Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 176/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania Zdzisława D.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi
Regionalnemu w Ł.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 stycznia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 13 grudnia 2006 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego przyznała Zdzisławowi D. emeryturę rolniczą od dnia 21 grudnia 2006
2
r. na podstawie art. 19 ust. 1, art. 24 ustawy z dnia 20 grudnia 1998 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 2008 r., Nr 50, poz.
291 ze zm.).
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca podniósł, że organ
rentowy w nieprawidłowy sposób obliczył wysokość jego świadczenia. Przed
Sądem pierwszej instancji sprecyzował swoje roszczenie, podnosząc, że okres
składkowy winien wynosić 44 lata i wysokość procentowa wynosić powinna 70 %, a
nie 61 %, jak to wyliczył KRUS. Wniósł o zaliczenie do okresów składkowych
okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po 16 roku życia, który to okres
powinien być zaliczony ze wskaźnikiem 1,5 %. Jego zdaniem, za odbycie
zasadniczej służby wojskowej powinien mieć zaliczone 5 %, a organ rentowy
zaliczył tylko 2 %. Pominięto także rok zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Wyrobów
Galanteryjnych, gdzie pracę podjął tydzień lub dwa po powrocie z wojska. Wskazał,
że na świadectwie pracy pracodawca błędnie podał datę podjęcia pracy. Nie
zaliczono mu także okresów, za które nie zapłacił składek na ubezpieczenie, które
w jego ocenie, pomimo zadłużenia, winien mieć zaliczone jako okresy składkowe.
Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i zaliczył do okresu pracy
Zdzisława D. okres pracy w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wyrobów
Galanteryjnych Przemysłu Terenowego od dnia 1 maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia
1969 r. i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.
W toku przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępowania
dowodowego ustalono, że Zdzisław D., urodził się w dniu 21 grudnia 1946 r. W
okresie od dnia 1 marca 1963 r. do dnia 12 marca 1966 r. był on zatrudniony w
Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej. W
okresie od dnia 26 kwietnia 1966 r. do dnia 19 kwietnia 1968 r. wnioskodawca
odbywał służbę wojskową, po czym został zatrudniony w Wojewódzkim
Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych Przemysłu Terenowego. Ze
świadectwa pracy wystawionego przez pracodawcę w dniu 5 kwietnia 1969 r.
wynikało, że był on zatrudniony w powyższym Przedsiębiorstwie od dnia 26
kwietnia 1965 r. do dnia 5 kwietnia 1969 r., zaś w kwestionariuszu osobowym
wnioskodawca podał, iż pracował tam w okresie od dnia 26 kwietnia 1968 r. do
3
dnia 5 kwietnia 1969 r.
Zdzisław D. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1
stycznia 1983 r. Za okres od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.
ubezpieczony zalegał z płatnościami z tytułu składek na ubezpieczenie.
W dniu 21 listopada 2006 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie
emerytury rolniczej. Decyzją z dnia 13 grudnia 2006 r. KRUS przyznał
wnioskodawcy świadczenie emerytalne od dnia 21 grudnia 2006 r. Do okresów
podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu zaliczono wnioskodawcy okres
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a także okres pracy w gospodarstwie
rolnym oraz okres pracy w jednostce gospodarki uspołecznionej. Łączny okres
zatrudnienia wnioskodawcy wyniósł 42 lata, 10 miesięcy i 19 dni. Ze względu na
zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników do stażu nie
zaliczono wnioskodawcy okresu pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia
2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.
Do części składkowej przedmiotowego świadczenia przyjęto: 5,5 lat pracy w
gospodarstwie rolnym od dnia 2 lipca 1977 r. do dnia 31 grudnia 1982 r. (wskaźnik
wyniósł 5,5 %), 8,08 lat pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 1983 r.
do dnia 31 grudnia 1990 r. (wskaźnik wyniósł 8,08 %), 12 lat podlegania
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników po dniu 31 grudnia 1990 r. w
okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do dnia 31 grudnia 2002 r. (wskaźnik wyniósł
12 %), 7,49 lat podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu (wskaźnik wyniósł
11,24 %), oraz 1,98 lat odbywania czynnej służby wojskowej (wskaźnik wyniósł
1,98 %).
Część składkowa wyniosła 38,80 % emerytury podstawowej. Część
uzupełniająca emerytury wyniosła 513,82 zł czyli 86 % emerytury podstawowej.
Wskaźnik wymiaru części uzupełniającej wyniósł 0,86 %. Część uzupełniająca
uległa zawieszeniu w 25% z powodu nieosiągnięcia wieku emerytalnego.
Sąd Okręgowy dokonał analizy przepisów regulujących ustalenie wysokości
emerytury rolniczej w odniesieniu do wnioskodawcy, uznając, że okres jego pracy
w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. oraz
okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 21 grudnia 1962 r. do dnia
28 lutego 1963 r. oraz od dnia 1 czerwca 1972 r. do dnia 18 lutego 1976 r., a także
4
okres służby wojskowej przypadający w okresie od dnia 16 kwietnia 1966 r. do dnia
19 kwietnia 1968 r. zostały zaliczone lub nieuwzględnione przez organ rentowy
zgodnie z obowiązującymi przepisami. Sąd podniósł, że ze względu na
nieopłacenie składek na ubezpieczenie społeczne rolników, okres pracy
wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31
grudnia 2006 r. nie mógł zostać zaliczony do stażu pracy. Sąd Okręgowy uznał
również, że do okresu pracy wnioskodawcy należy zaliczyć okres zatrudnienia w
Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych w okresie od dnia 1
maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia 1969 r., uznając, iż pracodawca zaświadczając w
świadectwie pracy, iż ubezpieczony był zatrudniony w powyższym
przedsiębiorstwie w okresie od dnia 26 kwietnia 1965 r. do dnia 5 kwietnia 1969 r.,
popełnił ewidentną pomyłkę co do daty podjęcia zatrudnienia, skoro w bezspornym
okresie od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r. wnioskodawca odbywał
służbę wojskową.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając
zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego: art. 48 ust. 1 i 2, art. 27
ust. 4 oraz art. 21 a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Skarżący podniósł, że część składkowa powinna obejmować 44 lata, a
uzupełniająca - 70 % oraz powinien mieć zaliczony okres od stycznia 2003 r. do 31
grudnia 2006 r. oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 21 grudnia
1962 r. do 28 lutego 1963 r.
Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2009 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że okres pracy w gospodarstwie rolnym
trwający od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. nie mógł zostać
zaliczony ze względu na zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne
rolników, które - jak sam skarżący podał - nadal spłaca. Nieopłacenie w terminie
składki jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia, zatem okresu tego -
do momentu spłaty zaległości - nie można traktować jako okresu ubezpieczenia
podlegającego uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości emerytury. Z kolei okresy
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców trwające od dnia 21 grudnia 1962 r. do
5
dnia 28 lutego 1963 r. i od dnia 1 czerwca 1972 r. do dnia 18 lutego 1976 r. zostały
ubezpieczonemu zaliczone do okresu ubezpieczenia. Bezsporny jest fakt, iż
ubezpieczony pracował w powyższym gospodarstwie wcześniej niż 25 lat przed
spełnieniem warunków do nabycia prawa do emerytury, a zatem okres ten nie miał
wpływu na wysokość świadczenia. Słusznie Sąd Okręgowy zaliczył okres pracy
wykonywanej przez ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych
od dnia 1 maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia 1969 r., uznając, iż twierdzenia
wnioskodawcy znajdują potwierdzenie w treści złożonych dokumentów, a
wskazany okres zatrudnienia przez pracodawcę jest wynikiem ewidentnej pomyłki.
