Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 47/11
POSTANOWIENIE
Dnia 25 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku „J.” Spółki Akcyjnej w T.
przy uczestnictwie Magdaleny N.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 20 lipca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 20 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni „J.” S.A. w T. od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 12
kwietnia 2010 r., oddalającego wnioski o wpis w księgach wieczystych nr „x” i nr „
y” dwóch hipotek przymusowych zwykłych w kwotach po 200.000 zł na jej rzecz.
Z bezspornych okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy wynikało, że
wnioskodawczyni udzieliła uczestniczce postępowania Magdalenie M. pożyczki w
wysokości 200.000 zł, której zabezpieczeniem było ustanowienie hipoteki kaucyjnej
do wysokości 200.000 zł na nieruchomości pożyczkobiorczyni położonej w C. (Kw
nr „ z” Sądu Rejonowego )oraz poddanie się przez uczestniczkę egzekucji w trybie
art. 777 k.p.c. do kwoty 200.000 zł. Po nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli
wykonalności, wnioskodawczyni uzyskała – w trybie art. 793 k.p.c. – dwa dalsze
tytuły wykonawcze, na podstawie których wniosła w rozpoznawanej sprawie o wpis
hipotek przymusowych w kwotach po 200.000 zł na nieruchomości położonej w J.,
stanowiącej działkę nr 1065/32 wpisaną do księgi wieczystej nr „x”, oraz na
nieruchomości położonej w J., stanowiącej działkę nr 1075/29 wpisaną do księgi
wieczystej nr „y”.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że zabezpieczenie
hipoteczne (suma zabezpieczeń) nie może przekraczać sumy wierzytelności
określonej w umowie pożyczki stron z dnia 21 czerwca 2007 r. (200.000 zł). Wynika
to z akcesoryjności hipoteki oraz z całokształtu uregulowań dotyczących tego
ograniczonego prawa rzeczowego, w szczególności z treści art. 65 ust. 1 i art. 79
ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Sąd Rejonowy, który łącznie rozpoznał
oba wnioski o wpis, złożone jednocześnie, uprawniony był do zbadania
przedstawionych w nich okoliczności w jednym postępowaniu.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni domagała się uchylenia
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Alternatywny wniosek skarżącej ukierunkowany był na uchylenie
zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie
3
wniosków o wpis w całości bądź przez wpis każdej hipoteki w wysokości
100.000 zł.
Wnioskodawczyni powołała się na błędną wykładnię prawa materialnego,
a mianowicie:
1) art. 7 i 31 ust. 2 Konstytucji przez wydanie orzeczenia bez podstawy prawnej;
2) art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez nieuwzględnienie
uprawnienia wierzyciela do wpisu hipoteki przymusowej na wszystkich
nieruchomościach dłużnika, bez potrzeby podziału wierzytelności
zabezpieczonej hipotecznie;
3) art. 65 ust. 1 i art. 79 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez uznanie,
że przepisy te stanowią podstawę prawną repartycji zabezpieczenia
hipotecznego na nieruchomościach objętych zabezpieczeniem.
Zarzuciła również naruszenie następujących przepisów postępowania:
1) art. 6268
§ 1 k.p.c. w związku z art. 130 i 1301
k.p.c. przez oddalenie
wniosków, mimo iż istniała możliwość zastosowania sugerowanej repartycji
bądź uwzględnienia jednego wniosku;
2) art. 6268
§ 2 k.p.c. przez oparcie orzeczenia na okolicznościach nieobjętych
tym przepisem;
3) art. 6269
k.p.c. przez oddalenie wniosków mimo braku przeszkód do wpisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wnioskodawczyni złożyła dwa wnioski o wpis hipotek przymusowych na
wskazanych nieruchomościach; wpłynęły one jednocześnie (art. 6266
§ 2 k.p.c.)
i zostały łącznie rozpoznane (art. 219 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
W sprawie tej nie zaktualizowały się przesłanki hipoteki przymusowej
łącznej, która może powstać tylko na podstawie jednoznacznego przepisu ustawy
(zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2004 r., IV CK 124/04,
OSNC 2005, nr 11, poz. 192). Zasadą jest niedopuszczalność takiej hipoteki, poza
dwoma wyjątkami określonymi w art. 1111
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 29001 r. Nr 124, poz. 1361
4
ze zm. – dalej „u.k.w.h.”), które bezspornie nie wystąpiły, wymienione we
wnioskach nieruchomości nie były bowiem obciążone inną hipoteką łączną i nie
stanowiły własności dłużników solidarnych. Wnioskodawczyni nie żądała
obciążenia jedną hipoteką przymusową kilku nieruchomości, co byłoby
niedopuszczalne z mocy art. 1111
ust. 1 u.k.w.h. Uzyskując jednak – w trybie
art. 793 k.p.c. – dwa dalsze tytuły wykonawcze dotyczące tej samej wierzytelności,
wyrażonej kwotą 200.000 zł, zmierzała jednoznacznie do podwójnego
zwielokrotnienia zakresu zabezpieczenia hipotecznego (do kwoty 400.000 zł). Tego
rodzaju nadmierne zabezpieczenie określane jest w piśmiennictwie i judykaturze
mianem nadzabezpieczenia (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego
2005 r., III CK 203/04 i III CK 218/04, niepubl. oraz z dnia 28 października 23010 r..
II CSK 218/10, OSNC 2011, nr 6, poz. 72). Stwarza ono dla właściciela
obciążonych nieruchomości nadmierną uciążliwość w postaci spadku wartości
rynkowej nieruchomości i niemożności uzyskania kredytu, utrudnia też sytuację
innych wierzycieli hipotecznych.
