Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 92/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSA Roman Dziczek
w sprawie z wniosku Naczelnika Urzędu Skarbowego w T.
przy uczestnictwie J. P. i R. P.
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 30 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 30 września 2010 r. i
przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 30 września 2010 r. Sąd Rejonowy, rozpoznając
skargę na postanowienie referendarza sądowego, oddalił wniosek wnioskodawcy –
Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. o wpis hipoteki przymusowej do księgi
wieczystej prowadzonej dla nieruchomości uczestników postępowania J. P. i R. P.,
stanowiącej ich majątek wspólny. Hipoteka ta miała zabezpieczać należności
podatkowe objęte załączonym do wniosku administracyjnym tytułem
wykonawczym. W ocenie tego Sądu, taki tytuł nie mógł stanowić podstawy wpisu
hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik został pozbawiony możliwości podniesienia
zarzutów przewidzianych w art. 32 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U z 2005 r. Nr 229, poz. 1924 ze
zm.; cyt. dalej jako „u.p.e.a.), a więc bez możliwości wyczerpania postępowania
instancyjnego w administracji. Badaną przez sąd wieczystoksięgowy wymagalność
obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego wierzyciel powinien wykazać
przez dołączenie do wniosku dowodu doręczenia dłużnikowi tytułu wykonawczego
z pouczeniem o prawie zgłaszania zarzutów, jeżeli z samego tytułu nie wynika taki
fakt doręczenia. Skoro brak dowodu doręczenia odpisu tytułu małżonkowi
zobowiązanej (R. P.), to nie można stwierdzić, czy obowiązek zapłaty wynikający z
tytułu wykonawczego został ostatecznie ukształtowany w wyniku wyczerpania
postępowania odwoławczego.
Apelacja wnioskodawcy została oddalona. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd
pierwszej instancji nie przekroczył ustalonego w art. 6268
§ 2 k.p.c. zakresu kognicji
tego Sądu i mógł badać wymagalność obowiązku objętego tytułem wykonawczym.
Administracyjny tytuł może stanowić postawę wpisu hipoteki przymusowej, przy
czym konieczne jest istnienie takiego tytułu wystawionego wobec obojga
małżonków. Sąd wieczysto-księgowy może badać, czy tytuł taki odpowiada
ogólnym wymaganiom przewidzianym w art. 27 u.p.e.a. Tytuł powinien m.in.,
zawierać stwierdzenie, że objęty nim obowiązek jest wymagalny, przy czym – jak
wywodzi Sąd drugiej instancji – w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
iż za wymagalny może być uznany jedynie taki obowiązek, który został ostatecznie
ukształtowany w wyniku wyczerpania postępowania odwoławczego, właściwego dla
3
charakteru sprawy. Występuje to wówczas, gdy organ administracyjny doręczy
zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego i umożliwi mu tym samym możliwość
złożenia zarzutów (art. 32 u.p.e.a.). Pozbawienie dłużnika możliwości wniesienia
zarzutów uniemożliwia dokonanie wpisu hipoteki na podstawie przedstawionego,
administracyjnego tytułu wykonawczego. Odpis tytułu wykonawczego doręczony
został tylko małżonkowi zobowiązanemu z tytułu podatków, brak natomiast
potwierdzenia doręczenia tego tytułu małżonkowi tego zobowiązanego.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podnoszono zarzuty naruszenia
przepisów prawa procesowego, tj. art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 6289
k.p.c. i zarzuty
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U z 2001 r. Nr 124, poz. 1661 ze zm.,
cyt. dalej jako u.k.w.i h.) w zw. z art. 27 § 1 i art. 27c u.p.e.a. oraz art. 35 § 2 pkt 2
i § 3 w zw. z art. 34 § 3 pkt 2 i § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.; cyt. jako „ordynacja podatkowa
z 1997 r.”). Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z ustaleń Sądów meriti wynika, że należność podatkowa objęta została
administracyjnym tytułem wykonawczym nr [...], a odpis tego tytułu doręczono tylko
uczestniczce postępowania (podmiotowi zobowiązanemu). Sąd ten przyjmuje trafne
założenie, że wpis hipoteki przymusowej (art. 109 u.k.w.h.) na nieruchomości
stanowiącej współwłasność łączną małżonków może nastąpić wówczas, gdy
administracyjny tytuł wykonawczy obejmuje oboje małżonków (por. też np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 27/10; niepubl.;
art. 27c u.p.e.a.). Prawną przeszkodę w dokonaniu wpisu hipoteki przymusowej
Sąd Okręgowy dostrzega w tym, że wierzyciel nie wykazał wymagalności
obowiązku wynikającego z przedłożonego tytułu wykonawczego poprzez
dołączenie do wniosku dowodu doręczenia dłużnikowi (małżonkowi podmiotu
zobowiązanego) tytułu z pouczeniem o prawie zgłoszenia zarzutów. Sąd Okręgowy
nawiązał w tym zakresie do prezentowanej, także w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, interpretacji, w jakiej sytuacji administracyjny tytuł wykonawczy może
4
stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej w rozumieniu art. 109 u.k.w.h.
