Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 22 LUTEGO 2012 R.
IV KK 166/11
Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34,
poz. 149 ze zm.), osobom, które w jakimkolwiek okresie od dnia 1 stycznia
1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. prowadziły działalność, która była
zaprzeczeniem działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
nie przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i
zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia,
którego stwierdzono nieważność albo decyzji o internowaniu, która z mocy
prawa została uznana za nieważną. Bez znaczenia jest przy tym to, czy
działalność taka miała miejsce przed, czy też po wydaniu takiego orzeczenia
albo decyzji.
Przewodniczący: sędzia SN J. Matras.
Sędziowie SN: K. Klugiewicz (sprawozdawca), J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Generalnej: M. Tabor.
Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława H., o odszkodowanie i
zadośćuczynienie w racji internowania w stanie wojennym, po rozpoznaniu
w Izbie Karnej na rozprawie w dniach 8 i 22 lutego 2012 r., kasacji
wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w K. z dnia 20 stycznia 2011 r., utrzymującego w mocy wyrok
Sądu Okręgowego w K. z dnia 10 września 2010 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
W dniu 6 sierpnia 2008 r. Stanisław H., wystąpił do Sądu Okręgowego
w K. z wnioskiem – w oparciu o przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) – o zasądzenie na jego rzecz od
Skarbu Państwa kwoty 25 000 zł, tytułem odszkodowania za poniesioną
szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłe z jego internowania
w okresie od dnia 13 do 24 grudnia 1981 r.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 10 września 2010 r. wniosek
oddalił i kosztami postępowania w sprawie obciążył Skarb Państwa.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 10 września 2010 r.
wniósł pełnomocnik Stanisława H., który powołując się na zarzuty:
1. błędu w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na treść wyroku, a
polegającego na przyjęciu, że wnioskodawca miał świadomość, iż w okresie
od dnia 2 lipca 1982 r. do dnia 8 maja 1990 r. był tajnym współpracownikiem
Służby Bezpieczeństwa,
2. obrazy przepisów postępowania – art. 7 k.p.k., poprzez naruszenie
zasady swobodnej oceny dowodów,
3. naruszenia prawa materialnego – art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, poprzez przyjecie, że:
a) działalność wnioskodawcy stanowiła zaprzeczenie działalności na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego,
3
b) zarejestrowanie wnioskodawcy jako tajnego współpracownika przez
organy Służby Bezpieczeństwa w okresie od dnia 2 lipca 1982 r. do dnia 8
maja 1990 r., wyłącza możliwość uzyskania przez niego odszkodowania i
zadośćuczynienia za internowanie, które miało miejsce wcześniej, bo w
grudniu 1981 r.,
wniósł o zmianę tegoż wyroku i przyznanie wnioskodawcy tytułem
odszkodowania i zadośćuczynienia kwoty 25 000 zł, ewentualnie jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w K. wyrokiem z dnia 20 stycznia 2011 r., po
rozpoznaniu apelacji pełnomocnika wnioskodawcy, zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy i kosztami postępowania odwoławczego obciążył Skarb
Państwa.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 20
stycznia 2011 r. wywiódł pełnomocnik Stanisława H., który powołując się na
zarzut obrazy prawa materialnego mającej wpływ na treść orzeczenia, to jest
art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, poprzez jego błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, iż zarejestrowanie wnioskodawcy jako tajnego
współpracownika przez organy Służby Bezpieczeństwa w okresie od dnia 2
lipca 1982 r. do dnia 8 maja 1990 r., wyłącza możliwość stosowania art. 8
ust. 1 tej ustawy, a więc wyklucza możliwość uzyskania przez niego
odszkodowania i zadośćuczynienia za internowanie, które miało miejsce
wcześniej, bo w grudniu 1981 r., wniósł w konkluzji o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego jej
rozpoznania.