Od powyższego orzeczenia Zdzisław D. wniósł skargę kasacyjną, opierając
ją na podstawie naruszenia art. 26 ust. 1 w związku z art. 25 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez wyliczenie części
uzupełniającej świadczenia emerytalnego w oparciu o wartość części składkowej
wyliczonej zgodnie z art. 25 ustawy w sytuacji, gdy w art. 26. ust. 1 powołanej
ustawy mowa jest o uwzględnianiu liczby lat przyjętych do ustalenia (wartości)
części składkowej (w rozumieniu art. 25 powołanej ustawy) oraz na podstawie
naruszenia art. 27 ust. 4 i 5 w związku z art. 25 ust. 2a pkt 3 powyższej ustawy,
poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy Sąd właściwie ustalił przesłanki jego
stosowania, a mianowicie fakt odbywania przez ubezpieczonego czynnej służby
wojskowej w Wojsku Polskim przed 1 stycznia 1999 r. i nieprzyznania mu z tego
tytułu w ani emerytury, ani renty na podstawie odrębnych przepisów.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 3 lutego 2010 r. (I UK 310/09) uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy wskazał, że uzasadniony jest zarzut skargi kasacyjnej w
postaci niezastosowania przez Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie art. 27 ust. 4 i
5 w związku z art. 25 ust. 2a pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Art. 27 ust. 4 powołanej ustawy odwołuje się
bezpośrednio do art. 25 ust. 2a pkt 3 ustawy. Z kolei w myśl powyższego przepisu
przy ustalaniu części składkowej emerytury rolniczej okresy odbywania czynnej
służby wojskowej w Wojsku Polskim przypadające przed dniem 1 stycznia 1999 r.
uwzględnia się w stosunku 1 % za każdy rok - jeżeli z tego tytułu ubezpieczonemu
6
nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów. Mając na
uwadze treść art. 27 ust 2a pkt 4, który jednoznacznie stanowi, że do emerytury lub
renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków
ich rodzin przysługuje zwiększenie za okresy, o których mowa w art. 25 ust. 2a pkt
2 i 3, w wysokości 1% emerytury podstawowej za każdy rok przypadający w tych
okresach, jeżeli z tego tytułu uprawnionemu nie przyznano emerytury lub renty na
podstawie odrębnych przepisów, Sąd Apelacyjny ex lege winny był zwiększyć za
wskazany okres świadczenie emerytalne w części składkowej emerytury o kolejny
1% za każdy rok. Okres ten nie został ujęty przez Sąd drugiej instancji przy
ustalaniu dodatku do emerytury, o którym mowa w art. 27 ust. 4 ustawy, pomimo że
prawidłowo ustalona okoliczność odbywania przez ubezpieczonego służby
wojskowej winna nie tylko wywoływać skutek w postaci zwiększenia świadczenia w
świetle art. 25 ust. 2a pkt 3, ale również na podstawie art. 27 ust. 4.
Ponadto Sąd Najwyższy stwierdził, że Sąd Apelacyjny powinien rozważyć
jeszcze raz prawidłowość ustalenia w niniejszym stanie faktycznym części
uzupełniającej emerytury ubezpieczonego w oparciu o treść przepisu art. 26 ust 1,
2, 3 powołanej ustawy. Współczynnik dla tej części został ustalony w wysokości
86 %, pomimo że z ustaleń niniejszej sprawy wynika, iż do wyliczenia części
składkowej przyjęto 35,05 lat. Dlatego wymaga rozważenia kwestia, czy
współczynnik ten nie powinien wynosić 87,5 % zamiast przyjętej przez Sąd
wartości 86 %, skoro zgodnie z art. 26 powołanej ustawy część uzupełniająca
stanowiąca 95 % przy każdym pełnym roku od 20 lat pomniejszana jest o 0,5 %. W
niniejszej sprawie iloczyn 15 lat (20 lat - 35 lat) i 0,5 % wynosi 7,5 %. Tym samym
95 % pomniejszone o 7,5 % stanowi 87,5 % emerytury podstawowej.
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyznał
Zdzisławowi D. prawo do zwiększenia emerytury rolniczej z tytułu odbywania
zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r. w
wysokości 1 % emerytury podstawowej za każdy rok przypadający w tym okresie i
ustalił, że część uzupełniająca świadczenia wynosi 85 % emerytury podstawowej,
zaś w pozostałej części apelację oddalił.
W uzasadnieniu wskazano, że w odniesieniu do oceny prawidłowości
7
wyliczenia przez organ rentowy wysokości części uzupełniającej emerytury
ubezpieczonego Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia pozostawił
tę kwestię rozważeniu przez Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy,
przedstawiając jednocześnie swój sposób wyliczenia tej części.
