Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 263/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
w sprawie z powództwa Grażyny Z.
przeciwko Sądowi Okręgowemu
o zapłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego i odsetek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i przyznaje stronie pozwanej od
strony powodowej 900 zł (dziewięćset) tytułem zastępstwa
procesowego w postępowniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z 20 maja 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo w części, w
której Grażyna Z. domagała się zapłaty 30.426,41 zł tytułem dodatkowego
wynagrodzenia rocznego za lata 2006-2009 i umorzył postępowanie w pozostałej
części. Sąd ustalił, że powódka 24 lutego 2000 r. została powołana na stanowisko
sędziego Sądu Okręgowego i od 25 maja 2000 r. jest zatrudniona w tym Sądzie.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uchwałą z 24 listopada 2005 r. zezwolił na
pociągnięcie powódki do odpowiedzialności karnej, zawiesił ją w czynnościach
służbowych sędziego na czas trwania postępowania i obniżył o 30% jej
wynagrodzenie na czas trwania tego zawieszenia. Wyrokiem Sądu Apelacyjnego –
Sądu Dyscyplinarnego z 22 października 2009 r. powódka została uniewinniona od
popełnienia stawianych jej zarzutów. Sąd Okręgowy w S. 15 grudnia 2009 r.
przekazał na konto bankowe powódki 104.903,91 zł tytułem wyrównania
wynagrodzenia za pracę na lata 2006-2009, obniżonego o 30% w okresie
zawieszenia jej w czynnościach służbowych. 26 stycznia 2010 r. powódka wezwała
pozwanego m. in. do zapłaty 30 426,41 zł (tj. 7.249,48 zł, 6.689,16 zł, 7.456,61 zł,
9.031,16 zł) z ustawowymi odsetkami tytułem niezapłaconych za lata 2006-2009
dodatkowych wynagrodzeń rocznych tzw. „trzynastek".
Sąd Rejonowy powołując się na art. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o
dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (Dz.U. Nr
160, poz. 1080 ze zm.), jak i na uchwałę SN z 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03, OSNP
2004, nr 2, poz. 26, stwierdził, że powódce nie przysługują dodatkowe
wynagrodzenia roczne za lata 2006-2009, ponieważ w tym okresie była ona
zawieszona w czynnościach sędziego i nie świadczyła faktycznie (efektywnie)
pracy. Zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych nie mieści się w katalogu
usprawiedliwionych nieobecności w pracy i zwolnień od pracy wymienionych w art.
2 ust. 3 pkt 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym. Sąd Rejonowy nie
podzielił również stanowiska powódki, że odmowa wypłaty dodatkowego
wynagrodzenia rocznego jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,
ponieważ prokuratorowi Elżbiecie K., która była również zawieszona w
czynnościach służbowych w związku ze sprawą, w której w stan oskarżenia została
3
postawiona powódka, wypłacono dodatkowe wynagrodzenia roczne za okres
zawieszenia w czynnościach służbowych.
Apelację od wyroku wniosła powódka. Zarzuciła naruszenie: 1) art. 2 ust. 1 i
2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, 2) art. 129 § 2 i 3 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze
zm.) w związku z art. art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym, 3) § 1 i § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15
maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz
udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. 1996 r., Nr 60, poz. 281), 4) art.
8 k.p., 5) art. 217 § 1 i § 2 k.p.c.
Sąd Okręgowy III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31
sierpnia 2010 r. apelację oddalił. W uzasadnieniu podkreślono przede wszystkim,
że nieprawidłowy jest pogląd powódki, że art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym należy interpretować w ten sposób, iż wynagrodzenie
roczne należy się nie za efektywny czas pracy, a za pozostawanie w stosunku
pracy. Sąd Okręgowy również powołał się w tym zakresie na uchwałę SN z 25 lipca
2003 r., III PZP 7/03, OSNP 2004, nr 2, poz. 26. Podkreślono także, że zarówno
Konstytucja RP, jak i Prawo o ustroju sądów powszechnych określają i prawa i
obowiązki sędziów. Gwarantują nieusuwalność sędziego, immunitet,
wynagrodzenie niezależne od ilości świadczonej pracy wynagrodzenie w czasie
braku aktywności zawodowej wobec przejścia w stan spoczynku. Z drugiej strony
sędzia musi i w służbie i poza nią strzec powagi stanowiska, unikając wszystkiego,
co mogłoby przynieść ujmę godności i osłabiać zaufanie do jego bezstronności.
