Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 479/10
POSTANOWIENIE
Dnia 13 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Roman Dziczek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Krystyny L.
przy uczestnictwie Wiesławy H.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 30 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 15 października 2009 r. Sąd Rejonowy ustalił, że w
skład majątku wspólnego Andrzeja L. i Wiesławy H. wchodzi spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. C. [...]
znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej „C.” we W. o wartości
230 460 zł; ustalił, że udziały małżonków w majątku wspólnym były równe; dokonał
podziału majątku wspólnego byłych małżonków w ten sposób, że opisane wyżej
prawo przyznał Krystynie L. oraz zasądził od niej na rzecz Wiesławy H. spłatę w
kwocie 115 230 zł płatną w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się
postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w zapłacie;
orzekł w przedmiocie nakładów z majątku odrębnego Andrzeja L. na majątek
wspólny oraz o kosztach postępowania. Sąd ten ustalił, że małżeństwo Andrzeja L.
i Wiesławy H. trwało od 19 lipca 1969 r. do 1978 r. Małżonkowie nabyli spółdzielcze
lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. C. [...]
znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej „C.” we W. na podstawie
przydziału z dnia 8 grudnia 1972 r. Prawo to zostało przekształcone w spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu uchwałą Spółdzielni z dnia 11 stycznia 1983 r.
Uzupełniającej wpłaty z tytułu przekształcenia prawa do lokalu dokonał Andrzej L.
W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych mieszkanie było remontowane na
zlecenie Andrzeja L.
Według Sądu Rejonowego nie ulegało wątpliwości, że prawo lokatorskie
przyznano małżonkom w czasie trwania ich małżeństwa. Natomiast w zakresie
skutków przekształcenia tego prawa po rozwodzie Sąd ten odwołał się do art. 386
§ 6 k.p.c. oraz do związania oceną prawną Sądu Okręgowego w W. wyrażoną w
postanowieniu z 9 kwietnia 2009 r. i przyjął, że powstałe w wyniku przekształcenia
wspólnego prawa, prawo własnościowe również wchodziło do majątku wspólnego.
Wartość tego prawa ustalono na podstawie opinii biegłej sądowej, a podziału
dokonano odwołując się do art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o.
Jednocześnie Sąd ten dokonał rozliczenia nakładów z majątku odrębnego Andrzeja
L. na majątek wspólny, przywołując przepisy art. 207 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. w
zw. z art. 45 k.r.o. i art. 46 k.r.o. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na
podstawie art. 520 § 1 k.p.c.
3
Na skutek apelacji wnioskodawczyni Sąd Okręgowy postanowieniem z 30
marca 2010 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w punktach IV – VI w ten
sposób, że zasądzoną od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki spłatę obniżył do
kwoty 75 436 zł, ustalił, że nakład z majątku odrębnego Andrzeja L. na majątek
wspólny wyniósł 73 567,83 zł oraz oddalił apelację dalej idącą i orzekł o kosztach
postępowania apelacyjnego. Odnosząc się do zarzutu apelacji wadliwego ustalenia,
że spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego stanowiło przedmiot majątku
wspólnego Andrzeja L. i uczestniczki Sąd Okręgowy przywołał treść art. 386 § 6
k.p.c. i stwierdził, że Sąd Rejonowy był związany stanowiskiem wyrażonym przez
Sąd Okręgowy w postanowieniu z 9 kwietnia 2009 r. i że to stanowisko wiązało
również Sąd przy rozpoznawaniu apelacji. Uznał w tej sytuacji za zbędne
szczegółowe odnoszenie się do tego zarzutu apelacji, kontestującego to ustalenie,
poprzestając na odwołaniu się do treści wskazanego wyżej postanowienia.
Uwzględnił natomiast apelację w części odnoszącej się do sposobu rozliczenia
nakładów dokonanych przez Andrzeja L. z jego majątku odrębnego na majątek
wspólny uznając, że doszło w tym zakresie do naruszenia przez Sąd I instancji
przepisów prawa materialnego – art. 45 k.r.o. Skutkowało to korektą ustaleń w tej
części oraz obniżeniem należnej od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki, spłaty.