4
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w K., w pisemnej odpowiedzi na
kasację, wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika wnioskodawcy Stanisława H. nie jest zasadna i
zawarty w niej postulat uchylenia wyroków Sądów obu instancji oraz
przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania,
nie zasługuje na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności, jedynie dla przypomnienia, należy wskazać, że
– jak wynika to z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych –
wnioskodawca Stanisław H. w roku 1980 był jednym z założycieli Związku
Zawodowego "Solidarność" na terenie swojego zakładu pracy /.../ i
następnie pełnił w nim funkcję wiceprzewodniczącego, a w okresie od dnia
13 do dnia 24 grudnia 1981 r., w związku z wprowadzeniem stanu
wojennego, był internowany. Z kolei z dokumentów nadesłanych przez IPN
wynika, że Stanisław H. został w dniu 2 lipca 1982 r. pozyskany na tajnego
współpracownika na zasadach dobrowolności i zarejestrowany w dniu 14
lipca 1982 r. pod pseudonimem "Izabela". W dniu 24 stycznia 1990 r.
Zastępca Szefa Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych Służby
Bezpieczeństwa w S. podjął decyzję o zdjęciu z ewidencji Stanisława H. jako
tajnego współpracownika z powodu nikłej przydatności operacyjnej, a z
pisma Naczelnika Wydziału "C" WUSW w B. z dnia 8 maja 1990 r.,
kierowanego do Wydziału III MSW w Warszawie wynika, że Stanisław H.
zostaje odwołany z wykonywania prac tajnych z powodu likwidacji jego
zakładu pracy.
Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.
"uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i
wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od
rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od dnia 1
stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucany lub
5
przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak
również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz
obowiązkowym dostawom, przy czym nieważność takiego orzeczenia
stwierdza odpowiedni sąd okręgowy (art. 2 cyt. ustawy). Jeżeli natomiast
chodzi o decyzje o internowaniu wydane w związku z wprowadzeniem w
dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, to zgodnie z przepisem
art. 2 ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność
na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372),
stały się one nieważne z mocy prawa z dniem wejścia w życie tej ustawy, co
nastąpiło z dniem 18 listopada 2007 r. (zob. art. 5 tejże ustawy). Natomiast
w myśl przepisu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. osobie, wobec
której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o
internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w
Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za
poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z
wykonania tego orzeczenia albo decyzji. Gdyby zatem wziąć pod uwagę
jedynie powyższy przepis ustawy, to wnioskodawcy przysługiwałoby od
Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie
za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania decyzji o jego internowaniu w
okresie od dnia 13 do dnia 24 grudnia 1981 r. Rzecz jednak w tym, że
zgodnie z przepisem art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., który
wszedł w życie z dniem 18 listopada 2007 r. (zob. art. 1 pkt 5 lit. h ustawy z
dnia 19 września 2007 r.), przepisu art. 8 ust. 1 "nie stosuje się do osób,
których działalność, w okresie będącym podstawą stwierdzenia nieważności
orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji określonej w ust. 1, stanowiła
zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego".
6
Z tego też powodu Sąd Okręgowy w K. w uzasadnieniu swojego
orzeczenia z dnia 10 września 2010 r. jednoznacznie stwierdził, że podjęcie
przez wnioskodawcę współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa było
zaprzeczeniem działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
i pomimo jego internowania w okresie stanu wojennego, wniosek o
zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia – wobec spełnienia
przesłanki określonej w art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. –
należało oddalić. Sąd ten również przyjął, że przez użyte w art. 8 ust. 5
omawianej ustawy pojęcie "okres będący podstawą stwierdzenia
nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji", należy rozumieć
"okres od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r.", i to niezależnie
od tego, czy odszkodowanie dotyczy osoby, wobec której stwierdzono
nieważność orzeczenia, czy też odszkodowanie dotyczy osoby, wobec której
wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu
wojennego w dniu 13 grudnia 1981 r. W kontekście konstytucyjnej zasady
równości wszystkich obywateli wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP),
brak jest jakichkolwiek podstaw do różnicowania sytuacji prawnej osób,
wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia i osób, wobec których
wydano decyzję o internowaniu. Nie ma również logicznego wytłumaczenia
dlaczego osobie, najpierw represjonowanej w sposób określony w art. 1 ust.
