Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 113/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku "T." sp. z o.o. w Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o interpretację prawa,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od postanowienia Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 20 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające
postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L. z dnia 21 października 2010 r., i przekazuje
sprawę temu sądowi do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 20 grudnia 2010 r., Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie
organu rentowego – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na postanowienie Sądu
Okręgowego w L. z dnia 21 października 2010 r., którym Sąd ten stwierdził swoją
niewłaściwość do rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego z dnia 13
sierpnia 2010 r., uznającej - na podstawie art. 10 ust. 1 i 5 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr
2
220, poz. 1447 ze zm.), w związku z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst; Dz. U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) - za nieprawidłowe stanowisko wnioskodawcy -
„T.” Spółki z o.o. w Z. zawarte we wniosku (z dnia 15 lipca 2010 r.) w sprawie
ustalenia zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym członka zarządu spółki z
o.o. w sprawie o interpretację prawa. W uzasadnieniu postanowienia Sąd drugiej
instancji wskazał, że sprawa o interpretację przepisów prawa nie należy do spraw,
o których mowa w art. 476 § 2 k.p.c., gdyż nie jest to sprawa cywilna w rozumieniu
art. 1 k.p.c.. W ocenie Sądu od zaskarżonej decyzji przysługuje odwołanie na
podstawie art. 127 k.p.a. do organu wyższego stopnia, w rozpatrywanej sprawie -
do Prezesa ZUS.
W skardze kasacyjnej od tego postanowienia, zaskarżając je w całości,
pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
przez jego błędną wykładnię – art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej, art. 83 ust 1 i 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisów
postępowania – art. 476 § 2 k.p.c., wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie odwołania
wnioskodawcy, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania, w tym kosztach
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje;
Skarga kasacyjna organu rentowego jest w pełni uzasadniona.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni podziela stanowisko zawarte w
postanowieniu z dnia 6 kwietnia 2011 r., II UK 331/10, (niepublikowane),
stwierdzające, że w sprawach z odwołania od decyzji organu rentowego w
przedmiocie interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z
których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę składek na
ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie (art. 10 ust.
1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej) właściwy
3
jest sąd pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).
W szerokim uzasadnieniu tego postanowienia, wstępnie przypomniano, że w
związku z treścią art. 45, 177 i 184 Konstytucji RP oraz korespondującego z nimi
art. 1 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), każdy ma prawo do rozpatrzenia sprawy przez
właściwy sąd, zaś sądem właściwym jest sąd powszechny. Z przedstawionych
przepisów wynika tzw. domniemanie właściwości sądów powszechnych we
wszelkich sprawach sądowych, z zastrzeżeniem, że właściwość sądów
administracyjnych jest ograniczona do spraw wymienionych w ustawie, co oznacza,
że sądy administracyjne właściwe są tylko wówczas, kiedy przepis szczególny tak
stanowi. Ustawa systemowa nadto przewidziała odrębny, niż określony przez
przepisy k.p.a., tryb odwoławczy, wskazując w art. 83 ust. 2, że od decyzji organu
rentowego wydanych w zakresie indywidualnych spraw dotyczących między innymi
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wymiaru tych
świadczeń przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad
określonych w przepisach k.p.c.
Przepis ten określa w szczególności zasadę decyzyjnego rozstrzygania
spraw indywidualnych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ust. 1), zasadę
trybu odwoławczego (od decyzji przysługuje odwołanie – „do właściwego sądu w
terminie i według zasad określonych w przepisach kodeksu postępowania
cywilnego” - ust. 2). Kontroli sądów powszechnych – sądów ubezpieczeń
społecznych nie podlegają tylko te decyzje organów administracji publicznej
właściwych w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, które zostały wydane
w warunkach tzw. uznania administracyjnego (swobodnego uznania) i które –
rodzajowo – zostały wyraźnie wskazane jako niepodlegające odwołaniu (por. art. 83
ust. 4 ustawy systemowej).
Ta odrębność trybu odwoławczego ustanowionego w systemie ubezpieczeń
społecznych polega i na tym, że nie ma w nim administracyjnego postępowania w
stadiach instancyjnych, bowiem wszystko na etapie postępowania
administracyjnego należy do Zakładu, a jedynym środkiem odwoławczym jest
„odwołanie do sądu”.
4
Biorąc pod uwagę wskazane przepisy (a także art. 476 § 2 i 3 k.p.c.
określający rodzaje spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych), należy uznać, że
sprawa z odwołania od interpretacji dokonanej przez organ rentowy w formie
decyzji, co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, w tym także w sprawie
ustalenia zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu
spółki, jest sprawą dotyczącą ubezpieczeń społecznych. Decyzja taka określa w
sposób istotny sytuację prawną wnioskodawcy, który co prawda nie jest nią
związany, ale nie może być obciążony jakimikolwiek daninami publicznymi,
sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami w zakresie, w jakim
zastosował się do uzyskanej interpretacji. Interpretacja natomiast jest wiążąca dla
organu rentowego i może zostać zmieniona wyłącznie w drodze wznowienia
postępowania. Tym właśnie, w ocenie Sądu Najwyższego, uwarunkowane zostało
stanowisko ustawodawcy, że interpretacja ta w odróżnieniu od indywidualnych
interpretacji podatkowych w ich obecnie obowiązującym kształcie przybiera formę
decyzji. Chodziło bowiem o ustanowienie takiej formy, która będzie odpowiadała
formie rozstrzygnięć indywidualnych spraw przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych. Od decyzji Zakładu, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy systemowej
przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych
w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, co sytuuje tę sprawę jako sprawę
cywilną w znaczeniu formalnym, do rozpoznania której właściwy jest sąd
powszechny (art. 1 i 2 k.p.c.). Przyjęcie administracyjnej drogi rozpoznania odwołań
od decyzji w przedmiocie interpretacji doprowadziłoby do sytuacji, w których te
same kwestie musiałyby być rozstrzygane w niezależnych pionach sądownictwa.
Warto również zauważyć, że wydanie interpretacji odnoszących się do świadczenia
składek na ubezpieczenie społeczne często jako przesłankę rozstrzygnięcia, która
będzie musiała być oceniona merytorycznie przez sąd rozpoznający odwołanie od
tej decyzji, zawierać muszą rozstrzygnięcie wykraczające poza tą ścisłą materię a
dotyczące ubezpieczeń społecznych w szerokim rozumieniu np. w zakresie
rozstrzygnięcia, czy dana osoba jest w ogóle objęta ubezpieczeniem. Również i z
tego względu taką decyzję organu rentowego można kwalifikować jako decyzję, o
której mowa w art. 476 § 2 k.p.c.
5
Analogiczny pogląd został wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z
dnia 5 października 2011 r., II UK 33/11 (niepublikowane), w którym m.in. przyjęto,
że błędne było przyjęte w tej sprawie założenie, jakoby sprawą cywilną w
rozumieniu art. 1 k.p.c., dla rozpoznania której właściwa jest - z mocy art. 2 k.p.c. -
droga przed sądem powszechnym, była wyłącznie sprawa wynikająca ze
stosunków zachodzących między podmiotami prawa cywilnego. W konsekwencji
błędnie uznano za sprawy cywilne rozpatrywane w procesie cywilnym wyłącznie
sprawy cywilne w znaczeniu materialnym, bezpodstawnie wyłączając z tego
katalogu sprawy cywilne w ujęciu formalnym, które - nie posiadając swojego źródła
w normach prawa cywilnego - zostały z woli ustawodawcy poddane kognicji
sądownictwa powszechnego i Sądu Najwyższego (art. 2 § 1 k.p.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c.