Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 358/11
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku J. N.
przy uczestnictwie J. S.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 29 grudnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
W postanowieniu wstępnym z dnia 30 marca 2010 r. Sąd Rejonowy uznał za
usprawiedliwione co do zasady żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali
użytkowych, które powstaną po podziale lokalu użytkowego nr 5 znajdującego się
na parterze budynku w W. przy G.[...], i upoważnił uczestnika postępowania do
wykonania, tymczasowo na jego koszt, robót adaptacyjnych związanych
z przebudową podlegającego podziałowi lokalu użytkowego na dwa samodzielne
lokale użytkowe według projektu wykonanego przez mgr inż. arch. E. P.,
stanowiącego integralną część decyzji Prezydenta m. W. z dnia 4 września 2007 r.
Sąd ustalił, że wymieniony lokal użytkowy, w którym od lat prowadzony jest
zakład powroźniczy, znajdował się w posiadaniu rodziny uczestników postępowania
na podstawie różnych tytułów prawnych od 1964 r. Po zrzeczeniu się przez Ł. P.
spółdzielczego prawa do tego lokalu, Spółdzielnia Mieszkaniowa „G.”, w której
zasobach się on znajdował, zaproponowała matce uczestników postępowania M.
W. wpłacenie wkładu budowlanego w celu uzyskania własności tego lokalu.
Ostatecznie, dnia 29 lipca 1981 r. Spółdzielnia, uwzględniając propozycję M. W.,
aby lokal przyznać jej córce J. N., z którą wspólnie prowadziła zakład powroźniczy,
przydzieliła lokal użytkowy wnioskodawczyni na zasadach własnościowych.
Dnia 15 września 1989 r. J. N. i jej brat J. S. zawarli umowę darowizny, którą
wnioskodawczyni darowała uczestnikowi postępowania połowę wymienionego
lokalu. Umowa darowizny była związana z faktycznym działem spadku po M. W.
We wrześniu 1992 r. wnioskodawczyni zawiadomiła uczestnika
postępowania o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności
obdarowanego. Przegrała jednak proces o zobowiązanie uczestnika postępowania
do przeniesienia na nią udziału w spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego wraz
z wkładem budowlanym. Od wielu lat trwa między uczestnikami postępowania spór
dotyczący korzystania z lokalu użytkowego. Wnioskodawczyni, kontynuując
rodzinną tradycję, prowadzi w nim sklep z wyrobami powroźniczymi. Powierzchnia
użytkowa lokalu wnosi 64,41 m2
. W sklepie wydzielono, na skutek ustawienia
3
regałów i ścian z dykty, m.in. zaplecze, biuro, wc. Od ulicy jest wejście i witryna,
a od podwórza wejście i okno.
Biegły sądowy z zakresu architektury stwierdził możliwość podziału lokalu –
po dokonaniu niezbędnych prac modernizacyjnych – na dwa samodzielne lokale
użytkowe. Takie stanowisko wyraził w opinii także Instytut Techniki Budowlanej.
Również biegły z zakresu budownictwa stwierdził możliwość podziału lokalu na dwa
samodzielne lokale użytkowe i sporządził projekt podziału w dwóch wariantach.
Wspomniany projekt podziału zaakceptował Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Uczestnik postępowania – po usunięciu na drodze sądowej przeszkody
w postaci braku zgody wnioskodawczyni na podział lokalu – uzyskał decyzję
Prezydenta m. W. zatwierdzającą projekt budowlany i udzielającą pozwalnia na
budowę. Wyrokiem z dnia 16 listopada 2009 r. Naczelny Sąd Administracyjny
oddalił skargę kasacyjną wnioskodawczyni od decyzji w przedmiocie udzielenia
pozwolenia na wykonanie robót budowlanych.
Powołując się na art. 211 k.c., Sąd Rejonowy uznał, że są podstawy do
zniesienia współwłasności przez podział lokalu na dwa samodzielne lokale
użytkowe. Zdaniem Sądu stosunki między uczestnikami nie stanowią przeszkody
do zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy. Sam konflikt między
współwłaścicielami nie może niweczyć przewidzianego w art. 211 k.c. uprawnienia,
jeżeli za podziałem fizycznym – tak jak w rozpoznawanej sprawie – przemawia
całokształt okoliczności.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelacje
wnioskodawczyni, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pełnomocnik
wnioskodawczyni zarzucił naruszenie art. 211 k.c. w związku z art. 11 ust. 2 ustawy
z dnia 24 czerwca 1994 o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80,
poz. 903 ze zm.; dalej: „u.w.l.”). Powołując się na tę podstawę wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zarzut naruszenia art. 211 k.c. w związku z art. 11 ust. 2 u.w.l. sprowadza
się w istocie do zakwestionowania stanowiska Sądu, że nie ma podstawy do
odmowy zniesienia współwłasności prawa do lokalu użytkowego przez podział
polegający na ustanowieniu odrębnej własności dwóch lokali użytkowych.
Zgodnie z art. 211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby
zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział fizyczny rzeczy wspólnej,
a uprawnienie to jest wyłączone wyjątkowo, tj. gdyby podział był sprzeczny
z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo
gdyby pociągał za sobą istotną zmianę rzeczy lub zmniejszenie jej wartości. Należy
podkreślić, że wyjątki od podziału fizycznego rzeczy – takim podziałem jest także
ustanowienie odrębnej własności lokali (art. 11 u.w.l.) – zostały wyliczone w sposób
wyczerpujący i niedopuszczalna jest ich wykładnia rozszerzająca.
