Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 41/11
POSTANOWIENIE
Dnia 27 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa J. A.
przeciwko S. spółce jawnej J. i M.M.
o zapłatę - w przedmiocie skargi powoda o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 marca 2008 r., oraz wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 stycznia 2012 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych […]
z dnia 30 marca 2011 r.,
oddala zażalenie;
przyznaje radcy prawnemu A. G. od Skarbu Państwa (Sąd
Okręgowy) kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, powiększoną
o obowiązującą stawkę podatku od towarów i usług.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 30 marca 2011 r., III Pa […], Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych odrzucił skargę powoda J. A. o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem tego Sądu z dnia 18
marca 2008 r., w sprawie przeciwko S. spółce jawnej J. i M. M. o zapłatę
odszkodowania.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że skarga
powoda o wznowienie postępowania dotyczy postanowień z dnia 22 sierpnia
2007 r. i z dnia 18 marca 2008 r. w przedmiocie odrzucenia skargi kasacyjnej od
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29 maja 2007 r., oddalającego
apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy z dnia 29 grudnia 2006
r., o zapłatę odszkodowania. W skardze powód twierdził, że Abył nienależycie
reprezentowany przez adwokatów ustanowionych z urzędu, a co za tym idzie został
pokrzywdzony@. Wezwany do usunięcia braków formalnych skargi, powód w piśmie
procesowym z dnia 29 marca 2011 r. wyjaśnił, że przedmiotem skargi jest
postanowienie z dnia 18 marca 2008 r. o odrzuceniu skargi kasacyjnej, a podstawą
wznowienia jest błędne i wadliwe uzasadnienie postanowienia, a także niedbalstwo
i brak staranności pełnomocników z urzędu oraz brak należytej reprezentacji@. Sąd
Okręgowy przyjął, że prawomocne postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej
nie jest postanowieniem rozstrzygającym sprawę co do istoty, a zatem skarga o
wznowienie postępowania wniesiona w sprawie zakończonej wydaniem takiego
orzeczenia jest niedopuszczalna. Już zatem to powinno powodować odrzucenie
skargi powoda. Sąd Okręgowy miał jednak na uwadze, że chociaż powód wyraźnie
oświadczył, że przedmiotem jego skargi jest postanowienie z dnia 18 marca 2008 r.
(odrzucające skargę kasacyjną), to podał także, iż Aprzedmiotem skargi są akta III
Pa 19/07". Z tego sformułowania Sąd Okręgowy wywiódł, że skarga o wznowienie
postępowania dotyczy prawomocnego wyroku z dnia 29 maja 2007 r. oddalającego
apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że
nienależyte wykonywanie obowiązków procesowych przez pełnomocnika
ustanowionego z urzędu nie może jednak stanowić podstawy wznowienia
postępowania, polegającej na pozbawieniu strony możności działania. Chociaż
powód wskazał jedną z przyczyn wznowienia postępowania zawartych w katalogu
objętym treścią art. 401 pkt 2 k.p.c., to zarazem nie wykazał tego, że chodzi o takie
3
wadliwości w zakresie reprezentacji strony, które mogą powodować nieważność
postępowania. Skarżący nie twierdził bowiem, że zachodziła w jego przypadku
sytuacja braku zdolności sądowej lub procesowej ani że jego pełnomocnik był
nienależycie umocowany. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że skarga powoda
nie opiera się na jakiejkolwiek podstawie wznowienia (ani dotyczącej przyczyn
nieważności, ani też na żadnej innej podstawie wznowienia, bo za taką nie sposób
uznać błędnego i wadliwego uzasadnienia postanowienia z dnia 18 marca 2008 r.).
Nieoparcie skargi na żadnej z ustawowych podstaw wznowienia powodowało
konieczność jej odrzucenia.
Na postanowienie Sądu Okręgowego odrzucające skargę o wznowienie
postępowania powód - reprezentowany przez pełnomocnika ustanowionego z
urzędu - wniósł zażalenie, w którym zarzucił naruszenie: 1) art. 401 pkt 2 k.p.c.
wskutek wadliwego przyjęcia, że nie zachodzi przyczyna wznowienia postępowania
polegająca na należytej reprezentacji strony, a także pozbawienia jej możności
działania; 2) art. 410 § 1 k.p.c. wskutek przyjęcia, że skarga jest niedopuszczalna i
nieoparta na ustawowej podstawie wznowienia; 3) art. 413 k.p.c. wskutek orzekania
w przedmiocie skargi przez sędziego, którego udziału lub zachowania się w
poprzednim procesie dotyczy skarga, co powoduje nieważność postępowania
wynikającą z art. 379 pkt 4 k.p.c.; 4) art. 48 § 3 k.p.c. wskutek Arozstrzygnięcia
skargi o wznowienie postępowania przez Sędziego, który rozstrzygał w sprawie III
Pa 19/07, to jest brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie
(postanowienia z dnia 18 marca 2008 r. o odrzuceniu kasacji)". W uzasadnieniu
zażalenia skarżący wywiódł, że Anie zgadza się z prezentowanym przez Sąd
Okręgowy bardzo zawężonym pojmowaniem pojęcia nienależytej reprezentacji@.