Postanowienie Sądu Okręgowego w całości zaskarżyła skargą kasacyjną
wnioskodawczyni. Jako podstawy skargi kasacyjnej wskazała naruszenie prawa
materialnego: art. 215 § 1 - § 3 w zw. z art. 216 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. –
Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848) w brzmieniu
obowiązującym w dniu 11 stycznia 1983 r. oraz art. 31 ustawy z dnia 25 lutego
1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U Nr 9, poz. 59) w brzmieniu
obowiązującym w latach 1978 – 1983, a także naruszenie przepisów postępowania
– art. 328 § 2 k.p.c. i art. 51 k.p.c. w zw. z art. 49 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszym rzędzie do zarzutów skargi kasacyjnej
wskazujących na naruszenie przepisów postępowania: art. 328 § 2 k.p.c. oraz
art. 51 k.p.c. w zw. z art. 49 k.p.c., stwierdzić należy, że nie są one
usprawiedliwione. Jakkolwiek bowiem przesądzone zostało w orzecznictwie Sądu
4
Najwyższego, że nie jest wykluczone oparcie skargi kasacyjnej na zarzucie
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., jednak wymaga to wykazania, że wskutek wadliwości
uzasadnienia zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej; innymi
słowy, gdy uniemożliwia Sądowi Najwyższemu sprawdzenie trafności orzeczenia
(zob. m.in.: wyroki SN z dnia 11 maja 2000 r., I CKN 272/00, niepubl. oraz
z 13 maja 1997 r., II CKN 112/97, Lex nr 393855; także postanowienie SN
z 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, Lex nr 52726). Tymczasem nie było tak
w sprawie niniejszej. Sąd Okręgowy akceptując za Sądem Rejonowym ustalenie,
że w skład majątku wspólnego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu mieszkalnego przy ul. C. [...] we W. odwołał się do wskazań i oceny prawnej
poczynionych w postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia 9 kwietnia 2009 r. oraz do
związania wynikającego z art. 386 § 6 k.p.c., uznając za zbędne przytaczanie
zaprezentowanego tam stanowiska w swym uzasadnieniu. Było to dostateczne,
albowiem we wskazanym przez ten Sąd postanowieniu (jego uzasadnieniu),
została dokonana analiza zachowań i oświadczeń woli uczestniczki oraz Andrzeja
L. w okresie poprzedzającym przekształcenie przysługującego byłym małżonkom
lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe oraz w dacie przekształcenia
tego prawa, skonkludowane ustaleniem, że oboje byli małżonkowie wspólnie
zdecydowali o przekształceniu prawa oraz oceną prawną, odwołującą się do art.
219 Prawa spółdzielczego, że skutkiem dokonanego przekształcenia było wejście
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego w skład majątku
wspólnego, pomimo podjęcia uchwały przez zarząd spółdzielni po ustaniu
małżeństwa.
Z kolei co do zarzutu naruszenia art. 51 k.p.c. w zw. z art. 49 k.p.c. dość
zauważyć, że skarżąca nie wskazała żadnych okoliczności, poza dopuszczonymi
przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego, z których miałoby wynikać, że
zachodzą uzasadnione wątpliwości co bezstronności Sędziego Referenta
orzekającego w sprawie zakończonej zaskarżonym skargą kasacyjną,
postanowieniem. Takiej okoliczności nie stanowił udział tego Sędziego
w wydawaniu przez Sąd Okręgowy postanowienia z dnia 9 kwietnia 2009 r., skoro
niezależnie od składu sędziowskiego Sądu II instancji ponownie rozpoznającego
sprawę, byłby on związany wskazaniami co do dalszego toku sprawy i oceną
5
prawną zawartą w tym postanowieniu, stosownie do art. 386 § 6 k.p.c. Sama więc
ta okoliczność nie mogła być relewantna w świetle art. 49 k.p.c. i nie obligowała
Sędziego, aby zawiadomił Sąd Okręgowy o zachodzącej podstawie swego
wyłączenia, skoro ta nie istniała.
Również podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa
materialnego nie okazały się usprawiedliwione.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 215 § 1 – 3 w zw. z art. z art. 216
§ 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, w brzmieniu z dnia
11 stycznia 1983 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 30, poz. 210 – dalej „Pr. spółdz.”)
stwierdzić należy przede wszystkim, że przepis art. 215 § 1 Pr. spółdz. statuował
zasadę, że spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego może należeć tylko do
jednej osoby albo do małżonków, która jednak nie ma charakteru bezwzględnego,
ale doznaje wyjątku, w powołanym w skardze kasacyjnej art. 216 § 1
Pr. spółdzielczego. Mianowicie, w myśl tego ostatniego przepisu, po ustaniu
małżeństwa wskutek rozwodu lub unieważnienia małżeństwa małżonkowie powinni
w terminie jednego roku zawiadomić spółdzielnię, któremu z nich przypadło
spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, albo przedstawić dowód wszczęcia
postępowania sądowego o podział tego prawa. Małżonek nie będący członkiem
spółdzielni powinien złożyć deklarację członkowską w terminie trzech miesięcy od
dnia, w którym przypadło mu to prawo. Innymi słowy, esencjonalna treść tego
przepisu, odnoszona do skutków ustania małżeństwa wskutek orzeczenia rozwodu
oraz bytu spółdzielczego prawa do lokalu oznacza, że po ustaniu wspólności
ustawowej prawo to nadal należy do obojga byłych małżonków, z tym, że stosuje
się do tego prawa odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach
ułamkowych (art. 42 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu
obowiązującym w latach 1978 – 83, Dz. U z 1964 r. Nr 9, poz. 59 – dalej „k.r.o.”).
A zatem, wbrew wywodom skargi kasacyjnej, ówczesne Pr. spółdzielcze
dopuszczało odstępstwo od reguły wyrażonej w art. 215 Pr. spółdzielczego,
nakazując jedynie w powołanym w skardze kasacyjnej przepisie art. 216 § 1
Pr. spółdz. oraz w jego § 2, dokonanie podziału tego prawa, z możliwą sankcją
w postaci podjęcia przez spółdzielnię uchwały o jego wygaśnięciu.
6
Problematyka funkcjonowania spółdzielczych praw do lokali po rozwodzie
oraz przekształceń prawa lokatorskiego we własnościowe była przedmiotem
wypowiedzi Sądu Najwyższego już pod rządami ustawy z dnia 17 lutego 1961 r.
o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. Nr 12, poz. 61 ze zm. – dalej „ustawa
o spółdzielniach”). W zakresie istotnym w sprawie dość odwołać się do uchwały
pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1974 r.
(III CZP 1/74, OSNCP z 1975, poz. 37) oraz uzasadnienia uchwały z dnia 11 lipca
1983 r. (III CZP 28/83, OSNC 1984 Nr 2-3, poz. 25). W tym ostatnim orzeczeniu
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że spółdzielcze prawo do lokalu, zarówno
lokatorskie, jak i własnościowe, które w czasie trwania małżeńskiej wspólności
ustawowej było objęte tą wspólnością, pozostaje również po ustaniu wspólności
ustawowej nadal przedmiotem majątku wspólnego, aż do podziału tego majątku. Z
tym, że po ustaniu wspólności ustawowej ma do wspólnego majątku, a więc także
do spółdzielczego prawa do lokalu, zastosowanie art. 42 k.r.o., a w konsekwencji –
w zakresie rozporządzania wspólnym prawem oraz innych czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu – art. 199 k.c., który wymaga zgody
wszystkich współwłaścicieli. Odpowiednie jego zastosowanie do czynności
związanych ze wspólnym spółdzielczym prawem do lokalu oznacza, że w okresie
od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału objętego nią majątku,
czynności w stosunku do spółdzielczego prawa do lokalu, przekraczające zakres
zwykłego zarządu, wymagają zgodnego współdziałania byłych małżonków.
Powyższe stanowisko zachowało aktualność po rządami Pr. spółdzielczego,
z tą wszakże korektą, że zostało ugruntowane zapisami tej ustawy –
unormowaniem art. 216 § 1 i art. 219 Pr. spółdz. (który wprowadzał uprawnienie –
roszczenie, do przekształcenia lokatorskiego prawa do lokalu, na prawo
własnościowe), odczytywanymi w związku z art. 42 k.r.o. i – stosowanym
odpowiednio, art. 199 k.c. (por. także uchwała SN z dnia 4 kwietnia 1990 r., III CZP
10/90, LEX nr 9021 oraz wyrok SN z dnia 6 maja 2011 r., II CSK 410/10, nie publ.).
W stanie faktycznym sprawy niniejszej, do przekształcenia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe doszło w ramach uzgodnień
pomiędzy byłymi małżonkami, a przed podziałem prawa lokatorskiego. W tych
warunkach, przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu nabytego
7
przez oboje małżonków pod rządami ustawy o spółdzielniach na prawo
własnościowe, dokonane po rozwodzie i po wejściu w życie ustawy Prawo
spółdzielcze, za obopólną zgodą byłych małżonków, miało ten skutek, że tak
nabyte spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu weszło do majątku wspólnego
byłych małżonków.
Wbrew więc zarzutom skargi kasacyjnej, Sąd Okręgowy czyniąc tożsame
ustalenie, nie naruszył przepisów art. 215 § 1 – 3 Pr. spółdz., które nie miały
zastosowania w sprawie, ani art. 216 Pr. spółdz., którego wprawdzie nie powołał,
ale którego nie naruszył, zasadnie przyjmując, że przekształcenie prawa
lokatorskiego na własnościowe, dokonane w warunkach uprawnienia z art. 219
Pr. spółdz., odnosi się również do byłych małżonków po rozwodzie, którzy nie
dokonali podziału lokatorskiego prawa do lokalu.
W świetle powyższego stanowiska za oczywiście nieuzasadniony należało
uznać także zarzut naruszenia art. 31 k.r.o. w brzmieniu z lat 1978 – 83, skoro nie
miał on zastosowania po rozwodzie orzeczonym w 1978 r. i po ustaniu wspólności
ustawowej (wskutek rozwodu); do majątku wspólnego byłych małżonków
(obejmującego lokatorskie prawo do lokalu), w tym do przekształceń tego prawa na
prawo własnościowe, miał zastosowanie art. 42 kro oraz przepisy wskazane
w uwagach powyższych.
Z tych względów, wobec uznania, że zarzuty skargi kasacyjnej nie miały
usprawiedliwionych podstaw, na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji.