Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2012 r., II CSK 296/11
Brak formalny weksla w postaci niewskazania roku w dacie wystawienia
weksla nie może być usunięty na podstawie okoliczności towarzyszących
wystawieniu weksla, niewynikających z jego treści.
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "I.C.P.", spółki z o.o. w Ł. przeciwko
Ewie S. i Leszkowi S. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 18 stycznia 2012 r. skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 grudnia 2010 r.
oddalił skargę kasacyjną oraz zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz
strony powodowej kwotę 2700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Strona powodowa wniosła o wydanie w postępowaniu nakazowym nakazu
zapłaty przez pozwanych na jej rzecz kwoty 119 767,72 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 16 grudnia 2009 r. i kosztami procesu na podstawie weksla własnego
wobec uznania przez pozwanych długu na piśmie. W dniu 12 stycznia 2010 r. został
ten nakaz, zgodny z żądaniem. Po rozpoznaniu zarzutów pozwanych Sąd
Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2010 r. utrzymał w mocy ten nakaz,
a zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił
apelację pozwanych.
Sądy ustaliły m.in., że strona powodowa rozpoczęła w 2006 r. współpracę z
"L.", spółką z o.o. w Ł., w której udziały po 50% posiadali pozwani. Spółka ta
wręczyła stronie powodowej weksel własny in blanco podpisany przez prezesa
pozwanego Leszka S. oraz przez pozwanych Leszka S. i Ewę S. jako poręczycieli.
W dniu 21 marca 2006 r. została sporządzona deklaracja wekslowa określająca
powoda jako remitenta, a spółkę "L." jako wystawcę, który upoważnił powoda
nieodwołalnie i bezwarunkowo do wypełnienia weksla w każdym czasie i
skierowania go do zapłaty bez protestu, w razie opóźnienia w zapłacie przez spółkę
"L." na rzecz powoda należności za dostarczony sprzęt gospodarstwa domowego,
sumą wekslową równą kwocie zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i kosztami
dochodzenia należności. Za przedmiotowy weksel osobiście poręczyli pozwani.
Postanowieniem z dnia 17 lipca 2009 r. ogłoszono upadłość spółki "L." z
możliwością zawarcia układu, pozostawiając upadłemu zarząd majątkiem. W dniu
16 listopada 2009 r. pełnomocnik powoda zawiadomił spółkę "L." i pozwanych o
wypełnieniu weksla oraz wezwał do jego wykupu. Stwierdził, że wysokość
zadłużenia wynosi kwotę 117 732,47 zł z tytułu faktur i kwotę 2035,25 zł z tytułu
odsetek, podał daty wymagalności poszczególnych kwot oraz wskazał, że weksel
wypełniono na kwotę 119 767,72 zł, stanowiącą sumę tych należności. Wskazał też
miejsce i datę przedstawienia weksla do zapłaty – 24 listopada 2009 r. – określając
ten termin jako termin płatności weksla.
W dniu 24 listopada 2009 r. doszło do spotkania stron, w czasie którego
pozwany, działając także w imieniu pozwanej, uznał na piśmie dług z tytułu
poręczenia wekslowego na wskazaną kwotę i złożył propozycję sposobu jego
spłaty. W dniu 27 listopada 2009 r. powód wysłał do pozwanych ostateczne
przedsądowe wezwanie do zapłaty.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle art. 485 § 2 k.p.c. istniały przyczyny do
wydania nakazu zapłaty na podstawie wypełnionego przez stronę powodową
weksla własnego, który uznał za ważny, nie uwzględniając zgłoszonego przez
pozwanych zarzutu formalnego nieważności weksla z powodu niepodania roku we
wskazanej na wekslu dacie jego wystawienia oznaczonej jako „16 listopada”. Sąd
Okręgowy stwierdził, że okoliczności sprawy, a w szczególności pisma wzywające
do zapłaty i wyznaczające termin do wykupu weksla oraz spotkanie w dniu 24
listopada 2009 r., jednoznacznie potwierdzają, że weksel został wypełniony przed
datą wskazaną, jako data płatności, tj. w dniu 16 listopada 2009 r. Nie uwzględnił
też pozostałych zarzutów pozwanych – braku protestu i nieprzedstawienia weksla
do zapłaty, wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją w zakresie daty
wystawienia i klauzuli „bez protestu”, a także zarzutów ze stosunku podstawowego,
tj. niepodjęcia próby wyegzekwowania należności od wystawcy i braku
ubezpieczenia.