Nienależyte wykonanie obowiązków procesowych przez adwokata ustanowionego
z urzędu może stanowić podstawę wznowienia postępowania polegającą na
pozbawieniu strony możności działania (art. 401 pkt 2 k.p.c.). Z ustanowienia
pełnomocnika z urzędu wynika, że strona ma prawo oczekiwać podejmowania
przez niego należytych działań w procesie. Jeżeli pełnomocnik nie wypełnia swoich
obowiązków a strona nie ma bezpośredniego wpływu na jego zmianę ze względu
na przewidziany w art. 117 § 1 k.p.c. sposób ustanawiania i wyznaczania
pełnomocnika z urzędu, to może dojść do naruszenia jej rzeczywistych możliwości
4
działania w takim stopniu, że można mówić o ich pozbawieniu w rozumieniu
art. 401 pkt 2 k.p.c. Zdaniem żalącego się, takie wadliwe działanie miało miejsce w
prawomocnie zakończonej sprawie, w której pełnomocnik powoda ustanowiony do
sporządzenia skargi kasacyjnej nie wypełnił swoich obowiązków, przez co doszło
do naruszenia rzeczywistych możliwości działania powoda w takim stopniu, że
można mówić o ich pozbawieniu w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c. Powód ponadto
został pozbawiony możliwości działania wskutek wydania wadliwego orzeczenia z
dnia 18 marca 2008 r. odrzucającego skargę kasacyjną. To orzeczenie było
wadliwe z tej przyczyny, że pozbawiło powoda możliwości wniesienia Akasacji@ w
terminie otwartym do jej złożenia. Żalący się dodał, że jego skarga jest
uzasadniona również z tego powodu, że w wydaniu orzeczenia z dnia 18 marca
2008 r. brał udział sędzia orzekający także w dniu 30 marca 2011 r.@. Powód wniósł
o uchylenie w całości postanowienia Sądu Okręgowego odrzucającego skargę o
wznowienie postępowania i przyznanie pełnomocnikowi reprezentującemu powoda
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym z uwagi na to, że koszty tej pomocy nie zostały zapłacone w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest bezzasadne, bowiem nietrafne są wszystkie powołane w nim
zarzuty. Przede wszystkim oczywiście nietrafny jest zarzut naruszenia art. 48 § 3 i
art. 413 k.p.c., mającego polegać na wydaniu orzeczenia w przedmiocie skargi o
wznowienie postępowania przez sędziego, którego udziału lub zachowania się w
procesie poprzednio zakończonym dotyczy skarga, albo który brał udział wydaniu
orzeczenia objętego skargą. Pomijając już, że żalący się nie sprecyzował, o którego
konkretnie sędziego chodzi w tym zarzucie, to Sąd Najwyższy - na podstawie
analizy akt sprawy - nie dopatrzył się zarzucanej wadliwości. Postanowienie Sądu
Okręgowego z dnia 18 marca 2008 r. odrzucające skargę kasacyjną powoda od
prawomocnego wyroku Sądu drugiej instancji zostało wydane jednoosobowo przez
SSO M. D. Wyrok z dnia 29 maja 2007 r. wydał natomiast Sąd Okręgowy w
składzie SSO M. D. (przewodniczący), SSO E. M. (sprawozdawca) i SSO J. Ś.
Tymczasem zaskarżone rozpoznawanym zażaleniem postanowienie odrzucające
5
skargę o wznowienie postępowania zostało wydane w składzie SSO A. W.
(przewodniczący, sprawozdawca), SSO J. T. i SSO A. B. Nie ulega więc
wątpliwości, że postanowienie odrzucające skargę o wznowienie postępowania -
wbrew temu, co stwierdzi się w zażaleniu - zostało wydane przez całkiem inny
skład Sądu Okręgowego niż skład orzekający przy wydaniu wyroku kończącego
postępowanie w sprawie i postanowienia odrzucającego skargę kasacyjną. Nie
doszło zatem do zarzucanej przez żalącego się nieważności postępowania (art.
379 pkt 4 k.p.c.), gdyż żaden z sędziów, którzy brali udział w wydaniu orzeczenia
objętego skargą o wznowienie postępowania, nie orzekał co do tej skargi (art. 48 §
3 k.p.c.) a skarga w ogóle nie dotyczy udziału lub zachowania sędziego w
poprzednim procesie (art. 413 k.p.c.).