Organ rentowy w piśmie procesowym z dnia 30 czerwca 2010 r.
ustosunkował się do przedstawionego przez Sąd Najwyższy wyliczenia i podał, że
Sąd Najwyższy do wyliczenia części składkowej przyjął 35 lat w sytuacji, gdy z
ustaleń faktycznych w sprawie wynika, że część składkowa wyniosła 38 lat, stąd
różnica w wyliczeniu tego wskaźnika. Sąd drugiej instancji wskazał, że w świetle
art. 26 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej część uzupełniająca wynosi 95 % emerytury
podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej, lecz bez
uwzględnienia skutków art. 25 ust. 3, jest mniejsza od 20; przy każdym pełnym
roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5 % emerytury podstawowej.
Część uzupełniająca nie może wynosić mniej niż 85 % emerytury podstawowej, a
suma części uzupełniającej i części składkowej nie może być mniejsza od
emerytury podstawowej, z zastrzeżeniem ust. 3. Wyjściowy wskaźnik części
uzupełniającej 95 % podlega ograniczeniu w związku z przyjęciem do ustalenia
części składkowej okresu dłuższego niż 20 lat: z części składkowej ustalonej na
38,80 %, a zatem z uwzględnieniem 38 lat wynosi 38 - 20 =18, 18 x 0,5 % = 9 %,
95 % - 9 % = 86 %. A zatem wyliczenie części uzupełniającej emerytury
wnioskodawcy dokonane przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji było, zdaniem
Sądu Apelacyjnego, prawidłowe, na co wskazuje szczegółowe postępowanie
przeprowadzone w niniejszej sprawie w tym zakresie.
Na marginesie Sąd wskazał, że wyjaśnienie przez organ rentowy sposobu
wyliczenia wysokości emerytury wnioskodawcy spowodowało, iż nieaktualny jest
obecnie zarzut skarżącego podnoszony w niniejszej sprawie dotyczący obniżenia
wskaźnika części składkowej, który jego zdaniem powinien wynosić 44 %, gdyż
obecnie wynosi 44,18 % oraz niezaliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym
rodziców podanych apelacji, z uwagi na ich zaliczenie do prawa do emerytury oraz
uwzględnienie opłacenia przez wnioskodawcę zaległych składek od 1 stycznia
2003 r. do 31 grudnia 2006 r., co spowodowało wzrost wskaźnika części
składkowej o 4 lata w wymiarze 4 %.
8
Sąd drugiej instancji wskazał także, że zgodnie z treścią przepisu art. 24
ustawy emerytalnej dla każdej z części emerytury rolniczej ustala się wskaźnik
wymiaru. Obecnie, na skutek uwzględnienia roszczenia w zakresie zwiększenia
emerytury poprzez zaliczenie okresu służby wojskowej, wysokość wskaźnika
części składkowej i uzupełniającej ulegnie podwyższeniu. Na podwyższenie tego
wskaźnika w stosunku do wskaźnika podanego w zaskarżonej decyzji - 86%
wpłynęło także zaliczenie okresu podanego w wyroku Sądu Okręgowego i
zaliczenie przez organ rentowy okresu opłacania składek na ubezpieczenie
rolnicze. Sytuacja ta w ostateczności spowodowała dalsze zwiększenie wskaźnika
części składkowej, który, przy zastosowaniu reguł dotyczących obliczenia
emerytury z art. 26 ustawy rolniczej, powoduje dalsze zmniejszenie wskaźnika
części uzupełniającej. Zgodnie z art. 26 ust. 2 nie może on wynosić mniej niż 85 %
emerytury podstawowej. A zatem obecnie wskaźnik części uzupełniającej wynosi
85 % emerytury podstawowej.