Sąd Okręgowy stwierdził, że strona powodowa była również uprawniona do
żądania wydania nakazu zapłaty na podstawie art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c., w pozwie
bowiem – niezależnie od wskazania weksla – wskazała także na uznanie długu, a
pozwani w tym zakresie nie zgłosili żadnych zarzutów ani dowodów.
Sąd Apelacyjny, oddalając apelację pozwanych, podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że weksel niezawierający oznaczenia roku w dacie wystawienia
jest ważny, jeżeli można tę sprawę łatwo wyjaśnić na podstawie okoliczności
towarzyszących. Stwierdził, że choć zgodnie z art. 101 pkt 6 w związku z art. 102
ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 – dalej:
"Pr.weksl.") brak daty wystawienia unieważnia weksel, to jednak gdy data
wystawienia nie zawiera jedynie oznaczenie roku, możliwe jest w drodze wykładni
wyjaśnienie tej niedokładności, jeżeli rok wystawienia nie budzi wątpliwości w
świetle okoliczności towarzyszących. Uznał, że w rozpoznawanej sprawie można
bez żadnych wątpliwości wyjaśnić, że rokiem wystawienia (wypełnienia) weksla jest
rok 2006, co wynika jednoznacznie z daty zawiadomienia o wypełnieniu weksla
oraz daty wezwania do jego wykupu, a także z daty pieczęci pocztowej stanowiącej
dowód nadania pisma na poczcie. (...)
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili błędną wykładnię art. 101 pkt 6 w
związku z art. 102 Pr.weksl. przez przyjęcie, że formalny brak weksla w postaci nie
podania roku w dacie jego wystawienia może być usunięty na podstawie
okoliczności towarzyszących, nieobjętych treścią weksla, niezastosowanie art. 101
pkt 5 w związku z art. 102 Pr.weksl. w wyniku błędnej wykładni art. 101 pkt 6 w
związku z art. 102 Pr.weksl. przez przyjęcie, że weksel nie określający daty
wystawienia, zawiera oznaczenie osoby remitenta, a także niezastosowanie art. 32
zd. 2 w związku z art. 103 Pr.weksl. na skutek błędnej wykładni art. 101 pkt 6 w
związku z art. 102 Pr.weksl. przez przyjęcie ważności zobowiązania poręczycieli
wekslowych, mimo braku daty wystawienia weksla. Zarzucili również naruszenie art.
385 w związku z art. 485 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 486 § 1 oraz art. 386
§ 4 k.p.c. przez oddalenie uzasadnionej apelacji pozwanych na skutek błędnego
uznania za bezzasadny zarzutu niedopuszczalności wydania nakazu zapłaty na
podstawie weksla nie zawierającego daty wystawienia. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne jest, że nieuczestnicząca w sprawie spółka "L.", której jedynymi
udziałowcami byli pozwani, wystawiła weksel własny in blanco, a pozwani podpisali
ten weksel jako poręczyciele. Do weksla sporządzona została deklaracja wekslowa.
Weksel wypełniła strona powodowa, wpisując kwotę należności spółki "L." za
dostarczone jej przez stronę powodową towary. Weksel ten jest więc wekslem
własnym, do którego mają zastosowanie przepisy art. 101-104 Pr.weksl.
W art. 101 Pr.weksl. określone są wymagania formalne weksla własnego,
a zgodnie z art. 102 nie jest uważany za weksel własny dokument, któremu brak
jednej z cech wskazanych w art. 101, wyjąwszy przypadki określone w art. 102.
