Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 228/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSA Maciej Piankowski
w sprawie z odwołania S. D.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
o prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 lutego 2011 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację S. D. od wyroku
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 25 listopada 2010 r., 2. oddala wniosek organu rentowego o
orzeczenie zwrotu spełnionego świadczenia.
Uzasadnienie
2
Decyzją z dnia 21 kwietnia 2010 r., na podstawie art. 22 ust. 2 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.),
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego odmówił S. D. prawa do renty
rolniczej, ponieważ stał się on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie
rolnym po upływie 18 miesięcy od ustania prawa do renty, ponadto nie posiadał
wymaganego okresu ubezpieczenia 5 lat w okresie ostatnich 10 lat przed
złożeniem wniosku o rentę rolniczą.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
listopada 2010 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia 21 kwietnia
2010 r.
W wyniku apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 lutego 2011 r. zmienił wyrok sądu
pierwszej instancji i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 21 kwietnia
2010 r. w ten sposób, że od dnia 1 lutego 2010 r. przyznał S. D. rentę rolniczą na
stałe oraz stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie
ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania renty rolniczej. Sąd Apelacyjny
stwierdził, że wnioskodawca nie spełnia warunku do nabycia prawa do renty
rolniczej określonego w art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, bowiem po ustaniu prawa do renty - 31
stycznia 2007 r. - ponownie stał się niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym 6
stycznia 2010 r., zatem po upływie 18 miesięcy od dnia ustania prawa do renty,
którą pobierał do 31 stycznia 2007 r. Jednakże – w ocenie Sądu Apelacyjnego -
wnioskodawca spełnił warunki określone przepisem art. 21 ust. 1 w związku z art.
21 ust. 2 pkt 5 i 8 ustawy, bowiem stał się całkowicie niezdolny do pracy w
gospodarstwie rolnym w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników,
a także posiada wymagany 5-letni okres podlegania ubezpieczeniu w okresie
ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę. Sąd Apelacyjny powołał uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2009 r., II UZP 8/09, (OSNP 2010/7-
8/94) zgodnie z którą do okresu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o
przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 8 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U.
z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) wlicza się okresy pobierania renty rolniczej. W
3
związku z powyższym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, mając na uwadze treść
powołanej uchwały należało uznać, że wnioskodawca posiada wymagany 5-letni
okres podlegania ubezpieczeniu w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem
wniosku o rentę i w związku z tym nabył prawo do renty, ponieważ w ostatnim
dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku o rentę tj. podlegał ubezpieczeniu
społecznemu rolników od 22 lutego 2000 r. do 30 czerwca 2000 r., czyli przez okres
4 miesięcy 8 dni oraz od 10 kwietnia 2008 r. (jako domownik u syna) do 22 lutego
2010 r. przez okres 1 roku 10 miesięcy 12 dni. Natomiast rentę rolniczą pobierał od
22 lutego 2000 r. do 31 stycznia 2007 r., czyli przez 6 lat 11 miesięcy 8 dni, co po
zsumowaniu stanowi 9 lat 1 miesiąc 28 dni i potwierdza posiadanie wymaganego,
w myśl art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, okresu 5 lat, w
okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z
tytułu niezdolności do pracy. Dlatego też, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. i art. 47714
§ 2
k.p.c., Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję
organu rentowego i przyznał S. D. prawo do renty rolniczej od daty złożenia
wniosku tj. od 1 lutego 2010 r. na stałe. Uznając, że na datę wydania zaskarżonej
decyzji zostały wyjaśnione wszystkie kwestie konieczne dla uprawnień
wnioskodawcy do renty rolniczej, Sąd, na mocy art. 118 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52
ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, orzekł, że organ rentowy
ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do
wydania decyzji.
Powyższe orzeczenie Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył skargą
kasacyjną w całości opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) przez błędną wykładnię przepisów art. 21 ust. 1 w związku z
art. 21 ust. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.) oraz
art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz.