Według Sądu drugiej instancji, niezbędne jest w każdym przypadku doręczenie
takiego tytułu dłużnikowi (podmiotowi zobowiązanemu),a jeżeli wpis dotyczyłby
majątku wspólnego tego podmiotu i jego małżonka – także temu małżonkowi.
Przepis art. 109 u.k.w.h. czyni podstawą wpisu hipoteki przymusowej m.in.
administracyjny tytuł wykonawczy i odsyła ogólnie do przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z art. 35 § 2 pkt 2 ordynacji podatkowej,
podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest m.in. tytuł wykonawczy. Treść
administracyjnego tytułu wykonawczego reguluje przede wszystkim art. 27 u.p.e.a.
Obejmuje ona m.in. treść obowiązku podlegającego egzekucji, podstawę prawną
tego obowiązku oraz stwierdzenie, że obowiązek ten jest wymagalny (art. 27 § 1
pkt 3 u.p.e.a.).Treść tytułu ujawniona zostaje we wzorcu standardowym,
sporządzonym przez wierzyciela (art. 26 u.p.e.a.). Taki standardowy pod względem
treści tytuł został załączony do wniosku o wpis hipoteki przymusowej w niniejszej
sprawie.
Sąd Najwyższy wypowiadał się już w kwestii, czy poza administracyjnym
tytułem wykonawczym, spełniającym m. in. wymagania przewidziane w art. 27 § 1
pkt 3 u.e.p.a., wierzyciel występujący z wnioskiem o wpis hipoteki przymusowej
powinien przedłożyć inne jeszcze dokumenty, tj. dowody doręczenia
zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego. W postanowieniu z dnia 10 lutego
2011 r., IV CSK 349/10 (niepubl.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeżeli do wniosku
o wpis hipoteki przymusowej z tytułu należności podatkowych wnioskodawca
dołączył tytuł wykonawczy spełniający wymagania przewidziane w art. 27 u.e.p.a.,
to sąd wieczysto-księgowy powinien na podstawia art. 35 § 3 ordynacji podatkowej
ocenić zasadność tego wniosku z punktu widzenia innych obowiązujących
przepisów i dokonać wpisu hipoteki przymusowej bez badania tego, czy doszło do
wszczęcia postępowania egzekucyjnego w następstwie doręczenia
zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego. W sprawie tej ustalono, że wierzyciel
nie wykazał faktu doręczenia uczestnikom postępowania (podmiotowi
zobowiązanemu i jemu małżonkowi) odpisu tytułu wykonawczego. Podobne
stanowisko znalazło się także w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego
2011 r., IV CSK 392/10 (niepubl.; z ustaleń faktycznych w tej sprawie wynika,
5
że wierzyciel nie wykazał faktu doręczenia odpisu aktu wykonawczego podmiotowi
zobowiązanemu).
To trafne i przekonywające umotywowane stanowisko należy odnieść do
stanu faktycznego ustalonego w rozpoznawanej sprawie i przyjąć, że dla dokonania
wpisu hipoteki przymusowej, obciążającej wspólną nieruchomość podmiotu
zobowiązanego i jego małżonka, nie jest potrzebne przedstawienie przez
wierzyciela odpowiedniego dowodu doręczenia odpisu tytułu wykonawczego temu
małżonkowi. Taki wymóg formalny nie został bowiem przewidziany de lege lata
w przepisach stanowiących podstawę wpisu hipoteki przymusowej. W związku
z tym należy podzielić zarzuty naruszenia art. 27 § 1 pkt 3 u.e.p.a. i art. 35 § 2
pkt 32 ordynacji podatkowej sformułowane w skardze kasacyjnej.
Powstaje też kwestia zakresu kognicji sądu wieczysto-księgowego
w związku z rozpoznaniem wniosku o wpis hipoteki przymusowej, obejmującej
nieruchomość wspólną podmiotu zobowiązanego i jego małżonka. Zgodnie z art.
6268
§ 2 k.p.c., sąd wieczysto-księgowy bada wniosek, dołączone do niego
dokumenty i treść księgi wieczystej, natomiast poza tak wyznaczonym zakresem
kognicji tego sądu pozostaje już badanie prawidłowości prowadzenia egzekucji
administracyjnej (tak też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego
2011 r., IV CSK 392/10, niepubl., i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
10 lutego 2011 r., IV CSK 349/10, niepubl.). Jeżeli Sąd Okręgowy brak doręczenia
małżonkowi podmiotu zobowiązanego tytułu wykonawczego wiąże
z niewykazaniem – jak wywodzi – wymagalności obowiązku (należności
podatkowych) wynikających z tytułu wykonawczego, to oznacza to merytoryczną
jednak kontrolę (weryfikację) przedłożonego z wnioskiem o wpis tytułu
wykonawczego, a więc w istocie - także wyjście poza zakres kognicji sądu
wieczysto-księgowego (art. 6268
§ 2 k.p.c.). W konsekwencji należało przyjąć
naruszenie przez Sądy meriti także tego przepisu.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone
postanowienie jako nieuzasadnione i przekazał sprawę Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c.).