające charakteru deputatu przyznawane na podstawie przepisów szcze-
gólnych - kart branżowych lub układów zbiorowych pracy, tj. ekwiwalent pieniężny z
tytułu zwrotu przejazdów urlopowych, świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci,
świadczenia przyznawane z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne barbórkowe, z wy-
jątkiem nagród pieniężnych wypłacanych z tytułu uroczystych dni”. O tym, że nie jest
to wyliczenie przykładowe przesądza zwłaszcza użyte sformułowanie „to jest”. Co
istotne, dla wskazania dodatkowych świadczeń ustawodawca posłużył się nazew-
nictwem z Karty Górnika oraz układów zbiorowych pracy obowiązujących w Spółce.
Świadczenie pieniężne będące przedmiotem interpretacji, zarówno w § 3 ust. 1 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczegółowych
3
przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta Górnika (Dz.U. Nr 2, poz. 13 ze zm.
powoływanego dalej jako Karta Górnika), jak i w Układzie Zbiorowym Pracy dla Pra-
cowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. oraz w zakładowych ure-
gulowaniach płacowych zostało określone i nazwane nagrodą z okazji „Dnia Gór-
nika”, czyli z okazji uroczystego dnia, pomimo tego, że z zasad jej przyznawania i
wypłacania nie wynika, aby miało ono charakter nagrody w rozumieniu art. 105 k.p.
Nie ulega zatem wątpliwości, że na gruncie § 2 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia z 18
grudnia 1998 r. nagroda pieniężna z okazji „Dnia Górnika” nie została wyłączona z
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, a tym samym z
podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pracowników oraz na FP i
FGŚP.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację Spółki od tego wyroku podzielając w pełni
stanowisko Sądu pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny podkreślił przy tym, że posłuże-
nie się przez ustawodawcę pojęciem „nagród pieniężnych wypłacanych z tytułu uro-
czystych dni” nie może być rozumiane w ten sposób, że obejmuje ono swoim zakre-
sem wyłącznie nagrody w rozumieniu art. 105 k.p. Nie ma podstaw twierdzenie, że
skoro „nagroda barbórkowa” nie spełnia wymienionych w tym przepisie przesłanek,
to powinna podlegać wyłączeniu z podstawy wymiaru składek. Słusznie uznał Sąd
Okręgowy, iż nazwanie w przepisach branżowych świadczenia będącego przedmio-
tem interpretacji „nagrodą z okazji Dnia Górnika”, nie oznacza, że jest ono nagrodą w
myśl art. 105 k.p. Przepisy prawa pracy nazywają bowiem nagrodami także niektóre
świadczenia, które pracodawca jest obowiązany wypłacać pracownikom, jeżeli speł-
niają określone przesłanki, np. nagrody jubileuszowe. Nie są to jednak nagrody w
rozumieniu art. 105 k.p., lecz roszczeniowe świadczenia płacowe, przysługujące nie-
zależnie od woli pracodawcy.
