Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 230/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa E. R. i S. R.
przeciwko miastu W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 listopada 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 25 lutego 2010 r. oddalił powództwo E. R. i
S. R. przeciwko miastu W. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli
obejmującego oddanie powodom w użytkowanie wieczyste działki gruntu o
powierzchni 872 m2
, położonej w W. przy ulicy B. [...] i przeniesienie na ich rzecz
własności budynków wzniesionych na tej działce.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
powodów od wyroku Sądu Okręgowego, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
Pozwana jest właścicielką nieruchomości położonej w W. przy ulicy B.[...].
Poprzedni właściciel tej nieruchomości - Skarb Państwa wydzierżawił ją
małżonkom W. i Z. Ś., którzy w 1967 r. uruchomili na niej wytwórnię wód
gazowanych, zabudowując ją na podstawie decyzji o lokalizacji czasowej z dnia 3
lutego 1965 r. oraz pozwolenia na budowę z dnia 18 marca 1966 r. i uzyskując
pozwolenie na użytkowanie najpierw do końca 1975 r., a następnie do 1990 r.
W okresie od 1 stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2004 r. przedmiotowy grunt
był dzierżawiony przez W. Ś., A. Ś. i Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „E.”
spółkę cywilną reprezentowaną przez S. R. i E. C., a od 1 stycznia 2005 r.
dzierżawcami są W. Ś., A. Ś. i E. R. W. Ś. kilkakrotnie ubiegała się w trybie
administracyjnym o oddanie jej w użytkowanie wieczyste dzierżawionego gruntu
oraz przeniesienie własności budynków. Wszystkie zgłoszone przez nią w tym
przedmiocie wnioski (z 14 lipca 1992 r., z 24 sierpnia 2006 r. i z 25 stycznia 2007 r.)
zostały załatwione negatywnie. W dniu 31 grudnia 2003 r. wygasł miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego obejmujący nieruchomość dzierżawioną
obecnie przez powodów.
Powodowie, występując w dniu 29 grudnia 2008 r. z powództwem w sprawie
niniejszej, powołali się na nabycie wszelkich praw i roszczeń wobec pozwanej
z tytułu posiadania przedmiotowego gruntu oraz wybudowania na nim wytwórni
wód gazowanych - wynikających z art. 207 ustawy o gospodarce nieruchomościami
3
oraz art. 80 uchylonej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości - na podstawie umowy zawartej w dniu 6 lutego 2008 r. w formie
aktu notarialnego z poprzednimi dzierżawcami.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Apelacyjny uznał powództwo za
bezzasadne. Wskazał, że skoro budynki na dzierżawionym gruncie zostały
wzniesione na podstawie pozwolenia z lokalizacją czasową, to roszczenie
powodów - stosownie do art. 207 ust. 1a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603
ze zm.; dalej: „u.g.n.”) - mogłoby zostać uwzględnione jedynie w przypadku
stwierdzenia zgodności tej lokalizacji z ustaleniami miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego obowiązującego w dniu zgłoszenia żądania.
Przeprowadzenie takiej oceny nie jest możliwe, gdyż nie ma - i w chwili wytoczenia
powództwa nie było - stosownego planu dla terenu, w którym położona jest
przedmiotowa nieruchomość.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że roszczenie przewidziane w art. 207 u.g.n.
przysługuje wyłącznie tym posiadaczom, którzy sami zabudowali nieruchomość
na podstawie pozwolenia na budowę. Tymczasem powodowie na dzierżawionym
gruncie nie wznieśli żadnych budynków.
Do oceny zgłoszonego żądania nie ma zastosowania art. 208 u.g.n.,
gdyż poprzedni posiadacze nieruchomości nie przenieśli na powodów jakichkolwiek
praw lub roszczeń przewidzianych w tym przepisie.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), powodowie w podnieśli zarzuty naruszenia:
1) art. 509 § 1 k.c. w związku z art. 207 ust. 1 i 1a u.g.n. przez błędną
wykładnię i uznanie, że zbycie praw i roszczeń jako kompletnie ukształtowanej
ekspektatywy prawa z art. 207 u.g.n. jest zakazane, a umowa zbycia tego typu
prawa jest nieważna;
2) art. 207 ust. 1 i 1a u.g.n. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, że podstawę oceny, czy pozwolenie na
budowę ma charakter pozwolenia z lokalizacją stałą lub czasową może stanowić
inna decyzja, nie będąca pozwoleniem na budowę.
