Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 25 października 2011 r.
III SW 43/11
Wyborca przebywający czasowo w okresie obejmującym dzień wyborów
na obszarze gminy, w której położona jest jednostka organizacyjna tworząca
odrębny obwód głosowania, nie może być bez wiedzy i woli umieszczony w
spisie wyborców w takim odrębnym obwodzie głosowania.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 paź-
dziernika 2011 r. sprawy z protestu wyborczego w sprawie Marka K. przeciwko waż-
ności wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej w Okręgu Wyborczym Nr 7 w Chełmie
p o s t a n o w i ł:
wyrazić opinię o zasadności zarzutu protestu, co jednak nie miało wpływu na
wynik wyborów.
U z a s a d n i e n i e
W dniu 13 października 2011 r. Marek K. wniósł protest wyborczy twierdząc,
że w dniu 9 października 2011 r. w lokalu wyborczym przy ul. Ł. w Z. odmówiono mu
prawa do oddania głosu na skutek tego, że jego nazwisko nie figurowało na liście
uprawnionych do głosowania. Po interwencji u szefa komisji wyborczej wnoszący
protest dowiedział się, że został przerejestrowany do „komisji wyborczej w R.”, w któ-
rej przebywał w szpitalu do dnia 5 października 2011 r. O dokonanej zmianie wybor-
ca nie został powiadomiony, a jako osoba starsza i schorowana nie mógł udać się do
tej miejscowości, aby oddać głos. Niedopuszczenie wnoszącego protest do wyborów
miało jego zdaniem wpływ na ich wynik w okręgu wyborczym.
2
W odpowiedzi na protest Okręgowa Komisja Wyborcza Nr 7 w Chełmie wnio-
sła o uznanie podniesionych w nim zarzutów za bezzasadne, przedstawiając nastę-
pujące ustalenia. Na dzień wyborów do Sejmu i Senatu RP Markowi K. przysługiwało
czynne prawo wyborcze stosownie do art. 10 § 1 pkt 1 Kodeksu wyborczego. W da-
cie sporządzenia spisu wyborców, wnoszący protest przebywał jako pacjent w Sa-
modzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w R. (Oddział III
Psychiatryczny Ogólny), na terenie którego utworzony został odrębny obwód głoso-
wania. W dniu 3 października 2011 r. dyrektor SPWSzP w R. sporządził wykaz osób,
które przebywały na terenie Szpitala i miały w nim przebywać w dniu wyborów. W
tym też dniu wykaz przekazano Urzędowi Gminy w R., właściwemu ze względu na
siedzibę Szpitala. Wykaz posłużył, w myśl § 7 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji w sprawie spisu wyborców z dnia 27 lipca 2011 r.
(Dz.U. Nr 158, poz. 942, zwanego dalej rozporządzeniem o spisie wyborców), za
podstawę do sporządzenia przez Urząd Gminy w R. spisu wyborców dla odrębnego
obwodu utworzonego w Szpitalu w R., a wśród uprawnionych do głosowania w tym
obwodzie, pod Nr 42, ujęty został protestujący. W dniu 4 października 2011 r. Urząd
Gminy w R. powiadomił Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego
Urzędu Miasta Z. o wpisaniu Marka K. do prowadzonego przez siebie spisu wybor-
ców. Stanowiło to podstawę do wykreślenia protestującego ze spisu wyborców w
stałym miejscu zamieszkania, tj. ul. S. w Z. W dniu 5 października 2011 r. protestują-
cy został wypisany ze szpitala i pouczony przez personel medyczny, że aby móc
wziąć udział w wyborach osoba opuszczająca szpital przed dniem wyborów, a ujęta
w spisie wyborców uprawnionych do głosowania w szpitalu, musi uzyskać zaświad-
czenia o prawie do głosowania z Urzędu Gminy w R. Fakt ten został stwierdzony pi-
smem dyrektora SPSzP w R. z dnia 18 października 2011 r. Protestujący nie ubiegał
się o wydanie takiego zaświadczenia, mimo że przed dniem wyborów, a po sporzą-
dzeniu spisu wyborców, zmienił miejsce pobytu. Nie dopełnił więc wymogu z art. 32 §
1 Kodeksu wyborczego.
Zdaniem Okręgowej Komisji Wyborczej Nr 7 w Chełmie, podmioty współu-
czestniczące w procedurze dotyczącej sporządzenia spisu wyborców w Urzędzie
Miasta Z. i w Urzędzie Gminy R. wypełniły właściwie swoje obowiązki w ramach za-
dań zleconych przewidzianych w Dziale I Rozdział 4 Kodeksu wyborczego, a kierują-
cy zakładem leczniczym - w zakresie udzielanie stosownego pouczenia - obowiązek
wynikający z § 7 ust. 5 rozporządzenia o spisie wyborców. Również Obwodowa Ko-
3
misja Wyborcza Nr 1 w Z., odmawiając wnoszącemu protest wydania kart do głoso-
wania w sytuacji, gdy nie figurował w spisie wyborców w tym obwodzie lecz w spisie
wyborców w Urzędzie Gminy w R., nie dopuściła się naruszenia prawa wyborczego
mającego wpływ na uniemożliwienie uczestniczenia w wyborach do Sejmu i Senatu
RP Markowi K. W ocenie Okręgowej Komisji Wyborczej, protestujący nie uczestniczył
czynnie w wyborach w dniu 9 października z uwagi na niepodjęcie stosownych dzia-
łań zmierzających do uzyskania zaświadczenia o prawie do głosowania. Niezasadny
jest więc zarzut o pozbawieniu go czynnego prawa wyborczego przez organy wybor-
cze i naruszeniu przepisów Kodeksu wyborczego przez organy prowadzące ewiden-
cję ludności i spisy wyborców na terenie działania tutejszej Komisji.
Ponadto z protokołu wyborów posłów w okręgu wyborczym Nr 7 oraz proto-
kołu wyników głosowania i wyników wyborów senatora w okręgu wyborczym Nr 19
wynika, że nieoddanie przez protestującego głosu „nie miało wpływu na wynik wybo-
rów z uwagi na znaczną różnicę głosów oddanych na poszczególnych kandydatów
do Sejmu i do Senatu RP w okręgu działania tutejszej Komisji”.
Prokurator Generalny w odpowiedzi na protest wniósł o pozostawienie go bez
dalszego biegu ponieważ nie spełnia on warunków określonych w art. 241 § 1 w
związku z art 243 § 2 in fine Kodeksu wyborczego. W uzasadnieniu wskazano, że
zarzuty w nim podniesione dotyczą spraw, co do których Kodeks wyborczy przewi-
duje możliwość wniesienia przed dniem głosowania skargi do sądu w trybie art. 22 §
5 i art. 37 § 2 Kodeksu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty protestu są uzasadnione. Wnoszący go twierdzi, że nie był powiado-
miony o „przerejestrowaniu” go ze spisu wyborców zameldowanych na obszarze
gminy Z. na pobyt stały do rejestru wyborców w Samodzielnym Publicznym Woje-
wódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w R., w którym został utworzony odrębny obwód
głosownia dla pacjentów, którzy mieli przebywać w tym Szpitalu w dniu wyborów (art.
12 § 4 w związku z art. 29 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy,
Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.). Wnoszący protest był jednym z pacjentów, którzy
mieli przebywać w wymienionej jednostce opieki zdrowotnej w dniu wyborów. Wykaz
tych wyborców został przekazany przez dyrektora Szpitala do Urzędu Gminy w R. w
dniu 3 października 2011 r. Na tej podstawie wnoszący protest został skreślony ze
4
spisu wyborców w miejscu stałego zamieszkania i dopisany do spisu wyborców w
odrębnym obwodzie głosowania utworzonym w wyżej wymienionym Szpitalu. Zgod-
nie z § 7 ust. 5 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
27 lipca 2011 r. o spisie wyborców, kierujący zakładem, w którym utworzono obwód
głosowania, powiadamia osoby objęte wykazem, że zostaną skreślone ze spisu wy-
borców w miejscu stałego zamieszkania i będą mogły głosować w wyborach wyłącz-
nie w obwodzie głosowania utworzonym w zakładzie, a w innym obwodzie głosowa-
nia - po uprzednim uzyskaniu zaświadczenia o prawie do głosowania z urzędu
gminy, na której terenie położony jest zakład. Co do prawidłowości powiadomienia
wnoszącego protest o skreśleniu go ze spisu wyborców w miejscu stałego zamiesz-
kania i wyłącznej możliwości oddania głosu w obwodzie głosowania utworzonym w
Szpitalu w sprawie występują istotne rozbieżności. Wnoszący protest twierdzi, że
odbyło się to „bez jego wiedzy i woli”. Natomiast dyrektor Szpitala utrzymywał, że
„wszyscy pacjenci umieszczeni w wykazie, zostali poinformowani przez Pielęgniarki
Oddziałowe, że zostali skreśleni ze spisu wyborców w miejscu stałego zamieszkania,
i będą mogli głosować jedynie w siedzibie Okręgowej Komisji Wyborczej Nr 7 w R.,
znajdującej się na terenie Szpitala”.
Następnie w dniu 5 października 2011 r. wnoszący protest został „wypisany”
ze Szpitala, a jego dyrektor twierdził, że przed opuszczeniem tej jednostki wnoszący
protest „został pouczony przez Pielęgniarkę Oddziałową Oddziału III Psychiatryczne-
go Ogólnego męskiego o konieczności uzyskania z Urzędu Gminy R. zaświadczenia
o prawie do głosowania w przypadku, gdyby zamierzał oddać swój głos w siedzibie
Obwodowej Komisji Wyborczej w miejscu swojego stałego zamieszkania”. Negował
takie powiadomienie wnoszący protest, który twierdzi, że „o tej zmianie na pewno nie
zostałem wcześniej powiadomiony. Bynajmniej nie występowałem także o przereje-
strowanie do R.”, do której ze względu na zły stan zdrowia i brak środków finanso-
wych na pokrycie kosztów przejazdu wyborca nie mógł udać się w celu oddania
głosu, po uzyskaniu takiej informacji od wiceprzewodniczącego Obwodowej Komisji
Wyborczej Nr 1 w Z. Z treści protestu wynika, że dyrektor Szpitala jako kierujący za-
kładem, w którym został utworzony odrębny obwód głosowania, w wystarczającym
stopniu nie wykazał, że powiadomił wnoszącego protest o umieszczeniu go w spisie
wyborców w obwodzie głosownia utworzonym w kierowanym zakładzie, a także o
konsekwencjach wypisania tego wyborcy ze Szpitala przed dniem głosownia oraz
potrzebie uzyskania zaświadczenia o prawie do głosowania w innym obwodzie gło-
5
sowania (w miejscu stałego zamieszkania) z urzędu Gminy w R., na terenie której
położony jest Szpital. Ciężar udowodnienia skutecznego powiadomienia o tych oko-
liczności bez wątpienia obarcza kierującego zakładem, który jest zobowiązany do
dokonania wymaganych powiadomień z należytą starannością, a w każdym razie w
sposób gwarantujący uprawnionemu wyborcy skorzystanie z czynnego prawa do
oddania głosu w wyborach parlamentarnych, zwłaszcza gdy wyborca cierpi na scho-
rzenia psychiatryczne. Także z tego względu przy dopisaniu wyborcy przebywające-
go w odrębnym obwodzie głosowania utworzonym w otwartym („wolnościowym”) za-
kładzie opieki zdrowotnej, który pacjent może opuścić w każdym czasie choćby na
„własne żądanie”, nie można pomijać woli i wiedzy wyborcy w dopisaniu go do spisu
wyborców w tym odrębnym obwodzie głosowania, ponieważ z art. 28 § 1 Kodeksu
wyborczego wynika, że wyborca przebywający czasowo na obszarze gminy w okre-
sie obejmującym dzień wyborów jest dopisywany do spisu wyborców, na jego pisem-
ny wniosek wniesiony do urzędu gminy najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów.
To, że spis wyborców przebywających w jednostkach, o których mowa w art. 12 § 4 i
7 Kodeksu wyborczego, sporządza się na podstawie wykazów osób, które będą w
nich przebywać w dniu wyborów, należy rozumieć jako sposób zagwarantowania im
konstytucyjnych praw wyborczych, z których mogą, ale de lege lata nie są zobowią-
zani korzystać. Wszystko to wszakże nie oznacza, że wyborcy przebywający cza-
sowo w okresie obejmującym dzień wyborów na obszarze gminy, w której położone
są jednostki obligatoryjnie tworzące odrębne obwody głosowania (art. 12 ust. 4 Ko-
deksu wyborczego), mogą być niejako przymusowo, tj. bez lub wbrew swej wiedzy i
woli umieszczone w spisie wyborców w takim odrębnym obwodzie głosowania.