Wnioskodawczyni powołała się na uprawnienie przewidziane w art. 109
u.k.w.h., dające wierzycielowi możliwość uzyskania hipoteki przymusowej na
wszystkich nieruchomościach dłużnika, jednakże przyjęta w doktrynie wykładnia
tego przepisu jest inna niż sugerowana w skardze kasacyjnej. Art. 109 u.k.w.h.
wskazuje bowiem tylko na przedmiot obciążenia i oznacza, że żadna
z nieruchomości dłużnika nie jest wolna od wpisu hipoteki, nie uprawnia natomiast
do wielokrotności zabezpieczenia tej samej wierzytelności. Nie stanowi więc
wyjątku od zasady szczegółowości hipoteki (art. 65 u.k.w.h.).
Zabezpieczenie hipoteczne musi dotyczyć wierzytelności oznaczonej (art. 65
ust. 1 u.k.w.h.), tj. wierzytelności w ustalonej wysokości, wynikającej z określonego
stosunku prawnego (problem hipoteki kaucyjnej ma charakter odrębny, niezwiązany
z przedmiotem rozpoznawanej sprawy). Hipoteka zależy od wierzytelności, którą
zabezpiecza (akcesoryjność hipoteki). Trafnie zatem Sąd Okręgowy odwołał się do
zasad określonych w art. 65 ust. 1 i 69 u.k.w.h., które znajdują potwierdzenie
również w art. 71 i 94 u.k.w.h. Podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie
mają jednak przepisy art. 68 i 69 u.k.w.h., dotyczące zakresu zabezpieczenia
hipotecznego. Wynika z nich, że hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelność
5
pieniężną wyrażoną w oznaczonej sumie, a ponadto także roszczenie
o nieprzedawnione odsetki oraz przyznane koszty postępowania. Niedopuszczalne
jest zatem objęcie zakresem zabezpieczenia wielokrotności sumy wierzytelności,
do czego zmierzała wnioskodawczyni.
W piśmiennictwie został wyrażony pogląd, że wierzyciel nie może uzyskać
przymusowego zabezpieczania tej samej wierzytelności (jej części) za pomocą
wielu odrębnych hipotek na poszczególnych nieruchomościach, a taka zasada
wynika pośrednio z art. 1111
ust. 2 u.k.w.h. Takiej możliwości nie należy jednak
wyłączyć, jeżeli zakres zabezpieczenia hipotecznego nie przekroczy pułapu
określonego w art. 68 i 69 u.k.w.h. Jeżeli sytuacja prawna nie spełnia przesłanek
hipoteki przymusowej łącznej, nie można stosować do niej w drodze analogii
restryktywnego przepisu art. 1111
ust. 1 u.k.w.h., tym bardziej że stanowiłoby to
naruszenie ustawowego uprawnienia wierzyciela przewidzianego w art. 109
u.k.w.h. Gdy dłużnik jest właścicielem kilku nieruchomości, wierzyciel uprawniony
jest do skutecznego zabezpieczenia hipotecznego na nich swojej wierzytelności
w granicach określonych w art. 68, 69 i 109 u.k.w.h.
Zarówno przed wejściem w życie ustawy z dnia 11 maja a 2001 r. o zmianie
ustawy o księgach wieczystych i hipotece ... (Dz. U. Nr 63, poz. 635), jak i po dniu
23 września 2001 r., aprobowana jest w judykaturze i piśmiennictwie praktyka
zabezpieczania określonej wierzytelności w drodze tzw. repartycji, polegającej na
obciążaniu odrębnymi hipotekami wielu nieruchomości dłużnika, tak jednak, aby
suma zabezpieczeń nie przewyższała sumy wierzytelności (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r., III CK 203/04 i III CK 218/04, niepubl.).
Praktykę tę można wykorzystać przy zabezpieczaniu hipotekami przymusowymi
zwykłymi jednej wierzytelności, po uzyskaniu przez wierzyciela kilku tytułów
wykonawczych na podstawie art. 793 k.p.c. Dojdzie w ten sposób do równoważenia
interesów wierzyciela i dłużnika.
Z przedstawionych przyczyn bezzasadne są powołane w skardze kasacyjnej
zarzuty z zakresu prawa materialnego.
Nieuzasadnione są również zarzuty procesowe.
6
W postępowaniu sądowym nie doszło do naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c.,
gdyż Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę w granicach swojej kognicji. Sąd Okręgowy
trafnie w tym zakresie wyjaśnił, że po połączeniu obu wniosków o wpis w trybie
art. 219 k.p.c. zostały one rozpoznane w jednej sprawie.
W postępowaniu przed sądami powszechnymi wnioskodawczyni
reprezentowała nietrafne merytoryczne stanowisko co do objętego żądaniem
zakresu zabezpieczenia hipotecznego i takie żądanie nie mogło być uwzględnione.
Bezzasadnie przy tym skarżąca sugeruje, że sąd wieczystoksięgowy może
„narzucić” wnioskodawcy swoją koncepcję materialnoprawną na podstawie art. 130
k.p.c. Nie istnieje jednak obecnie, po uchyleniu art. 48 ust. 2 u.k.w.h., odpowiednik
tego przepisu umożliwiający merytoryczne uzupełnienie wniosku o wpis do księgi
wieczystej w oznaczonym terminie. Art. 130 k.p.c. ma zastosowanie
w postępowaniu wieczystoksięgowym, ale tylko na użytek uzupełniania braków
formalnych wniosku o wpis.
Wnioskodawczyni dopiero w skardze kasacyjnej zasugerowała –
alternatywnie – możliwość orzeczenia co do istoty sprawy z zastosowaniem
repartycji zabezpieczenia hipotecznego. Tego rodzaju zmiana wniosku nie jest
dopuszczalna w postępowaniu kasacyjnym.
Należało w konsekwencji oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).