4
Z ostrożności procesowej - na wypadek niepodzielenia tego poglądu –
skarżący wskazali na naruszenie art. 207 ust. 1a u.g.n. wskutek uznania,
że o zgodności zabudowy z planem miejscowym rozstrzyga data wytoczenia
powództwa oraz przyjęcia, że - w przypadku braku takiego planu - norma
wynikająca z powyższego przepisu jest martwa, co musi prowadzić do oddalenia
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 207 ust. 1 u.g.n. – w brzmieniu obowiązującym od dnia
15 lutego 2000 r. z mocy ustawy z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy
o gospodarce nieruchomościami i innych ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70) - osoby, które
były posiadaczami nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub
własność gminy w dniu 5 grudnia 1990 r. i pozostawały nimi nadal w dniu 1 stycznia
1998 r., mogą żądać oddania nieruchomości w drodze umowy w użytkowanie
wieczyste wraz z przeniesieniem własności budynków, jeżeli zabudowały
te nieruchomości na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą; nabycie
własności budynków wybudowanych ze środków własnych posiadaczy następuje
nieodpłatnie. Stosownie zaś do ust. 1a. tego artykułu, jeżeli nieruchomość została
zabudowana na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją czasową, zawarcie
umowy, o której mowa w ust. 1, jest uzależnione od zgodności tej lokalizacji
z ustaleniami planu miejscowego obowiązującego w dniu zgłoszenia żądania.
W świetle dyrektyw wykładni językowej nie ulega wątpliwości, że roszczenie
przewidziane w art. 207 ust. 1 u.g.n. przysługuje osobom, które: 1) były
posiadaczami nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy
w dniu 5 grudnia 1990 r. i w dniu 1 stycznia 1998 r. oraz pozostawali nimi nadal
w dniu składania wniosku (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 3 czerwca 2002 r., K 26/01 OTK-A 2002, nr 4, poz. 40); 2) same zabudowały
nieruchomość na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą (zob. wyroki
Sadu Najwyższego: z dnia 6 czerwca 2001 r., V CKN 1043/00, niepubl.; z dnia
17 stycznia 2002 r., III CKN 439/00, niepubl.; z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK
116/03, niepubl.; z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 85/05 – niepubl.; z dnia
2 kwietnia 2009 r., IV CSK 240/08, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego
5
z dnia 23 stycznia 2004 r., III CZP 107/03, niepubl. oraz uzasadnienia wyroków
Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 3 czerwca 2002 r. K 26/01 i z dnia 10 kwietnia
2006 r., SK 30/04, OTK-A 2006, nr 4, poz. 42).
Z zestawienia treści obu przytoczonych ustępów art. 207 u.g.n. wynika przy
tym jednoznacznie, że wymaganie, aby zabudowy nieruchomości dokonał
posiadacz występujący z roszczeniem o oddanie nieruchomości w użytkowanie
wieczyste wraz z przeniesieniem własności budynków odnosi się zarówno do
sytuacji, w której nieruchomość została zabudowana na podstawie pozwolenia na
budowę z lokalizacją stałą, jak i czasową. Wprowadzenie - w wyniku nowelizacji
art. 207 u.g.n. - tego wymagania pozostaje w zgodzie z zasadniczymi założeniami,
jakimi kierował się ustawodawca decydując się na uporządkowanie stosunków
cywilnoprawnych związanych z wieloletnim władaniem nieruchomościami
państwowymi oraz gminnymi przez posiadaczy, którym nie przysługiwały do tych
nieruchomości żadne prawa rzeczowe. Przyjęte rozwiązanie służy idei
wzmocnieniu ochrony posiadaczy, którzy podjęli na tych nieruchomościach legalne
działania polegające na ich zabudowie zgodnie z miejscowymi planami
zagospodarowania przestrzennego. Roszczenia przewidzianego w tym przepisie
nie może zatem skutecznie dochodzić osoba, która stała się posiadaczem
nieruchomości po 1 stycznia 1998 r. Wyłączenie to odnosi się również do
następców prawnych posiadaczy, którzy nie zrealizowali przysługującego im
roszczenia o uwłaszczenie (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 3 czerwca 2002 r., K 26/01).
W świetle zaprezentowanej wyżej wykładni art. 207 u.g.n. należy uznać,
że przewidziane w tym przepisie szczególne uprawnienie do nabycia prawa
użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków (korzystniejsze od
warunków trybu przetargowego), przyznane wyłącznie osobom spełniającym
wskazane w tym przepisie warunki, nie może być skutecznie przeniesione w drodze
umowy na inny podmiot (art. 509 § 1 k.c.).
Z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika,
że nieruchomość, której dotyczy żądanie pozwu, została zabudowana nie przez
powodów, lecz przez poprzednich posiadaczy. Okoliczność ta – z przyczyn
6
wskazanych wyżej – stanowi wystarczającą przesłankę oddalenia powództwa.
Zarzuty skarżących, wskazujące na naruszenie art. 59 § 1 k.c. w związku z art. 207
ust. 1 i 1 a u.g.n., oparte na odmiennym założeniu, nie mogły skutecznie podważać
tej oceny.
Niespełnienie przez powodów wymagania samodzielnego zabudowania
nieruchomości czyni zbędne roztrząsanie zarzutów naruszenia art. 207 ust. 1 i 1a
u.g.n. wskutek przyjęcia przez Sąd Apelacyjny niewłaściwych - w ocenie
skarżących - kryteriów oceny, czy zabudowa ta została dokonana na podstawie
pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą, czy też czasową.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.