Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 17/11
POSTANOWIENIE
Dnia 25 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Ewy S.
przy uczestnictwie Niny K., Barbary S., Karoliny S.
i Grażyny N.-S.
o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po Bolesławie S.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 25 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 21 września 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Ewa S. we wniosku z 10 czerwca 2009 r. zażądała zmiany postanowienia z
31 stycznia 1974 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po Bolesławie S., wydanego
przez Sąd Rejonowy , wskazując, że wymieniona w postanowieniu Nina K. nie jest
spadkobiercą Bolesława S., bo nie jest jego córką.
Uczestniczka Nina K. wniosła o oddalenie wniosku. Twierdziła, że jej
biologicznym ojcem jest spadkodawca Bolesław S., chociaż w jej metryce
urodzenia figurują inne dane.
Postanowieniem z 21 września 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni od postanowienia z 28 stycznia 2010 r., którym Sąd Rejonowy
oddalił wniosek.
Za podstawę rozstrzygnięć Sądy obu instancji przyjęły ustalenie, że
postanowieniem z 31 stycznia 1978 r. Sąd Rejonowy, sygn. akt I Ns 2720/77,
stwierdził, iż spadek po Bolesławie S., zmarłym 31 maja 1974 r., na podstawie
ustawy, wprost dziedziczą: wdowa Maria S. oraz dzieci Tomasz S. i Nina K. po 1/3
części. Postanowienie zostało ogłoszone w obecności m. in. Tomasza S.
Spadkodawca Bolesław S. wielokrotnie mówił członkom swojej rodziny, że
Nina K. nie jest jego córką, ale nikt z rodziny nie przywiązywał wagi do tych
wypowiedzi. Z przekazów rodzinnych wnioskodawczyni wiedziała
o wątpliwościach co do pochodzenia Niny K., a 9 lipca 2008 r. przesłała do Sądu
Rejonowego do akt zakończonego postępowania faks, w którym poinformowała, że
Nina K. nie była córką Bolesława S.
Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 679 § 1 k.p.c. dowód, że osoba,
która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą lub że jej udział
w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko
w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Ten, kto był
uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może żądać zmiany
postanowienia spadkowego, tylko wówczas, gdy żądanie opiera na podstawie,
której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed
upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możliwość. Ograniczenie czasowe, gdy
chodzi o uprawnienie do złożenia wniosku przewidziane w art. 679 k.p.c., dotyczy
także spadkobiercy uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Wnioskodawczyni jako córka Tomasza S. nie może być w lepszej sytuacji niż jej
3
poprzednik prawny, wstąpiła bowiem w ogół praw i obowiązków swojego ojca. Do
rozpoczęcia biegu terminu przewidzianego w art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c. nie
jest wymagane, by osoba zainteresowana dysponowała dokumentem
potwierdzającym w sposób niewątpliwy, że osoba, która uzyskała stwierdzenie
nabycia spadku nie jest spadkobiercą. Wystarczy sama świadomość
tej okoliczności. Uczestnicy postępowania zakończonego postanowieniem
z 31 stycznia 1978 r. byli informowani przez spadkodawcę, że Nina K. nie jest jego
córką, ale w toku postępowania spadkowego nie przedłożyli do akt odpisu
skróconego jej aktu urodzenia. Wiedzieli, jaka jest treść orzeczenia wydanego
w sprawie spadkowej i nie zaskarżyli go. Motywy, którymi kierowali się nie
podejmując takich działań, są prawnie irrelewantne. Termin przewidziany w art.
679 § 1 zdanie drugie k.p.c. dla uzyskania zamiany postanowienia spadkowego dla
nich upłynął. Wnioskodawczyni miała wiedzę o wątpliwościach odnośnie do
pochodzenia Niny K. przez okres dłuższy niż jeden rok przed złożeniem wniosku o
zmianę postanowienia spadkowego, na co wskazuje treść faksu wysłanego przez
nią do Sądu 9 lipca 2008 r. i jej zeznania. Skoro złożyła wniosek po upływie
terminu z art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c., to podlegał on oddaleniu bez weryfikacji
twierdzeń wnioskodawczyni.
Sąd Okręgowy zaakceptował pogląd Sądu Rejonowego, że roczny termin do
złożenia wniosku o zmianę postanowienia spadkowego, przewidziany przez art.
679 k.p.c. dla uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, dotyczy
także jego spadkobiercy i podał, że skoro nie zachodzą przesłanki, od których
zależy sama dopuszczalność przeprowadzenia postępowania o zmianę
postanowienia spadkowego, to nie ma podstaw do badania, czy Nina K. była córką
spadkodawcy. Z zeznań wnioskodawczyni wynika, że członkowie rodziny wiedzieli,
iż Nina K. mogła nie być córką Bolesława S., bo tak mówił sam spadkodawca.