1227 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników. Zdaniem skarżącego organu rentowego kwestionowany wyrok narusza
wskazane wyżej przepisy poprzez zaliczenie przez Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
4
Ubezpieczeń Społecznych okresu pobierania renty rolniczej przez wnioskodawcę,
w którym nie były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne rolników, do
wymaganego, pięcioletniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego w
okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z
tytułu niezdolności do pracy. Nieuzasadnione jest przez to również orzeczenie
przez Sąd Apelacyjny, iż organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nie ustalenie
ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania renty rolniczej. Organ rentowy
powołując się na art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 39816
k.p.c. wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i o wydanie przez Sąd Najwyższy orzeczenia co do
istoty sprawy oraz orzeczenie, na podstawie art. 415 k.p.c., o zwrocie spełnionego
świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I UZP 8/2009
(OSNP 2010 r., Nr 5-6, poz. 73), przy ustalaniu spełnienia warunków posiadania 20
kwartałów (5 lat) okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego wymaganego do
nabycia prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie
rolnym, powstałej w wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okresie ostatnich
10 lat przed złożeniem wniosku o rentę, nie wlicza się okresów pobierania renty z
tytułu niezdolności do pracy. Sąd Najwyższy cytowaną uchwałą przesądził, w jaki
sposób należy obliczać bieg 5-cio letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-
rentowego i wskazał, że nie powinien być do niego zaliczany okres pobierania renty
rolniczej. Z kolei w uchwale z dnia 13 października 2009 r., II UZP 8/2009 (OSNP
2010 r., Nr 7-8, poz. 94), Sąd Najwyższy wskazał, że do okresu ostatnich 10 lat
przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy
wlicza się okresy pobierania renty rolniczej. W tym zatem przypadku, Sąd
Najwyższy rozstrzygnął, w jaki sposób należy obliczać bieg 10-cio letniego okresu
od złożenia wniosku o rentę rolniczą i wskazał, że z tego okresu nie są wyłączone
okresy pobierania renty rolniczej. Zgodnie z takim stanowiskiem, okres 10 lat
ubezpieczenia należy liczyć wstecz od dnia złożenia wniosku o przyznanie renty
rolniczej z tytułu niezdolności do pracy bez możliwości odliczania od niego okresu
5
pobierania renty rolniczej. Z sentencji tej uchwały nie wynika, jakoby okresy
pobierania renty rolniczej w każdych okolicznościach traktowane były jako okresy
zaliczane do 5-cio letniego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-
rentowemu wymaganego do nabycia uprawnień do renty rolniczej, a takie
stanowisko zajął Sąd Apelacyjny uzasadniając swoje orzeczenie. Z uzasadnienia
tej uchwały wynika natomiast, iż do okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-
rentowemu zaliczyć należy okres pobierania renty rolniczej, ale ten, w którym rolnik
- na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy - objęty był na swój wniosek
ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, a zatem opłacał w tym czasie składki na to
ubezpieczenie. Stanowisko takie jest w pełni uzasadnione, koresponduje bowiem z
art. 6 pkt 14 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w myśl którego w
rozumieniu ustawy okresami podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu
są takie okresy, za które opłacono przewidziane w odpowiednich przepisach składki
na to ubezpieczenie, chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obowiązek
opłacania składek. Sąd Apelacyjny, uzasadniając swój wyrok, przywołał uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2009 r., II UZP 8/2009 i błędnie uchwałę
tę odczytując wliczył okres pobierania renty przez S. D. do wymaganego 5-cio letni
okresu podlegania ubezpieczeniu pomimo braku opłacania składki na to
ubezpieczenie w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę, co w
konsekwencji doprowadziło do dokonania błędnej wykładni obowiązujących
przepisów prawa, sprzecznej z treścią dotychczasowych wyroków Sądu
Najwyższego w analogicznych sprawach. Na tle powyższego, stwierdzenie przez
Sąd Apelacyjny, iż organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie
ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania renty rolniczej, stanowi naruszenie
art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Organ rentowy prawidłowo bowiem dokonał
wszystkich ustaleń faktycznych i na ich podstawie wydał decyzję odmawiającą
prawa do renty rolniczej. Z zebranego w toku postępowania przed organem
rentowym materiału wynikało, iż S. D. nie posiada wymaganego do przyznania
renty rolniczej okresu ubezpieczenia. W związku z powyższym brak jest podstaw
do uznania, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej
6
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sąd Najwyższy, pomimo wskazanych
wyżej uchybień, zmuszony był oddalić wniosek o zwrot świadczenia z uwagi na
brak jego wyliczenia przez organ rentowy. Sąd Najwyższy w postępowaniu ze
skargi kasacyjnej nie prowadzi postępowania dowodowego i związany jest
zarzutami skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 i § 2 k.p.c.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39816
k.p.c.