1 ustawy lutowej, która następnie (w okresie do 31 grudnia 1989 r.)
prowadziła działalność, która stanowiła zaprzeczenie działalności na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, nie przysługuje prawo do
odszkodowania i zadośćuczynienia, natomiast prawo takie miałoby
przysługiwać osobie, wobec której wydano decyzję o internowaniu w
związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego i
która po zwolnieniu z internowania podjęła działalność, która stanowiła
zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
W obu tych przypadkach podjęcie działalności stanowiącej zaprzeczenie
7
działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, po uprzednim
represjonowaniu za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, musi być uznane za zachowanie nie zasługujące na akceptację i
niegodne, a tym samym wykluczające możliwość zasądzenia
odszkodowania za wcześniejsze represjonowanie. W ocenie tego Sądu
"zamysłem ustawodawcy zapewne było by przyznać rekompensatę tym,
którzy swoją postawą, zachowaniem i oporem nie tylko prowadzili walkę
niepodległościową, ale w tej walce okazali się niezłomni, a ich działalność
nie mogłaby być uznana za zaprzeczenie działalności na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, nie tylko przed, ale również i po
zapadłych, pozbawiających ich wolności, orzeczeniach lub decyzji o
internowaniu".
We wniesionej apelacji pełnomocnik wnioskodawcy dowodził, że taka
wykładnia art. 8 ust. 5 omawianej ustawy jest niedopuszczalną wykładnią
contra legem i w jego ocenie przez "okres będący podstawą (…)" należy
rozumieć okres poprzedzający wydanie decyzji o internowaniu, rozciągający
się w granicach od dnia 1 stycznia 1944 r. z jednej strony, do daty wydania
decyzji o internowaniu – z drugiej strony. W przypadku zaś orzeczenia
podlegającego unieważnieniu będzie to okres od dnia 1 stycznia 1944 r. do
daty popełnienia zarzucanego lub przypisanego czynu.
Sąd Apelacyjny w K. w zaskarżonym kasacją wyroku podzielił
wyrażone w omawianym zakresie zapatrywanie Sądu pierwszej instancji.
Stwierdził, że jakkolwiek określenie "okres będący podstawą stwierdzenia
nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji" nie jest
dostatecznie czytelne, to jednak nieuprawniony jest wniosek pełnomocnika
wnioskodawcy, że w kontekście dochodzonego odszkodowania i
zadośćuczynienia, zdarzenia występujące po zwolnieniu z internowania nie
mają już żadnego znaczenia. Podjęcie więc przez wnioskodawcę
działalności stanowiącej zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego
8
bytu Państwa Polskiego, po jego uprzednim internowaniu, w pełni
wyczerpuje przesłanki opisane w art. 8 ust. 5 ustawy, a to przesądza o tym,
że nie można było uwzględnić jego wniosku o przyznanie mu
odszkodowania i zadośćuczynienia.
W złożonej kasacji pełnomocnik wnioskodawcy ponownie stara się
wykazać, że w kontekście art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.
podlegające ocenie jest jedynie to zachowanie wnioskodawcy, które miało
miejsce "przed wydaniem orzeczenia lub decyzji", a więc w omawianym
przypadku przed wydaniem decyzji o internowaniu Stanisława H.