Wyrok ten został zaskarżony skargą kasacyjną przez ubezpieczonego w
części oddalającej apelację oraz w części w jakiej ustala, że część uzupełniająca
świadczenia wynosi 85 % emerytury podstawowej.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego poprzez
jego niewłaściwe zastosowanie: art. 25 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 1, 3 oraz 4
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez
przyjęcie, że nieopłacanie składek w przypadku podlegania ubezpieczeniu z mocy
ustawy jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia i powoduje, że okres, ,
za który nie opłacono składek, do czasu ich wpłaty, nie może być uwzględniany
przy obliczaniu wysokości emerytury, art. 21a w związku z art. 25 ust. 1 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez przeliczenie
niepełnych lat na potrzeby ustalenia części składkowej bez zastosowania reguły
określonej w art. 21a ustawy, w myśl której przy ustalaniu liczby kwartałów
podlegania ubezpieczeniu zalicza się cały kwartał, w którym powstało lub ustało
ubezpieczenie oraz art. 26 w związku z art. 25 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez wyliczenie części uzupełniającej
świadczenia emerytalnego w oparciu o wskaźnik ustalony dla części składkowej,
podczas gdy art. 26 ust. 1 ustawy mówi o liczbie pełnych lat przyjętych do ustalenia
9
części składkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 25 ust. 1 in principio ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, część składkową emerytury ustala się przyjmując po 1 % emerytury
podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Z
zarzutu skargi opartego na tym przepisie wynika stanowisko skarżącego, że do
ustalenia części składkowej tego świadczenia przyjmuje się także okresy
obowiązkowego ubezpieczenia rolniczego, mimo że nie zostały za nie opłacone
składki na to ubezpieczenie. Pogląd ten jest błędny, gdyż nie jest wystarczające
poprzestanie na językowej wykładni tego przepisu. Sugerowałaby ona, że
opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie ma znaczenia dla
ustalenia wysokości emerytury, natomiast normatywnie istotna jest wyłącznie
okoliczność podlegania temu ubezpieczeniu z mocy ustawy. Tym samym
nieopłacenie składek na obowiązkowe ubezpieczenie rolników w pewnym okresie
nie stałoby na przeszkodzie, aby okres ten był uwzględniony w części składkowej
emerytury.
Stosownie do art. 19 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednym z
warunków przyznania prawa do emerytury rolniczej jest podleganie ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów. Z kolei w myśl art. 6
pkt 14, ilekroć w ustawie jest mowa o okresach podlegania określonemu
ubezpieczeniu społecznemu – rozumie się tylko takie okresy, za które opłacono
przewidziane w odpowiednich przepisach składki na te ubezpieczenia, chyba że w
myśl tych przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek. Z przytoczonych
regulacji prawnych wynika, że przesłanką uzyskania prawa do emerytury jest
podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w rozumieniu opłacania składek
na to ubezpieczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2008 r., I UK
346/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 236). Nie sposób przyjąć, że inna zasada
obowiązuje w przypadku ustalania wysokości emerytury i że w tym przypadku
mogą zostać uwzględnione okresy, których nie zalicza się przy ustaleniu prawa do
tego świadczenia. Przepis art. 25 ust. 1 ustawy, choć wprost nie posługuje się
10
terminem „okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu”, to „mówi” właśnie o
okresach podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu, bo „rok podlegania
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu” to nic innego jak „okres podlegania
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu”. Przyjąć więc należy, że przepis ten
uzależnia wysokość emerytury od długości okresu podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu (rolniczemu), za który opłacono składkę na to
ubezpieczenie.
Pogląd taki wynika także z wykładni systemowej. Ubezpieczenia społeczne
służą łagodzeniu konsekwencji socjalnych zdarzeń losowych pozbawiających lub
ograniczających możliwość utrzymania się z własnej pracy jak np. niezdolności do
pracy lub starości. Polegają one na gromadzeniu środków finansowych
(funduszów) ze składek osób objętych danym rodzajem ubezpieczenia, z których
następnie, w razie zaistnienia zdarzenia losowego, wypłaca się odpowiednie
świadczenia. Konsekwencją tego jest związanie prawa do świadczeń i ich
wysokości z uprzednim opłaceniem składek. Trzeba także podkreślić, że już z
samej nazwy tej części emerytury – określonej jako składkowa – wynika jej związek
z opłaconą składką na ubezpieczenie społeczne rolników. Część składkowa
emerytury odzwierciedla udział rolnika w tworzeniu funduszu emerytalno-
rentowego, z którego wypłacane są świadczenia na wypadek niezdolności do pracy
i starości, stąd też jej wysokość jest proporcjonalna do opłaconych składek, a nie
do okresu ubezpieczenia, niezależnie od opłacania składki.