Co do dwóch pozostałych zarzutów zażalenia (naruszenia art. 401 pkt 2 oraz
art. 410 § 1 k.p.c.), zauważyć należy, że (przed nowelizacją art. 410 § 1 k.p.c.) Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 marca 1997 r., III CKN 10/96 (OSP 1997 nr 9,
poz. 172, z glosą W. Broniewicza; Monitor Prawniczy 1998 nr 4, s. 148, z glosą Z.
Krzemińskiego) - na które powołał się żalący - stwierdził, iż niedziałanie w procesie
pełnomocnika z urzędu może uzasadniać wznowienie postępowania na podstawie
przewidzianej w art. 401 pkt 2 k.p.c. wskutek pozbawienia strony możności
działania. Chodziło jednak o niedziałanie pełnomocnika@, a nie o działanie
nienależyte (niestaranne). W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy
podkreślił bowiem, że pojęcie Anienależyta reprezentacja@ użyte w art. 401 pkt 2
k.p.c. nie obejmuje wypadków niestarannego lub błędnego działania
pełnomocników procesowych. Pogląd, że nienależyte wykonanie obowiązków
procesowych przez adwokata ustanowionego z urzędu nie może stanowić
podstawy wznowienia postępowania polegającej na pozbawieniu strony możności
działania (art. 401 pkt 2 k.p.c.), jest utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(w niektórych z nich wyraźnie neguje się pogląd wyrażony w postanowieniu z dnia 3
marca 1997 r.). W szczególności w postanowieniu z dnia 12 października 2001 r., III
AO 32/01 (OSNAPiUS 2002 nr 18, poz. 449) wprost przyjęto, że nie ma ustawowej
podstawy i podlega odrzuceniu skarga o wznowienie postępowania, w której
skarżący powołuje się na pozbawienie możliwości działania, na skutek zaniedbania
pełnomocnika procesowego. Podobnie w postanowieniu z dnia 26 marca 2003 r., II
6
CZ 26/03 (OSNC 2004 nr 6, poz. 95; Przegląd Sądowy 2006 nr 6, s. 162, z glosą A.
Góry-Błaszczykowskiej), w uzasadnieniu którego Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że
pozbawienie strony możności działania wskutek naruszenia przepisów prawa jest -
w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c. - pojęciem szerokim, ale niewątpliwie nie
obejmuje nieudolnego lub wadliwego - bez względu na przyczynę - prowadzenia
sprawy przez samą stronę. Jego zakresem są objęte tylko te okoliczności, które
powodują pozbawienie strony możności działania w procesie, niespowodowane
przez samą stronę i niezależne od jej zachowania się. Działanie zaś pełnomocnika
(na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa) jest równoznaczne z działaniem
samego mocodawcy (art. 95 § 2 k.c.). Zasada ta dotyczy także pełnomocnika
procesowego (art. 86 k.p.c.) a ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla
strony zwolnionej od kosztów sądowych (art. 117 § 1 k.p.c.) jest równoznaczne z
udzieleniem pełnomocnictwa procesowego (art. 118 k.p.c.). Tak więc nienależyte
wykonywanie obowiązków procesowych przez pełnomocnika ustanowionego z
urzędu nie może stanowić przewidzianej w art. 401 pkt 2 k.p.c. podstawy
wznowienia, polegającej na pozbawieniu strony możności działania (por. również
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2003 r., II CZ 96/03, LEX
nr 583769, z dnia 24 lutego 2006 r., II CZ 1/06, LEX nr 201029 oraz z dnia 17
lutego 2011 r., IV CZ 122/10, LEX nr 785543). Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejsze zażalenie w pełni podziela ten kierunek wykładni, gdyż nie
dostrzega argumentów uzasadniających jego zmianę (nie przedstawia ich też
żalący się). Za słusznością takiej wykładni przemawia również to, że sąd w trakcie
postępowania nie ma możliwości faktycznych ani prawnych oceny, czy pełnomocnik
należycie (zgodnie z zaleceniami strony i zasadami etyki zawodowej) reprezentuje
w procesie swego mocodawcę. Wypełnianie przez pełnomocników ustanowionych
z urzędu obowiązków wynikających z przepisów ustaw ustrojowych nie jest
kontrolowane przez sąd w toku postępowania (może być podstawą ich
odpowiedzialności dyscyplinarnej lub cywilnej). Nadto, naruszenie prawa
prowadzące do pozbawienia strony możności działania, musi być wynikiem
wadliwego działania sądu (ewentualnie przeciwnika procesowego). Skoro
czynności pełnomocnika (ich brak) są działaniem samego mocodawcy (strony), to
7
ich wady są spowodowane przez samą stronę procesu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 57/05, LEX nr 604050).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił zażalenie powoda na
podstawie art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. i orzekł o kosztach
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym na podstawie § 12 ust. 2 pkt 2 oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).