Oznacza to, że – co do zasady – dokument, któremu brak choćby jednej z cech
określonych w art. 101 nie jest wekslem, a więc nie mają do niego zastosowania
zasady odpowiedzialności wekslowej przewidziane w Prawie wekslowym. Jedynie
braki formalne weksla wskazane w art. 102 ust. 2 i 3, tj. brak terminu płatności
weksla, miejsca płatności weksla oraz brak miejsca jego wystawienia nie powodują
nieważności weksla, jeżeli można zastosować przewidziane w tym przepisie
niewzruszalne domniemania prawne pozwalające na uzupełnienie tych braków.
Zgodnie z art. 101 pkt 6 Pr.weksl., weksel własny musi zawierać m.in.
oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla. Brak daty wystawienia weksla nie
został objęty art. 102 Pr.weksl., a zatem nie może być usunięty w drodze
domniemań prawnych i powoduje nieważność weksla. Jest to uzasadnione tym, że
data wystawienia weksla ma decydujące znaczenie dla oceny zdolności wekslowej
wierzyciela i dłużnika wekslowego, ustalenia prawa właściwego przy zmianie
przepisów prawa wekslowego (art. 109 Pr.weksl.) oraz dla określenia początku
biegu licznych terminów wskazanych w Prawie wekslowym.
Data wystawienia weksla powinna zawierać oznaczenie dnia, miesiąca i roku;
brak jednego z tych elementów powoduje, że data wystawienia weksla nie została
wskazana, a zatem weksel jest nieważny, chyba że możliwe okaże się usuniecie
tego braku w drodze wykładni weksla. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że
usunięcie braków formalnych weksla w drodze wykładni nie jest wyłączone,
jednakże – ze względu na szczególny rygoryzm odpowiedzialności wekslowej i
formalizm prawa wekslowego, uzasadniony koniecznością zapewnienia szybkiego i
bezpiecznego obrotu wekslami – zakres wykładni weksla jest znacznie zwężony i
ogranicza się do wykładni obiektywnej, dokonywanej wyłącznie na podstawie tekstu
weksla. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 kwietnia 1993 r., III CZP
7/93 (OSNCP 1993, nr 12, poz. 199) oraz w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 168) formalny charakter
weksla wprawdzie nie wyłącza możliwości wykładni, czyli ustalenia jego właściwej
treści, jednak wyjaśnienia tego można dokonać tylko na podstawie tekstu weksla,
gdyż ze względu na obiegowość weksli i konieczność zapewnienia ochrony
nabywcy, dla ustalenia treści zobowiązania wekslowego miarodajna może być tylko
treść oświadczenia woli zawarta w dokumencie wekslowym. Wykładnia dokonana
na podstawie tekstu weksla może zmierzać do uściślenia znaczenia
poszczególnych zwrotów, usunięcia oczywistych pomyłek oraz błędów językowych,
gramatycznych itp. Dotyczy to także sytuacji, w której nie doszło do przeniesienia
praw z weksla, a wierzytelności wekslowej dochodzi remitent jako jedyny wierzyciel;
choć w takim wypadku odpada wzgląd na bezpieczeństwo obrotu wekslowego,
także trzeba odrzucić możliwość odwołania się do rzeczywistej woli podmiotów
zobowiązania wekslowego, a więc do okoliczności niewynikających z tekstu weksla
ze względu na formalny charakter tego zobowiązania, nie istnieje ono bowiem poza
treścią weksla i nie traci abstrakcyjnego charakteru tylko dlatego, że weksel nie
został puszczony w obieg.
W uchwale z dnia 8 września 1995 r., III CZP 105/95 (OSNC 1995, nr 12, poz.