W skardze kasacyjnej Spółka zarzuciła naruszenie przepisów prawa material-
nego, w szczególności § 2 ust 1 pkt 27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w
związku z art. 65 k.c., przez jego niewłaściwą interpretację i zastosowanie, polega-
jące na uznaniu, że zawarta w Zakładowych Układach Zbiorowych skarżącej „nagro-
da barbórkowa” wypłacana z tytułu Dnia Górnika: 1) nie jest świadczeniem przyzna-
wanym z tytułu uroczystych dni jak tradycyjne barbórkowe, 2) jest nagrodą z tytułu
uroczystych dni, oraz 3) jako nagroda z tytułu uroczystego dnia stanowi podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz FP i
FGŚP. Okolicznościami uzasadniającymi przyjęcie skargi do rozpoznania są: 1) wy-
4
stępowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, czy zakresem znaczenio-
wym „świadczenia z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne barbórkowe” może być
objęte również świadczenie, które nie zostało tak nazwane literalnie, lecz „nagrodą
barbórkową” bądź „nagrodą z tytułu Dnia Górnika” przyznawaną na podstawie ukła-
dów zbiorowych pracy obowiązujących w branży górniczej, 2) potrzeba wykładni § 2
ust 1 pkt 27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r., przez rozstrzygnięcie, co wchodzi
w zakres znaczeniowy powołanych w tym przepisie pojęć „świadczenia z tytułu uro-
czystych dni” i „nagrody pieniężnej z tytułu uroczystego dnia” oraz ustalenie różnicy
pomiędzy tymi pojęciami, ponieważ brakuje jednoznacznej wykładni wymienionych
pojęć w powiązaniu z innymi użytymi w tym przepisie, co powoduje odmienne orze-
kanie Sądów w podobnych sprawach i w szczególności prowadzi do różnicowania
charakteru przywilejów płacowych lub świadczeń z tytułu uroczystego dnia przyzna-
wanych przez poszczególne branże (hutnictwo, górnictwo), 3) oczywiste uzasadnie-
nie skargi, ponieważ literalne nazwanie świadczenia jako „nagrody barbórkowej” lub
„nagrody z okazji Dnia Górnika” prowadzi do wniosku, że należy je traktować jako
nagrodę w rozumieniu spornego w interpretacji przepisu. Zdaniem skarżącej, organ
rentowy oraz Sądy obu instancji, oceniając charakter prawny „nagrody z tytułu Dnia
Górnika”, poprzestały na językowym jej brzmieniu „nagroda” funkcjonującym w zakła-
dowych układach zbiorowych, uznając to świadczenie jako „nagrodę z tytułu uroczy-
stego dnia”. Tymczasem prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy wymaga sięgnięcia do
innych metod wykładni, ponieważ przedmiotowe świadczenie (nagroda) nie mieści
się w tradycyjnym pojęciu nagrody w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, co wy-
maga ustalenia jej zakresu znaczeniowego oraz wyznaczenia różnic pomiędzy
„świadczeniem z tytułu uroczystego dnia” a „nagrodą z tytułu uroczystego dnia”. W
konsekwencji skarżąca domagała się uchylenia w całości zaskarżonego wyroku i
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazania sprawy Sądowi Okrę-
gowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonych wyroków i
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie odwołania skarżącej w całości i
zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania według norm przepisanych.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna, ponieważ zawartość normatywna § 2 pkt
27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r., zgodnie z którą podstawy wymiaru składek
nie stanowią dodatkowe świadczenia niemające charakteru deputatu przyznawane
na podstawie przepisów szczególnych - kart branżowych lub układów zbiorowych
pracy, tj. ekwiwalent pieniężny z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych,
świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci, świadczenia przyznawane z tytułu uro-
czystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe”, z wyjątkiem nagród pieniężnych wypłaca-
nych z tytułu uroczystych dni, nie pozostawia wątpliwości, że niemające charakteru
deputatu i wypłacane z okazji uroczystych dni na podstawie branżowych lub układo-
wych przepisów szczególnych nagrody pieniężne o innym charakterze prawnym niż
wymienione w tym przepisie: ekwiwalenty z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlo-
powych, świadczenia na pomoce naukowe dla dzieci oraz świadczenia przyznawane
z tytułu uroczystych dni, jak tradycyjne „barbórkowe”, są wliczane do podstawy wy-
miaru składek na ubezpieczenia społeczne. Wszystkie te dodatkowe przywileje pra-
cownicze nie mają charakteru świadczeń lub nagród uzależnionych od uznania pra-
codawcy, bo co do zasady stanowią dodatkowe świadczenia pracodawców o naturze
wynagrodzeniowo-roszczeniowej, co oznacza, że uprawniony pracownik może do-
chodzić ich realizacji na drodze sądowej.
