Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 65/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa F. S.A.
przeciwko Gminie Miasta R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 8 października 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej Gminy od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 26 kwietnia 2010 r. Pozwana
zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o jego uchylenie w
całości i o oddalenie powództwa.
W sprawie dokonano następujących ustaleń.
Powód F. S.A. domagał się zasądzenia od Gminy Miasto R. kwoty 78.003 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 31 grudnia 2009 r. Wskazano, że pozwany był
właścicielem działek ewidencyjnych nr 216/38, 216/54, 305/5 o Obr. 13 R. ,
objętych księgami wieczystymi KW /.../ prowadzonych przez Sąd Rejonowy
Wydział Ksiąg Wieczystych, których własność nabył poprzednik prawny pozwanego
- Skarb Państwa w drodze wywłaszczenia. Na podstawie umowy z dnia 4 lutego
1999 r. powód, jako członek Spółdzielni Mieszkaniowej, zobowiązał się do
wybudowania parkingu i drogi dojazdowej do centrum handlowego oraz dla potrzeb
osiedla mieszkaniowego. Wybudowaną drogę dojazdową i parking powód objął
w posiadanie, zaś zajęte pod budowę działki nr 305/3 i 305/4 obr. 213, pozwana
Gminy oddała w użyczenie Spółdzielni Mieszkaniowej umową z dnia 8 stycznia
2001 r.
Miejskie Przedsiębiorstwo Dróg i Mostów, w wykonaniu umów zawartych w
2001 r. z powodem, utwardziło płytami wielootworowymi plac postojowy oraz
wybudowało drogę dojazdową i chodnik przy Zespole Handlowo - Usługowym przy
ul. P. , a powód zapłacił za wykonane roboty budowlane.
Powód twierdził, że poczynione przez niego nakłady konieczne na parking
i infrastrukturę miejską zwiększyły wartość działki ewidencyjnej nr 305/5 obr. 213 R.
, tj. działki powstałej z części dawnej działki ewidencyjnej nr 305/4, obr. 213.
Decyzją Starosty K. z dnia 23 listopada 2009 r. działki te zostały zwrócone
poprzednim ich właścicielom, których zobowiązano do zapłacenia pozwanej Gminie
poczynionych nakładów na parking, chodnik i drogę dojazdową w wysokości 70.003
zł. Właściciele działek przekazali tę kwotę pozwanej. W ten sposób, zdaniem
powoda, doszło do bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej jego kosztem,
co uzasadnia powództwo na podstawie art. 405 k.c. Jako dodatkową podstawę
3
prawną, obok bezpodstawnego wzbogacenia, wskazano przepis art. 226 § 2 k.c.,
gdyż powód domagał się zwrotu poniesionych przez siebie nakładów koniecznych
na cudzą rzecz jako posiadacz zależny.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że pozwany nie zaprzeczył okolicznościom
faktycznym pozwu, jak również przyznał, że od aktualnych właścicieli otrzymał
kwotę 78.003 zł tytułem zwiększenia wartości działki ewidencyjnej nr 305/5, obr.
213 w postaci poczynionych nakładów na utwardzenie parkingu, wybudowanie
drogi dojazdowej i chodnika. Pozwany wskazywał jednak na brak podstawy prawnej
do uwzględnienia powództwa, jako że powód był jedynie dzierżycielem
nieruchomości z uwagi na ogólnodostępny charakter parkingu, drogi dojazdowej i
chodnika, zaś pozwany zawarł umowę użyczenia tej działki nie z powodem, lecz ze
Spółdzielnią Mieszkaniową, która była posiadaczem zależnym tej działki, przy czym
powód był jedynie wykonawcą zastępczym robót budowlanych zobowiązanym do
ponoszenia kosztów robót. Pozwany ponadto, z ostrożności procesowej, podniósł
zarzut przedawnienia dochodzonego w pozwie roszczenia.