Ograniczeniem dla sędziego jest obowiązkowe zawieszenie w czynnościach
służbowych w razie wydania przez sąd dyscyplinarny uchwały zezwalającej na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej i obniżenie wynagrodzenia. Takie
zawieszenie przejawia się w tym, że sędzia nie wykonuje pracy, jest nieobecny, co
ma istotny wpływ na prawo do wynagrodzenia rocznego. Wykonując zawód
sędziego, należy liczyć się z możliwością zawieszenia w czynnościach służbowych.
Rozwiązanie to ma umocowanie ustawowe i brak jest jakichkolwiek podstaw, aby je
kwestionować.
4
Powódka powyższy wyrok zaskarżyła w całości skargą kasacyjną,
zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego przez:
1) błędną wykładnię art. 129 § 2 i 3 ustawy Prawo o ustroju sądów
powszechnych w związku z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o
dodatkowym wynagrodzeniu rocznym poprzez przyjęcie, że okres zawieszenia
sędziego w czynnościach służbowych na czas trwania postępowania karnego w
skutek uchwały Sądu Dyscyplinarnego zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej jest okresem nieprzepracowanym w rozumieniu art. 2 ust.
1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, gdy okres takiego zawieszenia
sędziego w czynnościach służbowych należy traktować jako okres przepracowany
w rozumieniu z wskazanego art. 2 ust. 1 ustawy,
2) błędną wykładnię art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym i niewłaściwe zastosowanie art. 129 § 1 zamiast art. 129 § 2 ustawy
Prawo o ustroju sądów powszechnych, błędną wykładnię art. 2982
k.p. w związku z
§ 1 wydanego na podstawie art. 2982
k.p. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania
nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr
60, poz. 281) i tym samym przyjęcie, że nieobecność w pracy z powodu choroby i
nieobecność w pracy z powodu zawieszenia w czynnościach służbowych sędziego
na gruncie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym muszą być traktowane
identycznie jako okres nieprzepracowany.
3) niewłaściwe zastosowanie art. 178 ust. 2 Konstytucji RP w związku z art.
2 ust. 1 i 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym.
4) błędną wykładnię art. 129 § 3 i 4 ustawy Prawo o ustroju sądów
powszechnych poprzez mylne uznanie, że obniżenie wysokości wynagrodzenia
przez Sąd Dyscyplinarny obejmuje całkowite pozbawienie prawa do wynagrodzenia
rocznego, podczas gdy wskazany przepis jednoznacznie określa zakres, w jakim
możliwe jest obniżenie wynagrodzenia sędziego.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na występujące w sprawie istotne zagadnienia prawne, które sformułowane w
formie następujących pytań:
5
1) czy nieobecność w pracy z powodu choroby i nieobecność w pracy z
powodu zawieszenia w czynnościach służbowych w oparciu o art. 129 § 2 ustawy z
Prawo o ustroju sądów powszechnych na gruncie ustawy o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym muszą być traktowane identycznie?
2) czy okres zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych z urzędu
przez Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 129 § 2 w związku z art. 80 ustawy
Prawo o ustroju sądów powszechnych, w wyniku podjęcia uchwały zezwalającej na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, należy traktować jako okres
przepracowany w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym, czy też jako okres nieprzepracowany w rozumieniu ustawy?
3) czy sędzia pozbawiony możliwości efektywnego świadczenia pracy przez
cały rok kalendarzowy w wyniku podjęcia uchwały zezwalającej na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej i zawieszenia go w czynnościach
służbowych nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 1
ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, czy też prawa tego nie nabywa z
uwagi na uznanie okresu zawieszenia w czynnościach służbowych sędziego za
okres nieprzepracowany?
4) czy przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego
wypłacanego na podstawie ustawy o wynagrodzeniu rocznym sędziemu wlicza się
wynagrodzenie otrzymane przez niego za okres zawieszenia w czynnościach
służbowych w wyniku podjętej przez Sąd Dyscyplinarny uchwały zezwalającej na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej?