174) Sąd Najwyższy stwierdził, że brak oznaczenia waluty, w jakiej wyrażono sumę
wekslową, powoduje, iż dokument nie jest wekslem. Wskazał, że oznaczenie sumy
pieniężnej w rozumieniu art. 101 pkt.2 Pr.weksl. wymaga wpisania na wekslu
zarówno kwoty, jak i waluty, bez czego oznaczenie sumy pieniężnej nie byłoby
kompletne. Stwierdził, że dopuszczalne jest usunięcie takiej niejasności za pomocą
wykładni, ale jedynie wykładni dokonanej wyłącznie na podstawie tekstu weksla, a
nie okoliczności towarzyszących wystawieniu weksla, gdyż z tych okoliczności,
znajdujących się poza tekstem weksla, nie można wnioskować o jego treści i
uzupełniać w ten sposób brakujący, istotny element weksla.
Wszystkie te zasady należy odnieść do braku weksla, którym jest
nieoznaczenie roku w dacie wystawienia weksla. Wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, braku tego nie można usunąć na podstawie okoliczności
towarzyszących wystawieniu weksla, nie wynikających z jego treści. W literaturze
został wprawdzie wyrażony pogląd, że weksel niezawierający oznaczenia roku w
dacie wystawienia jest ważny, jeżeli sprawę tę można łatwo wyjaśnić na podstawie
okoliczności towarzyszących, jednak nie zawierał on szerszego uzasadnienia i nie
został podtrzymany. Należy go zatem uznać za jednostkowy i odbiegający od
jednolitego stanowiska doktryny w tym przedmiocie, stwierdzającego, że jeżeli data
wystawienia weksla nie zawiera roku wystawienia, a tylko dzień i miesiąc, weksel
jest nieważny. Można jedynie uznać taki weksel w tej części za weksel niezupełny
(in blanco), który może być uzupełniony przez wpisanie roku, jednak najpóźniej do
chwili dochodzenia praw z weksla w postępowaniu sądowym, a więc przed
wydaniem na jego podstawie nakazu zapłaty. Jeżeli nie został uzupełniony w ten
sposób, trzeba uznać, że niewskazanie roku w dacie wystawienia weksla jest
brakiem formalnym, który nie może być usunięty na podstawie o okoliczności
towarzyszących wystawieniu weksla, niewynikających z jego tekstu.
Na marginesie należy zauważyć, że w rozpoznawanej sprawie Sądy obu
instancji na podstawie tych samych okoliczności towarzyszących wystawieniu
weksla wskazały w uzasadnieniach wyroków dwie różne daty wystawienia weksla:
Sąd Okręgowy – rok 2009, a Sąd Apelacyjny – rok 2006. Niewykluczone, że doszło
tylko oczywistej omyłki pisarskiej, jednak jej nieusunięcie w sprawie, w której
właśnie ta okoliczność była przedmiotem najistotniejszego sporu, dobitnie świadczy
o niedopuszczalności uzupełniania braków formalnych weksla w ten sposób.
Przedmiotowy weksel nie zawiera w tekście żadnych wskazówek, na
podstawie których można byłoby wywieść z jego tekstu rok wystawienia weksla,
zatem należało uznać go za nieważny. Skarżący trafnie więc zarzucili naruszenie
art. 101 pkt 6 w związku z art. 102 Pr.weksl. oraz art. 32 zdanie drugie w związku z
art. 103 Pr.weksl.
Zasadność tych zarzutów nie mogła jednak prowadzić do uwzględnienia
skargi kasacyjnej, strona powodowa bowiem dochodziła roszczeń zarówno na
podstawie weksla (art. 485 § 2 k.p.c.), jak i na podstawie uznania przez pozwanych
długu na piśmie (art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c.), a Sąd pierwszej instancji, utrzymując w
mocy nakaz zapłaty, uwzględnił obie te podstawy, pozwani zaś nie zgłosili w tym
przedmiocie żadnych zarzutów ani dowodów, także w skardze kasacyjnej. (...)
Druga podstawa uwzględnienia powództwa – uznanie długu – nie została zatem
zakwestionowana, co prowadzi do wniosku, że mimo odpadnięcia podstawy
odpowiedzialności pozwanych jako poręczycieli wekslowych, wyrok odpowiada
prawu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
in fine k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną.