Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 102/11
POSTANOWIENIE
Dnia 26 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSA Marek Machnij (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Tadeusza B. i Weroniki B.
przeciwko Lidii B. i Mieczysławowi B.
o zobowiązanie do złożenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 października 2011 r.,
zażalenia powodów na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 26 maja 2011 r. odrzucił na
podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. skargę kasacyjną powodów od wyroku tegoż Sądu,
którego odpis został im doręczony w dniu 4 lutego 2011 r., nadaną w placówce
operatora pocztowego w dniu 8 kwietnia 2011 r. W uzasadnieniu tego
postanowienia Sąd Apelacyjny – z powołaniem się na uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 5 czerwca 2008 r. sygn. akt III CZP 142/07 (OSNC 2008, nr 11, poz. 122) –
wskazał, że pełnomocnik powodów, pomimo wezwania, nie uzupełnił braku skargi
w zakresie przedstawienia pełnomocnictwa do wniesienia skargi kasacyjnej
i udziału w postępowaniu kasacyjnym.
W zażaleniu na to postanowienie skarżący wnieśli o jego uchylenie,
zarzucając naruszenie art. 3986
§ 2 k.p.c. przez odrzucenie skargi pomimo
przedłożenia pełnomocnictwa, obejmującego wniesienie skargi kasacyjnej oraz
udział w postępowaniu kasacyjnym.
Pozwani, w odpowiedzi na zażalenie wniesionej osobiście, domagali się jego
oddalenia i zasądzenia kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie wynika jednoznacznie,
z jakich przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że przedłożone przez pełnomocnika
powodów pełnomocnictwo procesowe nie było wystarczające do prawidłowego
umocowania go do reprezentowania skarżących w niniejszej sprawie
w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym. Z powołanej przez tamten
Sąd uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r. –
w kontekście skierowanego wcześniej do pełnomocnika powodów wezwania do
przedłożenia prawidłowego pełnomocnictwa, obejmującego umocowanie do
wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem
Najwyższym– można jednak wyprowadzić wniosek, że Sądowi Apelacyjnemu
chodziło o konieczność jasnego wyodrębnienia w treści tego pełnomocnictwa
3
dwóch elementów, a mianowicie: umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej oraz
umocowania do udziału w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym.
Takie stanowisko nie znajduje podstawy w treści powyższej uchwały.
W jej treści jest wprawdzie mowa o tym, że pełnomocnictwo procesowe nie
obejmuje z mocy samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej
i udziału w postępowaniu kasacyjnym, ale sens tego stwierdzenia nie odnosi się do
konieczności odrębnego udzielenia umocowania odnośnie do każdego z tych
elementów. Ta uchwała dotyczyła bowiem zakresu pełnomocnictwa udzielonego
w postępowaniu rozpoznawczym przed sądami powszechnymi, a przyjęta przez
Sąd Najwyższy argumentacja doprowadziła do konkluzji, że to pełnomocnictwo
nie rozciąga się na postępowanie kasacyjne toczące się przed tym Sądem.
Ani z treści uchwały, ani z jej uzasadnienia nie wynika, aby Sąd Najwyższy wyraził
stanowczy pogląd, który byłby zbieżny ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego,
zajętym w zaskarżonym postanowieniu. Można co najwyżej dostrzec, że Sąd
Najwyższy rozważał kwestię możliwości ograniczenia zakresu pełnomocnictwa
udzielonego w postępowaniu kasacyjnym do samego sporządzenia i wniesienia
skargi kasacyjnej albo do udziału w postępowaniu przed tym Sądem. Nie można
jednak z tego wywodzić, że jest to równoznaczne z koniecznością wyodrębniania
takich elementów w treści pełnomocnictwa odnoszącego się do postępowania
kasacyjnego.
Przedstawiony sposób rozumienia tego zagadnienia odpowiada treści
dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego, w którym zwracano uwagę
na konieczność unikania zbyt formalistycznego lub rygorystycznego interpretowania
wymogów dotyczących treści pełnomocnictwa procesowego uprawniającego do
działania przed tym Sądem. W postanowieniu z dnia 29 kwietnia 2010 r. sygn. akt
IV CZ 21/10 (niepubl.) wskazano wprawdzie, że z pełnomocnictwa procesowego
złożonego ze skargą kasacyjną powinno wynikać umocowanie pełnomocnika
do złożenia skargi i występowania w postępowaniu przed Sądem Najwyższym,
ale jednocześnie stwierdzono, że takie umocowanie może być udzielone w dwóch
odrębnych dokumentach. Konieczność wyrażenia obu elementów pełnomocnictwa
nie wynikała w tym wypadku z samej istoty pełnomocnictwa, dotyczącego
postępowania kasacyjnego, rozumianej jako samodzielność i odrębność tych
4
elementów, lecz z ich faktycznego rozdzielenia w tamtej sprawie przez stronę.
Tego orzeczenia nie można zatem uważać za przejaw poglądu, przyjmującego
konieczność wydzielenia tych elementów w treści pełnomocnictwa.
Odpowiada to stanowisku, zajętemu w postanowieniu z dnia 27 stycznia
2011 r. sygn. akt II PZ 52/10 (LEX 784935), w którym Sąd Najwyższy wyraźnie
uznał, że wyprowadzanie z powołanej w niniejszej sprawie przez Sąd Apelacyjny
uchwały z dnia 5 czerwca 2008 r. sygn. akt III CZP 142/07 poglądu o konieczności
wyraźnego wyodrębnienia w treści pełnomocnictwa upoważnienia do wniesienia
skargi kasacyjnej oraz udziału w postępowaniu kasacyjnym jest zbyt rygorystyczne
i byłoby przejawem nadmiernego formalizmu.
Złożone w niniejszej sprawie wraz ze skargą kasacyjną pełnomocnictwo
procesowe obejmowało upoważnienie dla wskazanego w nim adwokata do
zastępowania powodów w sprawie przeciwko wymienionym z imienia i nazwiska
pozwanym przed Sądem Apelacyjnym – Okręgowym – Rejonowym oraz w
postępowaniu kasacyjnym. Następnie na wezwanie Sądu Apelacyjnego
pełnomocnik powodów złożył kolejne pełnomocnictwo, zawierające upoważnienie
go zastępowania ich w charakterze powodów w ich sprawie przeciwko pozwanym
przed Sądem Apelacyjnym oraz w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem
Najwyższym.
Na obecnym etapie postępowania istotne znaczenie ma przede
wszystkim upoważnienie udzielone pełnomocnikowi przez powodów w treści obu
tych pełnomocnictw do zastępowania ich w postępowaniu kasacyjnym.
Zwrócić trzeba uwagę z jednej strony na brak jakiegokolwiek ograniczenia zakresu
umocowania w postępowaniu kasacyjnym, a z drugiej strony na posłużenie się
w treści pełnomocnictw zwrotem „zastępowanie”. Wynika bowiem z tego, że wolą
powodów było udzielenie konkretnemu pełnomocnikowi nieograniczonego
umocowania do zastępowania ich w postępowaniu kasacyjnym, które ze swojej
istoty może toczyć się tylko przed Sądem Najwyższym, co zresztą zostało
wyraźnie zaznaczone w pełnomocnictwie procesowym złożonym na wezwanie
Sądu Apelacyjnego.
5
Takie sformułowanie pełnomocnictwa było zgodne z treścią art. 871
§ 1
k.p.c., w którym jest mowa o zastępstwie stron przed Sądem Najwyższym przez
adwokatów lub radców prawnych. Użycie zwrotu „zastępowanie” jest tożsame
ze zwrotem „reprezentowanie” i oznacza udzielenie pełnomocnictwa procesowego.
Skoro zaś udzielone pełnomocnictwo – jak wyżej wskazano – nie zostało przez
powodów ograniczone tylko do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej lub
tylko do występowania w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, to nie można
twierdzić, że było ono nieprawidłowe i niewystarczające do wykazania należytego
umocowania pełnomocnika, który złożył skargę kasacyjną w imieniu powodów.
Zwrócić należy przy tym uwagę, że stanowisko Sądu Apelacyjnego
w zaskarżonym postanowieniu było również niekonsekwentne i jednocześnie
niezgodne z jego wcześniejszym postanowieniem z dnia 27 lutego 2011 r.,
w którym - ustanawiając dla powodów pełnomocnika z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym - nie dokonano wyodrębnienia takich elementów, których
brak w pełnomocnictwie udzielonym pełnomocnikowi z wyboru skutkował
odrzuceniem wniesionej przez tego pełnomocnika skargi kasacyjnej.
Z tych przyczyn powodowie trafnie zakwestionowali w zażaleniu odrzucenie
skargi kasacyjnej.
Jednocześnie wskazać należy, że Sąd Najwyższy rozważył także kwestię,
czy odrzucenie skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie nie było uzasadnione
na innej podstawie, a mianowicie z powodu uchybienia terminowi do jej wniesienia.
Wiąże się to z tym, że przesłanką skutecznego wniesienia skargi kasacyjnej jest
uprzednie złożenie na podstawie art. 387 § 3 k.p.c. wniosku o sporządzenie
i doręczenie pisemnego uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, a termin do
wniesienia skargi biegnie od doręczenia stronie skarżącej orzeczenia
z uzasadnieniem (art. 3985
§ 1 k.p.c.).
W tej sprawie powodowie byli początkowo reprezentowani
przez niezawodowego pełnomocnika procesowego w osobie ich córki Barbary B.
Po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny powodowie osobiście złożyli wniosek o
wydanie tego wyroku z uzasadnieniem. Wskutek tego wniosku Sąd Apelacyjny
doręczył powodom odpisy swojego wyroku z uzasadnieniem w dniu 4 lutego 2011
6
r.. Uczynił to z pominięciem ustanowionego przez nich pełnomocnika, a zatem
nieskutecznie, bo sprzecznie z treścią art. 133 § 3 k.p.c.
Natomiast pełnomocnik powodów w piśmie z dnia 2 lutego 2011 r., nadanym
na poczcie w dniu 3 lutego 2011 r., a więc w terminie tygodniowym od ogłoszenia
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 stycznia 2011 r., również wniósł o doręczenie
uzasadnienie tego wyroku, dodając, iż jest to konieczne do złożenia kasacji, a
jednocześnie wniósł o ustanowienie dla powodów adwokata z urzędu w celu
złożenia kasacji. W wykonaniu tego wniosku odpis wyroku Sądu Apelacyjnego z
uzasadnieniem został doręczony temuż niezawodowemu pełnomocnikowi
powodów w dniu 9 lutego 2011 r. jeszcze przed rozpoznaniem wniosku o
ustanowienie dla nich adwokata z urzędu, co nastąpiło w dniu 27 lutego 2011 r.
Ponadto po ustanowieniu pełnomocnika z urzędu Sąd Apelacyjny wbrew
treści art. 124 § 3 k.p.c. nie dokonał doręczenia odpisu swojego wyroku
z uzasadnieniem temu pełnomocnikowi, co powinien był uczynić z urzędu. Niemniej
jednak ustanowiony pełnomocnik z urzędu – pomimo niedoręczenia mu wyroku
z uzasadnieniem – już w dniu 17 marca 2011 r. przesłał Sądowi Apelacyjnemu
zawiadomienie o stwierdzeniu braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej.
Następnie w dniu 8 kwietnia 2011 r. nowo ustanowiony przez powodów
pełnomocnik z wyboru złożył obecną skargę kasacyjną.
W tej sytuacji pojawia się pytanie o zachowanie przez niego terminu do
wniesienia tej skargi. Nie dotyczy to złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia
zaskarżonego wyroku z uzasadnieniem, ponieważ – jak wyżej wyjaśniono – został
on złożony w przepisanym terminie zarówno osobiście przez powodów,
jak i uprawnionego jeszcze na tamtym etapie niezawodowego pełnomocnika
procesowego. Chodzi natomiast o zachowanie terminu do wniesienia skargi,
liczonego od doręczenia skarżącym odpisu wyroku z uzasadnieniem.
W tym zakresie odrzucić należy możliwość biegu tego terminu od dnia
doręczenia wyroku z uzasadnieniem bezpośrednio powodom, ponieważ było
to nieskuteczne w świetle art. 133 § 3 k.p.c. Natomiast w razie liczenia tego
terminu od doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem ich ówczesnemu
pełnomocnikowi ten termin może zostać uznany za zachowany, ponieważ do dnia
7
8 kwietnia 2011 r., w którym została wniesiona obecna skarga kasacyjna,
nie minęły jeszcze dwa miesiące od dnia 9 lutego 2011 r.
Powstaje jednak dodatkowo kwestia znaczenia braku doręczenia wyroku
z uzasadnieniem pełnomocnikowi z urzędu, ponieważ mogłoby to oznaczać,
że w ogóle nie nastąpiło jeszcze skuteczne doręczenie tego orzeczenia, a tym
samym nie rozpoczął się jeszcze bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej.
Na tym tle wyrażany jest niekiedy pogląd o konieczności odrzucenia wniesionego
środka odwoławczego jako przedwczesnego. Nie wdając się w szczegółową
analizę tego zagadnienia, Sąd Najwyższy na potrzeby niniejszej sprawy uznał,
że takie stanowisko nie może prowadzić do rozstrzygnięcia niekorzystnego
dla strony skarżącej, która byłaby w gruncie rzeczy pokrzywdzona rzekomo
przychylną dla niej wykładnią w przedmiocie biegu terminu do wniesienia skargi
kasacyjnej. Chodzi o to, że nie powinno się zaskakiwać strony, która wniosła
skargę kasacyjną po spełnieniu wymogów, związanych z uprzednim złożeniem
wniosku o doręczenie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, stwierdzeniem,
iż pomimo dokonanego jej doręczenia tego uzasadnienia termin do wniesienia
skargi kasacyjnej w ogóle nie rozpoczął jeszcze biegu, a jej skarga podlega
odrzuceniu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.
Z uwagi na sporządzenie odpowiedzi na zażalenie przez pozwanych
osobiście, poza zakresem ich zdolności postulacyjnej w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym (art. 871
k.p.c.), zawarty w nim wniosek o zasądzenie kosztów
postępowania zażaleniowego nie podlegał rozpoznaniu.
jw