Zgodnie z art. 37 Kodeksu wyborczego, każdy może wnieść odpowiednio do wójta
albo organu, który sporządził spis wyborców, reklamację w sprawie nieprawidłowości
sporządzenia spisu, a następnie wnieść skargę do sądu rejonowego, np. z argu-
mentacją, że w określonym spisie wyborców został umieszczony „wbrew swej wiedzy
lub woli”. W rozpoznawanej sprawie ze względu na datę ujawnienia kontrowersyjne-
go wpisu wyborcy do spisu wyborców w odrębnym obwodzie głosowania utworzonym
w Szpitalu Psychiatrycznym w R. wnoszący protest nie mógł kontestować dokonane-
go „bez jego wiedzy i woli” wpisu w postępowaniu reklamacyjnym lub sądowym, o
którym mowa w art. 37 Kodeksu wyborczego.
Wnoszący protest, który przed dniem wyborów opuścił szpital psychiatryczny,
w którym utworzono odrębny obwód głosowania i tam był umieszczony w spisie wy-
6
borców, miał prawo dopisania w dniu wyborów do spisu wyborców w obwodzie wy-
borczym właściwym dla miejsca jego stałego zamieszkania, w którym zgłosił się w
celu oddania głosu. Wynika to z art. 51 § 2 pkt 3 Kodeksu wyborczego, który stanowi,
że osobę skreśloną ze spisu dla danego obwodu głosowania w związku z jej wpisa-
niem do spisu wyborców w jednostce, o której mowa w art. 12 § 4, dopisuje się w
dniu wyborów do spisu wyborców, jeżeli udokumentuje, iż opuściła tę jednostkę w
przeddzień wyborów. Zdaniem Sądu Najwyższego, przepis art. 51 § 2 pkt 3 Kodeksu
wyborczego zobowiązuje obwodową komisję wyborczą do dopisania osoby skreślo-
nej ze spisu w tym obwodzie głosowania, która w dniu głosowania udokumentuje, że
do tego dnia, a nie jedynie „w przeddzień wyborów”, opuściła jednostkę, w której była
wpisana do odrębnego spisu wyborców. Oznaczało to, że Obwodowa Komisja Wy-
borcza Nr 1 w Z. właściwa dla miejsca zamieszkania wnoszącego protest, zamiast
utrudniać mu głosowanie przez skierowanie go do oddania głosu w innym obwodzie
głosowania, powinna powiadomić o możliwości dopisania go w dniu wyborów do
spisu wyborców oraz oddania głosu w tej Komisji właściwej ze względu na stałe miej-
sce zamieszkania, pod warunkiem udokumentowania opuszczenia przezeń szpitala
w R., w którym był umieszczony w spisie wyborców, zwłaszcza że przeprowadziła
postępowanie wyjaśniające, z którego wynikało, że był on dopisany do spisu wybor-
ców Szpitala Psychiatrycznego w R. Konkretnie rzecz ujmując, Obwodowa Komisja
Wyborcza Nr 1 w Z. zobowiązana była wskazać wyborcy (wnoszącemu protest) alter-
natywę umożliwiająca mu oddanie głosu w siedzibie tej Komisji, właściwej ze
względu na jego stałe miejsce zamieszkania, po udokumentowaniu, że do dnia wybo-
rów opuścił szpital w R., w którego obwodzie był umieszczony w spisie wyborców
(art. 51 § 2 pkt 3 Kodeksu wyborczego), zamiast oczywiście bezrefleksyjnego skie-
rowania do oddania głosów w odległym ok. 40 km od miejsca stałego zamieszkania
w Z. - odrębnym obwodzie głosowania utworzonym w Szpitalu Psychiatrycznym w R.
„zdenerwowanego” wyborcy, który stanowczo utrzymywał, że w tym innym obwodzie
głosowania dopisano go do spisu wyborców „bez jego wiedzy i woli”.
Powyższe okoliczności potwierdziły zasadność zarzutów naruszenia art. 20 §
1 Kodeksu wyborczego w związku z § 7 ust. 5 i 6 rozporządzenia MSWiA o spisie
wyborców oraz art. 51 § 2 pkt 3 Kodeksu wyborczego przez faktyczne pozbawienie
wnoszącego protest prawa oddania głosu na obszarze gminy właściwej ze względu
na zameldowanie na pobyt stały.
7
Równocześnie wnoszący protest nie wykazał, że niedopuszczenie go do wy-
borów „miało wpływ na ich wynik w okręgu wyborczym”, bo w treści protestu zabrakło
argumentacji, że nieoddanie przezeń głosu miało konkretny wpływ choćby na wyniki
głosowania w Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 1 w Z., w której pozbawiono go
prawa wybierania oraz że wpływało na wyniki uzyskane przez wybranych kandyda-
tów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i wynik wybranego kandydata do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej w jego okręgu wyborczym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 242 § 2 Kodeksu wyborczego.
========================================