Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 224/11
POSTANOWIENIE
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej „R.” z
siedzibą w G.
przy uczestnictwie Z. K., M. K., B. L., T. M., B. K. ,X.Y., E. B., J. K., E. K. i J. D.,
o stwierdzenie nabycia spadku po S. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania B. L.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 czerwca 2010 r. stwierdził, że
spadek po S. K., zmarłym w dniu 15 września 2007 r., nabyły dzieci: Z. K., M. K.,
B. L., T. M., X. Y. i E. B., w częściach po 3/21 każde z nich oraz wnuczki: E. K., J.
D. i B. K. w częściach po 1/21 każda z nich, z tym, że wszystkie wnuczki z
dobrodziejstwem inwentarza (pkt I). Jednocześnie orzekł o sporządzeniu spisu
inwentarza spadku po S. K., zlecając jego wykonanie właściwemu komornikowi
skarbowemu (pkt II).
Sąd Rejonowy ustalił, że S. K. zmarł będąc wdowcem i nie sporządził
testamentu. Żadne z jego dzieci nie złożyło oświadczenia o przyjęciu bądź
odrzuceniu spadku. Natomiast wnuczki, którym przypadł udział spadkowy po J. K. –
synu S. K., zmarłym przed otwarciem spadku po ojcu – złożyły skutecznie
oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W tych
okolicznościach uzasadnione było – według reguły wyrażonej w art. 1016 k.c. –
stwierdzenie nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez wszystkich
wymienionych spadkobierców. Przepisu tego jednak Sąd Rejonowy – jak sam
przyznał – wadliwie nie zastosował.
Sąd Okręgowy postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację uczestniczki postępowania B. L. od postanowienia Sądu Rejonowego, nie
podzielając zarzutu skarżącej wskazującego na konieczność stwierdzenia nabycia
przez nią spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd Okręgowy wskazał, że art.
1016 k.c. uprzywilejowuje spadkobierców mających pełną zdolność do czynności
prawnych, dochodzących do dziedziczenia wspólnie z osobami, do których ma
zastosowanie art. 1015 § 2 zdanie drugie k.c. Tymczasem ten ostatni przepis nie
znajduje zastosowania do wnuczek spadkodawcy, które złożyły w ustawowym
terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., uczestniczka B. L. zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art.
328 § 2 k.p.c., przez sformułowanie pisemnego uzasadnienia postanowienia w
sposób uniemożliwiający odczytanie wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia
oraz błędną wykładnię art. 1016 k.c. polegającą na przyjęciu, że złożenie przez
jednych spadkobierców oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
3
inwentarza nie powoduje, iż pozostali, którzy nie złożyli w terminie żadnego
oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, skarżąca wniosła
o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego w części oddalającej jej apelację
oraz postanowienia Sądu Rejonowego w punkcie I i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie postanowienia Sądu
Okręgowego we wskazanym zakresie i zmianę punktu I postanowienia Sądu
Rejonowego instancji, przez stwierdzenie, że spadek po S. K. nabyła uczestniczka
B. L. w 3/21 części z dobrodziejstwem inwentarza.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do – podniesionego w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej – zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., stwierdzić należy, że
nie zasługuje on na uwzględnienie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już
wyjaśnione, że obraza wymienionego przepisu może stanowić – w powiązaniu
z art. 391 § 1 k.p.c. – usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej wtedy, gdy
uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji nie ma wszystkich koniecznych
elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną (zob. m.in. wyroki: z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97,
z 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00,
z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01 –
niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4,
poz. 83). Wadliwością taką nie jest dotknięte uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia, gdyż wskazuje ono podstawę faktyczną i wyjaśnia podstawę
prawną rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający jego kontrolę. Trafność wykładni
przepisów prawa materialnego dokonanej przez sąd drugiej instancji nie może być
skutecznie podważona w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania; może ona zostać poddana kontroli kasacyjnej wyłącznie
w płaszczyźnie podstawy naruszenia prawa materialnego.
Skarżąca powołała się na tę podstawę, zarzucając Sądowi Okręgowemu
dokonanie błędnej wykładni art. 1016 k.c. Zarzutowi temu nie można odmówić
słuszności.
4
Zgodnie z art. 1016 k.c., jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli
w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Sąd Okręgowy wyszedł z założenia, że przepis ten uprzywilejowuje wyłącznie
spadkobierców mających pełną zdolność do czynności prawnych, dziedziczących
z osobami, do których ma zastosowanie art. 1015 § 2 zdanie drugie k.c. Takie
zawężone rozumienie art. 1016 nie znajduje jednak uzasadnienia, gdyż z treści
tego przepisu jednoznacznie wynika – na co trafnie zwraca się uwagę w literaturze
przedmiotu – że odnosi się on również do spadkobierców, którzy sami nie złożyli
żadnego oświadczenia co do spadku, ale dziedziczą ze spadkobiercami, którzy
wyraźnie przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Taka właśnie sytuacja
wystąpiła w stanie faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego
rozstrzygnięcia. Wnuczki spadkodawcy złożyły skutecznie wyraźne oświadczenia
o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zaś dziedziczący razem z nimi
pozostali spadkobiercy (dzieci spadkodawcy) nie złożyli żadnego oświadczenia.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Okręgowego, okoliczności powyższe
odpowiadają hipotezie art. 1016 k.c. i to w sposób wręcz modelowy. Do ich oceny
były zbędne dywagacje dotyczące możliwości zastosowania reguły wynikającej
z wymienionego przepisu w przypadku milczenia wszystkich spadkobierców, czy
też w sytuacji – którą rozważał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lutego 1970 r.,
II CR 388/69 (OSNCP 1970, nr 12, poz. 229) – gdy jeden ze współspadkobierców
nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie na podstawie swojego
wyraźnego oświadczenia, ale na podstawie zastosowania fikcji prawnej
przewidzianej w art. 1015 § 2 zdanie drugie k.c. W świetle jednoznacznego
brzmienia art. 1016 k.p.c. nie ulega bowiem wątpliwości, że każdy spadkobierca,
który nie złożył w terminie żadnego oświadczenia w kwestii przyjęcia lub odrzucenia
spadku, traktowany jest jak spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem
inwentarza, jeżeli choć jeden ze spadkobierców wyraźnie przyjął spadek w taki
właśnie sposób.
Dokona przez Sąd Okręgowy wykładnia art. 1016 k.c. oparta na wskazanym
wyżej błędnym założeniu okazała się zatem – co trafnie zarzuciła skarżąca –
oczywiście wadliwa.
5
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13