Skarżąca wniosła o: 1) uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w całości i
orzeczenie co do istoty, tj. zgodnie z żądaniem apelacji, 2) zasądzenie od strony
pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa za
wszystkie instancje oraz za postępowanie kasacyjne według norm przepisanych, o
ile nie zostanie złożony spis kosztów, 3) ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu lub innemu sądowi
równorzędnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Wstępnie należy stwierdzić, że nie zostały naruszone przepisy art. 129 § 2 i
3 u.s.p. oraz art. 178 ust. 2 Konstytucji RP. Przepisy te stanowią bowiem o
wynagrodzeniu, które zostało obniżone w okresie trwania okresu zawieszenia
sędziego w czynnościach służbowych.
W sprawie rozstrzygnięcia wymagała natomiast problem dodatkowego
wynagrodzenia rocznego, tzw. trzynastki, które jest uregulowane w ustawie z dnia
12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery
budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080, ze zm. – dalej ustawa). Zasadnicze
znaczenie miał więc zarzut naruszenia art. 2 ust.1 i 2 tej ustawy. Przedstawiony
problem prawny można sprowadzić do rozstrzygnięcia, czy okres zawieszenia
sędziego w czynnościach służbowych jest okresem przepracowanym, czy też
nieprzepracowanym w rozumieniu art. 2 ustawy.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że ustawodawca wyliczył enumeratywnie
okresy, kiedy przepracowanie 6 miesięcy warunkujących prawo do wynagrodzenia
rocznego nie jest wymagane i jest to wyliczenie wyczerpujące. Wśród tych przerw
nie jest wymienione zawieszenie w czynnościach służbowych. Tak więc
niewykonywanie pracy przez okres, co najmniej 6 miesięcy sprawia, że pracownik
nie nabywa prawa do tego świadczenia.
Przechodząc do analizy przepisów art. 2 ustawy należy stwierdzić, że
problem zaliczenia okresów pozostawania w stosunku, w których nie była
świadczona praca i niewymienionych w art. 2 ust. 3 ustawy budziła do tej pory
liczne wątpliwości i kontrowersje. Należy przyjąć, że dodatkowe wynagrodzenie
roczne ma charakter premii. Tak więc w odróżnieniu od wynagrodzenia
zasadniczego nabycie prawa do premii może być uzależnione nie tylko od
należytego wywiązywania się z obowiązków ale i od innych przesłanek. Ustawa
wprowadza dwie przesłanki nabycia prawa do trzynastki. Jedną z nich jest (art. 2
ustawy) przepracowanie całego roku kalendarzowego u danego pracodawcy.
Minimalny okres przepracowany u danego pracodawcy wynosi 6 miesięcy (art. 2
ust. 2 ustawy). Natomiast w art. 2 ust. 3 przewidziane są wyjątki od tego wymogu.
Pierwsza grupa dotyczy sytuacji spowodowanych zbyt wczesnym zakończeniem
lub zbyt późnym rozpoczęciem pracy w danym roku (art. 2 ust. 3 pkt 1-5 oraz 7).
7
Druga grupa wyjątków wiąże się z rozstrzyganym problemem, gdyż dotyczy przerw
w wykonywaniu pracy (jej świadczeniu). Przypadki te wymienione w art. 2 ust. 3 pkt
6 ustawy dotyczą przerw urlopowych, kiedy pracownik pozostaje w stosunku pracy
ale obowiązek jej świadczenia zostaje zawieszony. Wśród tych wyjątków nie został
wymieniony okres zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych.
Problem zaliczenia okresu czasowej niezdolności do pracy z powodu
choroby do stażu (okresu przepracowanego) od którego zależy nabycie prawa do
trzynastki został rozstrzygnięty w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2011 r.
(III PZP 3/11, niepublikowana). Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela
uzasadnienie stanowiska wyrażonego w powyższej uchwale, że okresy
przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie (efektywnie)
przepracowane u danego pracodawcy. Należy więc przyjąć, że z redakcji art. 2
ustawy wynika, iż wyliczenie wymienionych w jej art. 2 ust. 3 przypadków, w których
przepracowanie co najmniej 6 miesięcy nie jest wymagane ma charakter
wyczerpujący. Identyczne stanowisko w odniesieniu do możliwości zaliczenia
okresu choroby sędziego do okresu przepracowanego zostało zajęte przez Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 25 lipca 2003 r. (III PZP 7/03, OSNP 2004, nr 2, poz.
26).
Z powyższych powodów nie można było też uznać, że doszło do naruszenia
art. 2982
k.p. w związku z § 1 rozporządzenia MPiPS z 15 maja 1996 r.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.