Słyszała o tym także druga żona spadkodawcy, ale w to nie wierzyła, i tak samo
żona syna spadkodawcy - Tomasza S. Wnioskodawczyni wiedziała o tym od
zawsze. W ocenie Sądu Okręgowego, wiedza na temat tej okoliczności, nawet nie
potwierdzona dowodami, wystarczyła do podjęcia działań w celu np.
zweryfikowania prawidłowości wydanego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia
spadku. Wnioskodawczyni wystąpiła o zmianę postanowienia spadkowego dopiero
4
po wydaniu jej aktu urodzenia Niny K., a to oznacza, że złożyła wniosek z
uchybieniem terminowi ustalonemu w art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego z 21 września
2010 r. wnioskodawczyni zarzuciła, że zostało ono wydane z naruszeniem prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 926 § 1 k.c. i art. 926 § 2 k.c.
poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wnioskodawczyni jest
spadkobiercą Tomasza S., chociaż osoby powołane przez Tomasza S. w
testamencie, wśród których nie było skarżącej, nie odrzuciły spadku oraz z
naruszeniem przepisów postępowania, które to uchybienie miało istotny wpływ na
wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.); - art. 679 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że
wnioskodawczyni, która nie była uczestnikiem postępowania prowadzonego przez
Sąd Rejonowy do sygn. akt l Ns 2720/77 i która nie dziedziczy po uczestnikach
tego postępowania, może żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie
spadku jedynie w okresie jednego roku odkąd dowiedziała się o podstawie zmiany
postanowienia, jak również, że nie może żądać zmiany stwierdzenia nabycia
spadku, jeżeli podstawa żądania mogła zostać powołana przez uczestników
postępowania; - art. 233 § 1 i art. 670 k.p.c., prowadzące do przyjęcia, że
skarżąca jest spadkobiercą uczestnika postępowania jak również, że uczestnicy
postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy sygn. akt l Ns 2720/77
wiedzieli, że Nina K. nie jest córką Bolesława S. i mieli możność podniesienia tego
zarzutu, skutkiem czego skarżąca złożyła wniosek o zmianę stwierdzenia nabycia
spadku z uchybieniem terminu jednego roku wskazanego w art. 679 § 1 k.p.c.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, względnie o uchylenie
także postanowienia Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest
spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być
przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia
nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie
nabycia spadku, tylko wówczas może żądać zmiany postanowienia
5
stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł
powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od
dnia, w którym uzyskał tę możliwość (art. 679 § 1 k.p.c.). Wniosek o wszczęcie
postępowania o zmianę stwierdzenia nabycia spadku może zgłosić każdy
zainteresowany (art. 679 § 2 k.p.c.).
Sądy obu instancji trafnie wskazały, że uregulowanie przewidziane w art. 679
§ 1 zdanie drugie k.p.c. odnosi się tak do uczestników postępowania o stwierdzenie
nabycia spadku, jak i do ich następców prawnych. W dotychczasowym
orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że spadkobiercy w odniesieniu do
praw i obowiązków wchodzących w skład spadku znajdują się w takiej samej
sytuacji w zakresie postępowania, jak spadkodawca i mogą wykorzystywać tylko te
środki, które mógłby wykorzystać spadkodawca. Ich także zatem dotyczy
przewidziana przez art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c. prekluzja odnosząca się do
zgłaszania twierdzeń i wniosków, które by mogły wpłynąć na rozstrzygnięcie
w sprawie o zmianę postanowienia o stwierdzającego nabycie spadku
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00,
OSNC 2001, nr 7-8, poz. 118; z 2 grudnia 1997 r., II CKN 492-97, niepubl.
i uchwałę Sądu Najwyższego z 21 marca 2001 r., III CZP 4/01, OSNC 2001, nr 10,
poz. 144).
Sądy obu instancji w odniesieniu do wnioskodawczyni zastosowały art. 679
§ 1 zdanie drugie k.p.c. i wskazały, że jej także dotyczy termin przewidziany przez
ten przepis, a ograniczający możliwość skutecznego złożenia wniosku o zmianę
postanowienia spadkowego. Zastosowanie w odniesieniu do wnioskodawczyni art.
679 § 1 zdanie drugie k.p.c. nie zostało poprzedzone ustaleniem, że jest ona
następcą prawnym (spadkobiercą) Tomasza S., który uczestniczył w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku po Bolesławie S. Sądy obu instancji nie poczyniły
zresztą jakichkolwiek ustaleń na temat kręgu spadkobierców Tomasza S. Trafnie
zatem skarżąca zarzuca, że zaskarżone postanowienie zostało wydane z
naruszeniem art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c., do którego doszło w związku z
brakiem ustaleń faktycznych, które by pozwoliły na ocenę, czy przepis ten ma
zastosowanie w sprawie. Gdyby okazało się, że wnioskodawczyni nie należy do
6
kręgu następców prawnych Tomasza S., to jej legitymacja w sprawie podlegałaby
ocenie na podstawie art. 679 § 2 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w zw. z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.