Odnosząc się zatem do wskazanego w kasacji zarzutu należy
stwierdzić, że rzeczywiście użyte w art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego
19991 r. sformułowanie "okres będący podstawą stwierdzenia nieważności
orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji", może nasuwać trudności w
jego interpretacji. W tym zakresie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 marca
2010 r., V KK 230/09, OSNKW 2010, z. 6, poz. 54, stwierdził, że "przez
okres "będący podstawą uznania za nieważną decyzji o internowaniu"
należy rozumieć okres, w jakim doszło do wydania tej decyzji, czyli
poprzedzający ją, a owa działalność, czyli to, co było powodem
internowania, nie może stanowić zaprzeczenia działalności, której dotyczy
ustawa z dnia 23 lutego 1991 r.". Rzecz jednak w tym, że powyższe
orzeczenie zostało wydane w zupełnie innym stanie faktycznym i rozważania
Sądu Najwyższego dotyczyły innego zagadnienia. W wymienionej sprawie
przyczyną internowania wnioskodawcy była wyłącznie jego przeszłość
kryminalna, która stanowiła niewątpliwie zaprzeczenie działalności
niepodległościowej, o jakiej mowa w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r., a nie
działalność polityczna, której w ogóle on nie prowadził. To właśnie w tym
kontekście Sąd Najwyższy wskazał, że na gruncie tej ustawy, przy
dochodzeniu odszkodowania i zadośćuczynienia, niezbędnym jest
wykazanie, że pozbawienie wolności wiązało się z działalnością na rzecz
9
niepodległego bytu Państwa Polskiego, a w każdym razie, że nie była to
działalność stanowiąca jej zaprzeczenie, która wyłącza uprawnienie do
odszkodowania i zadośćuczynienia. Skoro zaś do chwili internowania
wnioskodawca takiej działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego nie prowadził, a wręcz prowadził działalność stanowiącą jej
zaprzeczenie, to oczywistym jest, że nie mógł on skutecznie dochodzić
swoich roszczeń w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. Jeżeli natomiast
chodzi o orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 lutego 2009
r., II AKa 8/09, Biul. SAKa 2009, nr 2, poz. 7, w uzasadnieniu którego
wyrażono pogląd, że pojęciu okresu będącego podstawą stwierdzenia
nieważności orzeczenia lub uznania za nieważne decyzji – wobec osób
internowanych, odpowiada czas poprzedzający wydanie decyzji o
internowaniu, w którym cezurę stanowić będą z jednej strony data określona
w ustawie jako początkowa, tj. 1 stycznia 1944 r., z drugiej zaś – data
wykonania decyzji o internowaniu, to jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny
w K. w zaskarżonym kasacją wyroku, Sąd Apelacyjny w Katowicach
powyższy pogląd wyraził na gruncie stanu faktycznego będącego
przedmiotem rozpoznania tej konkretnej sprawy i koncentrował się tylko na
zagadnieniu, na ile przesłanka negatywna po stronie internowanego
występowała przed datą jego internowania.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Krakowie podobny pogląd – jak w wyroku
wydanym w przedmiotowej sprawie – wyraził w wyroku z dnia 10 czerwca
2010 r., II AKa 97/10, niepubl. Także wspomniany już wyżej Sąd Apelacyjny
w Katowicach w wyroku z dnia 13 stycznia 2011 r., II AKa 429/2010, KZS
2011, nr 5, poz. 121, wyraził jednak pogląd odmienny od tego, wyrażonego
w wyroku z dnia 12 lutego 2009 r., a mianowicie, że sformułowanie "okres"
użyte w art. 8 ust. 5 omawianej ustawy "powinno odnosić się także do czasu
od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. Zatem pojęcie „okresu będącego
podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne
10
decyzji określonej w ust. 1” należy rozumieć jako czas, w którym zapadały
orzeczenia, które po wejściu w życie ustawy lutowej uznawano za nieważne
i czas wydawania decyzji o internowaniu, które na mocy art. 2 ust. 1 ustawy
z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego z mocy prawa stały się nieważne.
Nie chodzi w tym przypadku o okresy związane z poszczególnymi
orzeczeniami i decyzjami odnoszącymi się do konkretnych osób, mimo
użycia liczby pojedynczej, ale generalnie o okres, w jakim zapadały
wszystkie te orzeczenie i decyzje. Intencją ustawodawcy było zatem
wyłączenie z możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia
osób, które w jakimkolwiek momencie swojego życia w okresie od dnia 1
stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r., prowadziły działalność
sprzeczną z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Obowiązujące sformułowanie jest bardziej pojemne niż projektowane i
mieszczą się w jego zakresie zarówno osoby będące tajnymi i świadomymi
współpracownikami, ale też np. byli członkowie kierownictwa PZPR
podlegający internowaniu oraz wszyscy inni, których działalność była
zaprzeczeniem działalności patriotycznej".