Rozróżnienie podlegających wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubez-
pieczenia społeczne nagród pieniężnych z okazji uroczystego Dnia Górnika od in-
nych świadczeń przyznawanych z okazji tego święta górniczego, które nie wchodzą
do podstawy wymiaru składek, powinno być dokonywane na podstawie norm bran-
żowych i układowych, które kreują tego typu szczególne przywileje pracownicze. I tak
Karta Górnika stanowi, że z okazji przypadającego 4 grudnia wolnego od pracy
święta górniczego - Dnia Górnika, w zakresie praw honorowych przysługują zarówno
nagroda w wysokości miesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak za urlop wypo-
czynkowy (§ 3 ust. 1 i 2), jak i, „ponadto” tradycyjne „barbórkowe” w naturze lub
ekwiwalencie pieniężnym stanowiącym równowartość tego świadczenia w naturze (§
3 ust. 3). Z tymi przepisami branżowymi Karty Górnika zbieżne są postanowienia
zawieranych w branży górnictwa węgla kamiennego układów zbiorowych pracy, które
„niezależnie”, tj. obok nagród pieniężnych wypłacanych z okazji Dnia Górnika, prze-
widują przysługujące dodatkowo wszystkim pracownikom „będącym w stanie zatrud-
6
nienia w dniu 30 listopada danego roku” świadczenie tzw. tradycyjnego „barbórko-
wego”. I tylko tego typu świadczenie (bądź jemu podobne przywileje, które przysłu-
gują na podstawie przepisów szczególnych - kart branżowych lub układów zbioro-
wych pracy) - należy do szczególnych świadczeń wymienionych w § 2 pkt 27 rozpo-
rządzenia, które oprócz ewentualnych ekwiwalentów z tytułu zwrotu kosztów prze-
jazdów urlopowych lub świadczeń na pomoce naukowe dla dzieci, nie stanowi pod-
stawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Historycznie rzecz ujmując, tradycyjne „barbórkowe” przysługiwało w naturze.
Taki charakter tego przywileju górniczego potwierdza aktualny stan prawny, który
wszakże dopuszcza jego realizację również w postaci ekwiwalentu pieniężnego sta-
nowiącego równowartość wymienionego świadczenia w naturze, określonego w art.
17 ust. 5 układu zbiorowego pracy z 21 grudnia 1991 r., obowiązującego u strony
skarżącej, „w wysokości 5% średniego krajowego wynagrodzenia”. Prowadzi to do
wniosku, że do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie wchodzą
jedynie ściśle określone w przepisach szczególnych - kartach branżowych lub ukła-
dach zbiorowych pracy - dodatkowe świadczenia niemające charakteru deputatu,
takie jak wymienione w § 2 pkt 27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r.: ekwiwalent
pieniężny z tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych, świadczenia na pomoce
naukowe dla dzieci, oraz tylko te świadczenia przyznawane z okazji uroczystych dni,
jak tradycyjne „barbórkowe”, które nie są nagrodami pieniężnymi wypłacanymi z tego
tytułu. Ponieważ nie może być wątpliwości, że prawo honorowe, jakim jest nagroda z
okazji Dnia Górnika w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak
za urlop wypoczynkowy jest wypłacana z tytułu tego uroczystego dnia (§ 3 ust. 2
Karty Górnika), przeto stanowi nagrodę pieniężną przyznawaną z okazji Dnia Gór-
nika (§ 3 ust. 3 tej Karty), która nie tylko nie została wyłączona w § 2 pkt 27 rozpo-
rządzenia z 18 grudnia 1998 r. z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia spo-
łeczne, ale jest wyraźnie wskazanym w tym przepisie wyjątkiem względem nagród z
okazji uroczystego dnia podlegających zaliczeniu do podstawy wymiaru składek.
Przemawia to za interpretacją wyrażoną w zaskarżonym wyroku, że nagroda pie-
niężna wypłacana z okazji Dnia Górnika wchodzi do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne, natomiast nie stanowi tej podstawy tradycyjne „barbórko-
we” przysługujące w naturze lub ekwiwalencie stanowiącym równowartość tego
świadczenia w naturze (§ 2 pkt 27 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r.). Analogiczny
pogląd Sąd Najwyższy wyraził w odniesieniu do nagród pieniężnych wypłacanych z
7
okazji Dnia Hutnika, przyjmując, że specjalne wynagrodzenie roczne wypłacane z
tytułu Karty Hutnika stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2011 r., I UK 38/11).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedliwio-
nych podstaw skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach
postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c.
========================================