Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 26/11
POSTANOWIENIE
Dnia 1 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Teresy B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście C.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 1 grudnia 2011 r.,
zażalenia powódki na postanowienie zawarte w punkcie 2
wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 lipca 2010 r.,
zmienia zaskarżone postanowienie zawarte w punkcie
2 wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 lipca 2010 r. i nie
obciąża powódki kosztami procesu w postępowaniu
apelacyjnym oraz zasądza od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) z powiększeniem o podatek
od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów procesu
w postępowaniu zażaleniowym.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem zawartym w wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 22 lipca 2010 r. zasądzona została od powódki na rzecz pozwanego kwota
5400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Powódka przegrała
sprawę także na etapie postępowania apelacyjnego, co było przyczyną przyjęcia za
podstawę orzeczenia o kosztach procesu zasady odpowiedzialności za wynik
sporu, przewidzianej art. 98 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Powódka w zażaleniu wniosła o zmianę tego postanowienia
i nieobciążania jej kosztami procesu, stosownie do art. 102 w związku
z art. 391 § 1 k.p.c. Zarzuciła, że Sąd Apelacyjny nie wziął pod uwagę jej bardzo
trudnej sytuacji zdrowotnej i życiowej, chociaż była mu ona znana, bo stanowiła
o całkowitym zwolnieniu od kosztów sądowych oraz ustanowieniu pełnomocnika
z urzędu w postępowaniu kasacyjnym i zażaleniowym. Na uzasadnienie podała,
że dotknięta jest wadą słuchu i wzroku, pozostaje w stałym leczeniu wywołanym
chorobą nowotworową oraz pod opieką psychiatryczną od 2003 r., po stracie syna.
Z uwagi na niedostatek korzysta ze świadczeń Miejskiego Ośrodka
Pomocy Społecznej. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie uwzględniało także
kontekstu przedmiotu sporu, związanego z niemożnością odzyskania majątku
ani odszkodowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zastosowanie przez sąd jednej z zasad orzekania o kosztach procesu,
przewidzianych art. 98 do 107 k.p.c., uzależnione jest od wyniku sprawy
oraz jej okoliczności faktycznych. Przyjęcie za podstawę orzeczenia zasady
odpowiedzialności za wynik sporu i obciążenie strony przegrywającej całością,
czy nawet częścią kosztów procesu, może w konkretnej sprawie, kolidować
z poczuciem sprawiedliwości oraz słuszności. W celu zapobieżenia ewentualności
wydania orzeczenia w takich warunkach wprowadzona została możliwość
oparcia go na regule objętej art. 102 k.p.c. Zgodnie z nią, do nieobciążenia strony
przegrywającej sprawę obowiązkiem zwrotu, wygrywającemu przeciwnikowi,
3
kosztów procesu w całości lub części, dojść może, jeśli zaistniały szczególnie
uzasadnione wypadki. Wskazuje to na określenie tej zasady jako wyjątku
od podstawowej, unormowanej w art. 98 § 1 k.p.c., a zarazem wyklucza
dokonywanie rozszerzającej wykładni. Do kręgu „wypadków szczególnie
uzasadnionych” zaliczane są zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem
procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające
z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony,
subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja.
Drugie wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem,
że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową,
nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia
pełnomocnika. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie
tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia
społecznego.
Okoliczności rozpoznawanej sprawy przemawiają za przyjęciem,
że zaistniały wypadki szczególnie uzasadnione, łączące się
z charakterem dochodzonego przez powódkę, istotnego dla niej roszczenia,
związanego z utratą majątku spadkowego po matce, przekonaniem, że należy jej
się rekompensata, a uznane zostało za niezasadne oraz ostatecznie także
za przedawnione. Zrozumiałe zatem było jej dążenie do poddania orzeczenia Sądu
pierwszej instancji kontroli instancyjnej. Niezwykle trudna sytuacja majątkowa
i życiowa powódki, która zmusza ją do korzystania z pomocy społecznej wypełnia
okoliczności leżące poza przebiegiem procesu. Sąd Najwyższy uznał, że ocena
tych wypadków przez pryzmat zasad współżycia społecznego wskazuje,
że adekwatnym i słusznym było nieobciążanie powódki kosztami postępowania
apelacyjnego, zgodnie z art. 102 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Z tych względów zaskarżone postanowienie należało zmienić na podstawie
art. 39816
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego oparte zostało na zasadzie odpowiedzialności za wynik
sporu na tym etapie postępowania, objętej art. 98 § 1 w związku z art. 3941
§ 3
i art. 39821
k.p.c.
jw