Niewątpliwie należy zwrócić uwagę na intencje projektodawców
zmiany omawianej ustawy, dokonane ustawą z dnia 19 września 2007 r., a
do czego nawiązał już w przytoczonym powyżej orzeczeniu Sąd Apelacyjny
w Katowicach. Wniesiony do Sejmu RP poselski projekt ustawy o zmianie
ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego (druk nr 595) stanowił m.in., że w art. 8 nowelizowanej ustawy
dodaje się ustęp 5 w brzmieniu: "przepisu ust. 1 nie stosuje się do osób
będących współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa w
rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby
11
w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-
1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz. U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428)".
Z jego uzasadnienia wynika natomiast w sposób nie budzący jakichkolwiek
wątpliwości, że "prawa do występowania o odszkodowanie nie przyznaje się
osobom, będącym tajnymi i świadomymi współpracownikami organów
bezpieczeństwa państwa". Z powyższego wynika, a co nie powinno budzić
jakichkolwiek kontrowersji, że – w intencji projektodawców zmiany ustawy –
prawo do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia nie
przysługiwałoby tym osobom, wobec których co prawda stwierdzono
nieważność orzeczenia lub uznano za nieważną decyzję o internowaniu, ale
które w jakimkolwiek momencie swojego życia w okresie od dnia 1 stycznia
1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r., były tajnymi i świadomymi
współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa. Bez znaczenia przy
tym byłaby tu okoliczność, czy owa tajna i świadoma współpraca z organami
bezpieczeństwa państwa miała miejsce przed późniejszym podjęciem
działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, czy też dopiero
po okresie takiej działalności. Identycznie tę kwestię należałoby oczywiście
odnieść do osób internowanych w okresie stanu wojennego, które taką
współprace z organami bezpieczeństwa państwa mogły podjąć zarówno
przed, jak i po ich internowaniu.
Powyższy proponowany przepis art. 8 ust. 5 omawianej ustawy uległ
jednak w toku prac parlamentarnych zmianie i obecnie jego treść brzmi:
"przepisu ust. 1 nie stosuje się do osób, których działalność w okresie
będącym podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia albo uznania za
nieważne decyzji określonej w ust. 1, stanowiła zaprzeczenie działalności na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego". Zasadniczym zagadnieniem
zatem jest to, czy owa zmiana treści przepisu art. 8 ust. 5 była tylko
zabiegiem stylistyczno-lingwistycznym, czy też była to zmiana merytoryczna,
12
a więc czy w założeniu projektodawców przepis ten miał objąć swoim
zakresem zupełnie inny krąg osób.
Z materiałów przekazanych przez Kancelarie Sejmu i Senatu RP
wynika w sposób jednoznaczny, że owa zmiana przepisu nastąpiła
pomiędzy posiedzeniami Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w dniach
7 czerwca 2006 r. i 11 lipca 2006 r. W dniu 7 czerwca 2006 r. na
posiedzeniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka została powołana
podkomisja nadzwyczajna do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o
zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, która swoje sprawozdanie z prac nad tym projektem przedstawiła
w dniu 11 lipca 2006 r. Ze stenogramów posiedzeń tejże podkomisji w
dniach 4 i 11 lipca 2006 r. wynika, że zmiana treści przepisu art. 8 ust. 5
podyktowana była tym, iż równolegle w Sejmie toczyły się prace nad nową
ustawą o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa
państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, która uchwalona w
dniu 18 października 2006 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.),
jednocześnie uchyliła przepisy obowiązującej wcześniej ustawy z dnia 11
kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa
państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje
publiczne (Dz. U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428 ze zm.). Podnoszono w
szczególności, że "w związku z tym, że tzw. ustawa lustracyjna lada moment
przestanie istnieć w starej formie, oczywiste się wydaje, że nie można
powoływać się na zapisy tej ustawy i w związku z tym zaproponowano
następujący zapis: przepisu ust.1 nie stosuje się do osób, których
działalność w okresie będącym podstawa stwierdzenia nieważności
orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji (…), stanowiła zaprzeczenie
działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (…)".