Uzasadnienie podstawy skargi kasacyjnej pozwala przyjąć, że skarżąca
naruszenia art. 211 k.c. – wobec niepodniesienia zarzutu, że podział jest sprzeczny
z przepisami ustawy bądź pociąga za sobą istotną zmianę rzeczy lub zmniejszenie
jej wartości – dopatrzyła się w sprzeczności podziału, polegającego na
ustanowieniu odrębnych własności lokali, ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem podlegającego podziałowi lokalu użytkowego. W związku z tym
należy przypomnieć, że w orzecznictwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 4 października 2002 r., III CKN 1283/00, OSNC 2003, nr 12, poz. 170)
przyjmuje się, że społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy, o jakim mowa
w art. 211 k.c., nie może być utożsamiane ani ze stosunkami osobistymi
istniejącymi między współwłaścicielami, ani ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa własności (współwłasności). „Przeznaczenie”, o jakim
mowa w art. 211 k.c., dotyczy rzeczy, a więc przedmiotu materialnego (art. 45 k.c.),
wynika zatem bezpośrednio z jej charakteru, stanu technicznego oraz funkcji, jaką
pełni w życiu człowieka oraz jego działalności. W konsekwencji oznacza cel,
jakiemu rzecz ma służyć.
Nie powinno zatem budzić wątpliwości, że „przeznaczeniem” lokalu
użytkowego jest zaspakajanie potrzeb innych niż mieszkaniowe właściciela. Jeżeli
lokal taki stanowi współwłasność i jest możliwy jego podział przez ustanowienie
5
dwóch odrębnych lokali, to „przeznaczeniem” ich jest zaspokajanie wspomnianych
potrzeb dotychczasowych współwłaścicieli. „Przeznaczenia” dzielonej rzeczy nie
można odrywać – jeżeli w grę chodzi podział przez ustanowienie odrębnej
własności lokalu – od specyficznej formy tej własności i wynikającej z niej
konieczności koegzystencji współwłaścicieli. Nie ma jednak podstaw do
twierdzenia, że przy ocenie dopuszczalności takiego podziału, a więc rozstrzyganiu
kwestii prawnorzeczowej, decydujące znaczenie ma stan stosunków osobistych
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2000 r., IV CKN
1525/00, niepubl. i z dnia 4 października 2002 r. III CKN 1283/00).
Wprawdzie w wyroku z dnia 3 października 1980 r., III CRN 126/80 (OSNCP
1981, nr 8, poz. 150) Sąd Najwyższego wyraził pogląd, zaaprobowany wówczas
w piśmiennictwie, że istniejący między współwłaścicielami budynku poważny
konflikt może stanowić okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia
współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali, jednakże
w postanowieniu z dnia 4 listopada 2002 r., III CKN 1283/00 Sąd Najwyższy
odstąpił od tego stanowiska i wyraził zapatrywanie, że konflikt osobisty istniejący
między współwłaścicielami budynku mieszkalnego nie stanowi samodzielnej
przesłanki uzasadniającej odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie
odrębnej własności lokalu z powołaniem się na społeczno-gospodarcze
przeznaczenie rzeczy. Sąd Najwyższy podkreślił, że za zamianą kierunku
orzecznictwa przemawiają także – poza treścią art. 211 k.c. – zmiany w zakresie
stosunków społeczno-gospodarczych, które poprzednio, zwłaszcza w latach
osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w dużym stopniu ograniczały obrót
nieruchomościami lokalowymi; współcześnie te ograniczenia nie występują. Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę podziela przedstawioną
zmianą kierunku orzecznictwa.
Mając na względzie powyższe rozważania, nie można podzielić zarzutu
skarżącej, że zaskarżone postanowienie zostało wydane z naruszeniem art. 211
k.c. w związku art. 11 ust. 2 u.w.l. Sąd odwoławczy – wbrew przekonaniu skarżącej
– właściwie rozumiał pojęcie „społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy”.
Treść uzasadnienia wskazuje jednoznacznie, że ocena dopuszczalności podziału
lokalu przez ustanowienie odrębnej własności dwóch lokali uwzględniała
6
cel jakiemu lokal ma służyć. Sąd wyraźnie stwierdził, że w lokalu o powierzchni
około 30 m2
można prowadzić działalność handlową. Podkreślił,
że wnioskodawczyni nie wykazała, iż zachodzą konkretne okoliczności, dotyczące,
np. ilość towaru, zamówień, zatrudnionych pracowników, uniemożliwiające
kontynuowanie działalności handlowej. Ustalił również, że w lokalu nie jest
prowadzona produkcja. W tej sytuacji podniesiona w skardze kasacyjnej
rozbieżność między pisemną opinią biegłego a zeznaniami biegłego co do zakresu
badania społeczno-gospodarczego przeznaczenia lokalu – wobec ustaleń Sądu
w tym zakresie – nie stanowi wystarczającej podstawy do skutecznego
zakwestionowania prawidłowości zaskarżonego orzeczenia. Zarzutu naruszenia art.
211 k.c. w związku z art. 11 ust. 2 u.w.l. nie uzasadnia również podjęta przez
skarżącą próba podważenia oceny Sądu dotyczącej dopuszczalności podziału
lokalu ze względu na stosunki osobiste między wnioskodawczynią a uczestnikiem
postępowania. Nie mogła ona odnieść zamierzonego skutku, ponieważ jest
w istocie oparta na kierunku orzecznictwa, który – jak wynika z wyżej
przedstawionego wywodu – został odrzucony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
).