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo na podstawie art. 405 k.c., uznając, że
w okolicznościach sprawy pozwana wzbogaciła się kosztem powoda z tytułu
pobrania równowartości poczynionych przez niego nakładów na działki.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego. Zwrócono uwagę,
że prace budowlane, które poczynił powód na działce nr 305/5 obr.213, tj.
wybudowanie parkingu, drogi i chodnika, zostały wykonane na podstawie umowy z
dnia 4 lutego 1999 r. zawartej pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową a powodem. W
umowie zapisano, że powód jako inwestor zastępczy poniesie koszty budowy
parkingów, natomiast Spółdzielnia zapewni prawo ich użytkowania dla użytkownika
wybudowanych pawilonów oraz mieszkańców osiedla z uwagi na ich
ogólnodostępny charakter .Wskazano, że skoro pozwana Gmina nie poniosła
nakładów na budowę parkingu, ulicy, chodnika w kwocie 78.003 zł, a uzyskała od
aktualnych właścicieli działek równowartość tych nakładów, to została o tę kwotę
bezpodstawnie wzbogacona. Gmina uzyskała tę sumę pieniężną bez tytułu
prawnego kosztem powoda, który poczynił nakłady i nie mógł rozebrać
wybudowanego parkingu, drogi i chodnika. To, że przekazanie pieniędzy między
pozwaną Gminą a osobami fizycznymi, które odzyskały nieruchomość zostało
4
dokonane na podstawie decyzji administracyjnej i że czyniąc nakłady powód
wykonywał wiążącą go umowę ze Spółdzielnią Mieszkaniową, nie może
przesądzać o tym, że pozwana Gmina uzyskała korzyść materialną zgodnie z
prawem. Podstawa prawna świadczenia (nakładów) istniała w chwili tego
świadczenia, ale ta podstawa odpadła, gdy doszło do zwrotu działki byłym
właścicielom.
Sąd Apelacyjny uznał zarzut przedawnienia roszczenia za nietrafny. Okres
przedawnienia roszczenia nie zaczął biegu od daty dokonanych nakładów przez
powoda na działkę, lecz od daty, kiedy pozwana Gmina otrzymała od osób
fizycznych byłych właścicieli działki kwotę 78.003 zł.
Wskazany wyżej wyrok pozwany zaskarżył skargą kasacyjną w całości. Jako
podstawy skargi wskazano naruszenie:
- art. 405 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające
na uznaniu, iż przesłanka braku podstawy prawnej uzyskania korzyści
majątkowej kosztem innej osoby obejmuje okoliczność, gdy wzbogacony
uzyskał korzyść na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią a także
przyjęcie, iż źródłem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego kosztem
powoda jest otrzymanie od osób fizycznych kwoty 78.003 zł;
- art. 118 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
wyrażające się w uznaniu iż nietrafny jest zgłoszony przez pozwanego
zarzut przedawnienia dochodzonego przez powoda roszczenia;
- art. 120 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
wyrażające się w uznaniu iż bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się nie
w chwili poniesienia przez powoda nakładów na opisaną w pozwie
nieruchomość ale z chwilą otrzymania od osób fizycznych kwoty 78.003 zł,
którą to datę Sąd Apelacyjny przyjął za moment powstania i wymagalności
roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej kosztem
powoda;
- art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wyjaśnienia na czym polegało zubożenie
powoda i równocześnie wzbogacenie pozwanego;
- art. 2 § 1 k.p.c. poprzez wyrażoną w uzasadnieniu orzeczenia ocenę, iż
Gmina otrzymała korzyść majątkową w postaci kwoty pieniężnej od
5
następców prawnych byłych właścicieli niezgodnie z prawem lub bez tytułu
prawnego, choć w tym względzie wiąże Sąd ostateczna i prawomocna
decyzja Starosty z dnia 23 listopada 2009 r.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Formuła art. 405 k.c. o bezpodstawnym wzbogaceniu jest tak ogólna, że
mogłaby zastąpić wiele szczegółowych uregulowań w prawie cywilnym. Stąd też
w orzecznictwie podaje się wskazania, które mają na celu wytyczenie zakresu
stosowania roszczenia kondykcyjnego, tak aby nie kolidowało ono z pozostałymi
instytucjami cywilistycznymi. Zwięzłe, a zarazem trafne uwagi w tej mierze znalazły
się m. in. w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1995 r.,
III CZP 46/95 (OSNC 1995, nr 7-8, poz. 114), w którym stwierdzono, że przepisy
o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować wtedy, gdy brak jest innego
środka prawnego umożliwiającego przywrócenie równowagi majątkowej,
naruszonej bez prawnego usprawiedliwienia. Sądy obu Instancji zasadnie przyjęły,
że z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Roszczenie z art.
405 k.c. przysługuje, kiedy ktoś uzyskuje korzyść majątkową kosztem innej osoby
bez podstawy prawnej. Bezsporne jest, że pozwana Gmina uzyskała należność
z tytułu nakładów , które zostały poczynione przez powoda. Spełnione są zatem
w sposób oczywisty dwie przesłanki kondykcji; wzbogacenie pozwanej i koszt
powoda. Pozostaje rozstrzygnąć, czy istniała dla tego przysporzenia na rzecz
pozwanej podstawa prawna. Skarżąca upatruje jej w decyzji Starosty z dnia 23
listopada 2009 r., w której orzeczono zwrot nieruchomości poprzednim jej
właścicielom oraz przyznano od nich na rzecz Gminy odszkodowanie z tytułu
zwiększenia wartości nieruchomości o poczynione na nich nakłady. Jest to
przekonanie błędne. W postępowaniu o zwrot wywłaszczonej nieruchomości nie
prowadzi się ustaleń, kto przyczynił się do zwiększenia jej wartości. Zgodnie
bowiem z art. 140 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. 2010 r. Nr 102, poz. 651), w razie
zmniejszenia się albo zwiększenia wartości nieruchomości, odszkodowanie,
ustalone w ust. 2 pomniejsza się lub powiększa o kwotę równą różnicy wartości
6
określonej na dzień zwrotu. Stosownie zaś do ustępu pierwszego tego przepisu,
ustalone odszkodowanie poprzedni właściciel zwraca Skarbowi Państwa lub
jednostce samorządu terytorialnego, w zależności od tego, kto jest właścicielem
nieruchomości w dniu zwrotu. Tak więc decyzja starosty o ustaleniu odszkodowania
za zwracaną nieruchomość jest jedynie formalną podstawą do jego przyznania
gminie, gdyż starosta nie jest uprawniony do czynienia ustaleń, kto w
rzeczywistości przyczynił się do zwiększenia wartości zwracanej nieruchomości.
Wbrew stanowisku skarżącej, decyzja ta nie zamyka drogi sądowej do ustalania, że
nakłady zwiększające wartość nieruchomości poczyniła w rzeczywistości osoba
trzecia, jak to było w rozpoznawanej sprawie, a tym samym, że pozwana Gmina
powinna zwrócić wartość przyznanych jej i zapłaconych w ramach odszkodowania
tych nakładów, jako świadczenia uzyskanego bezpodstawnie kosztem powoda.
Dlatego zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia art. 405 k.c. oraz art. 2 § 1 k.p.c. były
nieusprawiedliwione. W tej sytuacji jako oczywiście bezzasadny jawi się zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez rzekomy brak wyjaśnienia na czym polegało
w niniejszej sprawie zubożenie powoda i odpowiadające mu wzbogacenie
pozwanej. Wzbogacenie Gminy nastąpiło w chwili zapłacenia jej odszkodowania
przez właścicieli, którym zwrócono nieruchomość, a zatem od tej daty należy liczyć
bieg terminu przedawnienia roszczenia o bezpodstawne wzbogacenie, jak to
prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny, a nie od daty poczynienia nakładów przez
powoda, jak to błędnie utrzymuje pozwana w skardze kasacyjnej.
Z tych przyczyn skarga podlegała oddaleniu, jako niezasadna (art. 39814
k.p.c.).
db