Jednocześnie zastrzegano, że jakkolwiek nie wszystkie osoby internowane,
13
były związane z działalnością opozycyjną i wśród internowanych znaleźli się
również członkowie ówczesnego KC PZPR i innych organów, w tym i osoby,
które współpracowały ze służbą bezpieczeństwa, aby precyzyjnie
rozpracować podziemie oraz, że internowanie generalnie było niezgodne z
prawem i dlatego decyzje w tym przedmiocie powinny być unieważnione z
mocy prawa, to jednak "prawo do wystąpienia o odszkodowania miałyby
mieć tylko te osoby, które nie współpracowały ze służbami bezpieczeństwa,
czyli których działalność nie stanowiła zaprzeczenia działalności na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego". Nie znając ponadto jaki będzie
ostateczny kształt nowej ustawy lustracyjnej i jaki katalog działań, uznanych
za współpracę z organami bezpieczeństwa państwa zostanie w niej
wymieniony, wprowadzono swoistego rodzaju zabezpieczenie w postaci
doręczenia z urzędu prokuratorowi odpisu żądania odszkodowania i
zadośćuczynienia (art. 8 ust. 2d omawianej ustawy), aby "pieniądze, które
może zasądzić sąd, nie trafiły do osób, które współpracowały z organami
bezpieczeństwa państwa".
Zwrócić przy tym należy również uwagę, że w myśl stosownych
przepisów powołanych powyżej ustaw, obowiązek złożenia oświadczenia
dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub
współpracy z tymi organami dotyczył okresu od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia
10 maja 1990 r., według art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r., a
według art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 października 2006 r. – okresu od dnia
22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r.
Dalsze prace nad tym projektem ustawy w żadnej mierze nie
wskazują, aby intencje projektodawców co do omawianego zapisu art. 8 ust.
5 – który w swojej treści językowej (poza drobnymi zmianami redakcyjnymi
wynikającymi z techniki legislacyjnej) pozostał niezmieniony – zostały w
jakikolwiek sposób podważone. To zaś upoważnia do twierdzenia, że wolą
ustawodawcy było, aby odszkodowania za poniesione szkody i
14
zadośćuczynienia za doznane krzywdy wynikłe z wydania orzeczenia albo
decyzji o internowaniu, które zostały uznane za nieważne, nie przysługiwały
tym osobom, które w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia
1989 r. prowadziły działalność stanowiącą zaprzeczenie działalności na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Oczywiście osoby te mogły,
zarówno przed, jak i po wydaniu wobec nich orzeczeń lub decyzji, które
zostały uznane za nieważne, prowadzić działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego i z tego tytułu ponieść określone szkody i krzywdy,
jednakże w oparciu o omawianą ustawę żadne odszkodowanie lub
zadośćuczynienie im nie przysługuje. Takie uprawnienie zostało przyznane
tylko tym, którzy w całym tym okresie okazali się niezłomni i nigdy nie podjęli
się działalności, która byłaby zaprzeczeniem działalności na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Istotne jest również to, że przecież zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1
ustawy z 1991 r. procedura stwierdzania nieważności dotyczy tych orzeczeń,
które zostały wydane w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31
grudnia 1989 r., a tym samym pojęcie "okres będący podstawą stwierdzenia
nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji", o jakim mowa w
art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., powinno być odnoszone nie
tylko do okresu poprzedzającego wydanie tegoż orzeczenia albo decyzji,
ale również po tym czasie, aż do dnia 31 grudnia 1989 r.
Reasumując należy zatem stwierdzić, że zgodnie z przepisem art. 8
ust. 5 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, osobom, które w jakimkolwiek
okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. prowadziły
działalność, która była zaprzeczeniem działalności na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego, nie przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie
za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z
15
wykonania orzeczenia, którego stwierdzono nieważność albo decyzji o
internowaniu, która z mocy prawa została uznana za nieważną. Bez
znaczenia jest przy tym to, czy działalność taka miała miejsce przed, czy też
po wydaniu takiego orzeczenia albo decyzji.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy kasację
pełnomocnika wnioskodawcy – jako niezasadną – oddalił.