Stanowiska tego nie podważa unormowanie wynikające z art. 50 ust. 1
ustawy, stosownie do którego Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego może
potrącać z wypłacanych świadczeń z ubezpieczenia zaległe składki na
ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych i członków ich rodzin lub na
ubezpieczenie, wraz z odsetkami, a także składki na ubezpieczenie za bieżący
kwartał; dotyczy to tylko składek za osobę pobierającą świadczenie, z wyjątkiem
domownika, oraz składek, do których opłacenia zobowiązana jest ta osoba. Nie
można bowiem na jego podstawie formułować ogólnego poglądu o stworzeniu
przez ustawodawcę reguły, że okresy obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu (rolniczemu) należy uwzględnić przy ustaleniu części
składkowej emerytury niezależnie od opłacenia składek, bowiem zaległe składki w
11
sposób pewny zostaną „odzyskane” przez potrącenie z przyznanego świadczenia.
Mechanizm potrącania składek nie ma zastosowania w sytuacji, kiedy świadczenie
przyznane jest domownikowi rolnika, kiedy to do opłacenia składek za niego
obowiązany jest rolnik (art. 4 ust. 1 ustawy). W takim przypadku domownik
otrzymałby emeryturę w wysokości uwzględniającej okresy nieopłacone składką
bez możliwości dokonania potrąceń, a zatem bez gwarancji, że zaległe składki
wpłyną do funduszu emerytalno-rentowego. Podobnie rzecz miałaby się ze
składkami przedawnionymi, których ze względu na wygaśnięcie zobowiązania (zob.
art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, jednolity
tekst: Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm., w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników). Część składkowa emerytury ulegałaby
wtedy zwiększeniu o okres, za który składek nie opłacono i których nie można już
wyegzekwować.
Dodać jedynie można, że opłacenie zaległych składek na ubezpieczenie
rolnicze może stanowić podstawę do przeliczenia świadczenia, jeżeli emeryt zgłosi
wniosek o ponowne ustalenie jego wysokości przez doliczenie dotychczas
uwzględnionych w wymiarze świadczenia okresów podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu (art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy w związku z art. 112 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Nie ma także usprawiedliwionych podstaw zarzut naruszenia art. 21a
(w brzmieniu obowiązującym przed 1 października 2009 r.) w związku z art. 25 ust.
1 ustawy. Skarżący uważa, że zgodnie z regułą zawartą w art. 21a ustawy powinny
zostać obliczone okresy pozostawania w stosunku pracy od 1 marca 1963 r. do
12 marca 1966 r. („WP PKS”), od 29 kwietnia 1969 r. do 18 października 1969 r.
(Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne) oraz od 19 lutego 1976 r. do 1 lipca 1977 r.
(E. SA), oraz służby wojskowej od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r., a
także prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 19 października
1969 do 31 maja 1972 r.
W myśl art. 21a, w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia wniosku o
emeryturę (sprzed zmiany dokonanej od dnia 1 października 2009 r. ustawą z dnia
24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U.
12
Nr 79, poz. 667), przy ustaleniu liczby kwartałów podlegania ubezpieczeniu zalicza
się cały kwartał, w którym powstało ubezpieczenie. To samo dotyczy kwartału, w
którym ubezpieczenie ustało. W przepisie tym ustawodawca posłużył się zwrotem
„ubezpieczenie emerytalno-rentowe”. Wedle definicji ustawowej zawartej w art. 6
pkt 11, ilekroć w ustawie jest mowa o ubezpieczeniu emerytalno-rentowym –
rozumie się ubezpieczenie emerytalno-rentowe określone w ustawie o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Ustawa ta zaś określa wyłącznie zasady
podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, nie dotyczy natomiast ubezpieczenia
społecznego pracowników, osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą oraz osób pełniących czynną służbę w Wojsku Polskim, przypadającą
przed i po 1 stycznia 1999 r. Zatem reguła wynikająca z art. 21a ustawy nie może
mieć zastosowania do okresów podlegania innym ubezpieczeniom niż wynikającym
z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tylko w stosunku do okresów
podlegania ubezpieczeniu rolniczemu obowiązywała uprzednio zasada, że objęcie
ubezpieczeniem następowało z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało
ubezpieczenie, a ustawało z ostatnim dniem kwartału, w którym ustało
ubezpieczenie. Wynikało to z obowiązku opłacenia składki z pierwszym dniem
kwartału, w którym powstało ubezpieczenie, aż do ostatniego dnia kwartału, w
którym ustało ubezpieczenie (zob. art. 4 ust. 2 ustawy w brzmieniu przed 1
października 2009 r.).
Niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 26 ust. 1 w związku z art. 25
ustawy. Skarżący, wypełniając go treścią, ograniczył się do twierdzenia, że Sąd
Apelacyjny dokonał ustalenia części uzupełniającej emerytury na podstawie
wskaźnika „obliczonego w oparciu o ustaloną liczbę lat”, a powinien na podstawie
liczby lat przyjętych do obliczenia części składkowej. Tak lakonicznie uzasadniony
zarzut uchyla się spod kontroli kasacyjnej. Jedynie wskazać można, że stosownie
do treści art. 26 ust. 1 ustawy, część uzupełnienia emerytury wynosi 95 %
emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej,
lecz bez uwzględnienia skutków art. 25 ust. 3, jest mniejsza od 20; przy każdym
pełnym roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5 % emerytury
podstawowej. Obowiązuje więc zasada, że część uzupełniająca emerytury stanowi
95 % emerytury podstawowej w przypadku, jeżeli okresy przyjęte do obliczenia
13
części składkowej nie przekraczają 20 lat. W przeciwnym przypadku ulega ona
zmniejszeniu 0,5 % emerytury podstawowej za każdy rok przekraczający 20 lat
uwzględnionych w części składkowej. Przedstawione przez Sąd Apelacyjny
wyliczenie części uzupełniającej emerytury, z którego wynika, że do części
składkowej uwzględniono 38 lat, a więc część uzupełniająca podlega
pomniejszeniu o 9 % (0,5 % x 18 lat = 9) i wynosi 84 % emerytury podstawowej, nie
budzi wątpliwości. Wbrew stanowisku skarżącego, zmniejszenie części
uzupełniającej emerytury następuje nie wtedy, gdy liczba lat przyjętych do
obliczania części składkowej jest mniejsza niż 20 lat, ale wówczas gdy jest ona
większa niż 20 lat, co miało miejsce w przypadku ubezpieczonego.
Zawarte zaś w uzasadnieniu skargi kasacyjnej zarzuty dotyczące naruszenia
art. 25 ust. 2 pkt 4 i ust. 4, a także art. 48 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu rolników,
również uchylają się spod kontroli kasacyjnej. Nie zostały one ujęte w podstawach
kasacyjnych, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach
zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z
urzędu pod rozwagę nieważności postępowania (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Dodać
jedynie należy, że argumentacja przytoczona na uzasadnienie zarzutu naruszenia
art. 25 ust. 4, a także art. 48 ust. 2 ustawy jest tak lakoniczna, że nie wyjaśnia
zarzucanych uchybień. Natomiast uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 25 ust. 2
pkt 4 ustawy jest całkowicie niezrozumiałe. Skarżący twierdzi bowiem, że do
ustalenia wysokości części składkowej emerytury powinien zostać uwzględniony
jego okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, stosownie do art. 25 ust. 2 pkt
4 ustawy, bowiem spełnił on warunki do nabycia prawa do emerytury w 1977 r.
Tymczasem jednym z warunków prawa do emerytury jest także osiągnięcie wieku
emerytalnego, który w przypadku mężczyzn wynosi 65 lat (art. 19 ust. 1 pkt 1) lub
60 lat (art. 19 ust. 1 pkt 2). Skoro ubezpieczony urodził się 21 grudnia 1946 r., to 60
lat ukończył 21 grudnia 2006 r. Jeśli zatem okres pracy w gospodarstwie rolnym
(w latach 1962 – 1976) kończy się 18 lutego 1976 r., to przypada on wcześniej niż
25 lat przed spełnieniem warunków nabycia prawa do emerytury i z tego powodu
nie może zostać uwzględniony przy ustalaniu części składkowej emerytury.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.