Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 103/11
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy - Izba Karna w Warszawie
w składzie następującym:
Przewodniczący: Sędzia SN - Przemysław Kalinowski
Sędziowie SN: Piotr Hofmański (sprawozdawca)
Roman Sądej
Protokolant Marta Brylińska
na posiedzeniu bez udziału stron (art. 544 § 3 k.p.k.)
w sprawie B. R.,
po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2012 r. wniosku obrońcy wnioskodawcy o
wznowienie postępowania w przedmiocie zadośćuczynienia za okres internowania,
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 2 czerwca 2010 r.,
1. wznawia postępowanie w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 2 czerwca 2010 r., i uchyla tenże wyrok w części, w jakiej
utrzymano w mocy wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 grudnia 2009 r.,
sygn. II Ko …/08 w zakresie, w jakim oddalono wniosek B. R. o
zadośćuczynienie (pkt 2. wyroku), a nadto powyższy wyrok Sądu Okręgowego w
C. w części oddalającej wniosek B. R. o zadośćuczynienie (pkt 2 wyroku) i w tym
zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
C.,
2. pozostawia bez rozpoznania wniosek o wznowienie postępowania w pozostałym
zakresie.
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2009 r., sygn. II Ko …/08, Sąd Okręgowy w C., na
podstawie art. 8 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądził na rzecz B. R. kwotę 6000 złotych
tytułem zadośćuczynienia za internowanie go w okresie od dnia 19 grudnia 1981 r. do
dnia 9 marca 1982 r. w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Tym
samym wyrokiem, w pozostałym zakresie oddalono wniosek B. R., który domagał się
zasądzenia na jego rzecz kwoty 25000 złotych. Wyrok ten poddany został kontroli
instancyjnej na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawcy. Wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 2 czerwca 2010 r., sygn. II AKa …/10, kwota zadośćuczynienia
zasądzonego na rzecz B. R. podwyższona została do 10000 złotych, zaś w pozostałej
części wyrok Sądu pierwszej instancji utrzymany został w mocy.
Obecnie ustanowiony z urzędu pełnomocnik wnioskodawcy B. R. wystąpił z
wnioskiem o wznowienie postępowania w sprawie, jako podstawę wznowienia
wskazując przepis art. 540 § 2 k.p.k. i domagając się uchylenia wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 2 czerwca 2010 r. i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. Uzasadniając wniosek, pełnomocnik wskazał na wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r., sygn.. P 21/09, w którym uznano,
że art. 8 ust. 1a oraz art. 8 ust. 1d tzw. ustawy lutowej są niezgodne z powołanymi w
tym wyroku wzorcami konstytucyjnymi w zakresie, w jakim ograniczają osobom
represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
możliwość dochodzenia odszkodowań i zadośćuczynień jedynie na jednej podstawie,
nadto jedynie do łącznej kwoty 25000 złotych. Tymczasem, w rozpoznawanej sprawie,
podstawą orzeczeń sądów były przepisy uznane za niekonstytucyjne, co prowadzić
powinno do wznowienia postępowania na podstawie art. 540 § 2 k.p.k.
Ustosunkowując się pisemnie do wniosku pełnomocnika i podzielając
przedstawione w nim argumenty, prokurator Prokuratury Generalnej wniosła o
3
wznowienie postępowania w sprawie i uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w C. oraz
utrzymującego go w mocy wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w C.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek o wznowienie postępowania jest zasadny i zasługuje na uwzględnienie.
Sąd Najwyższy uznał jednak, że jest on dopuszczalny jedynie w takim zakresie, w
jakim jego autor domaga się uchylenia tej części orzeczenia, w której Sąd Apelacyjny
utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego w zakresie oddalającym wniosek o
zadośćuczynienie. W pozostałym zakresie wnioskodawca nie ma bowiem wymaganego
do złożenia wniosku interesu prawnego, co wynika z art. 425 § 3 k.p.k., stosowanego w
postępowaniu w przedmiocie wznowienia postępowania odpowiednio na podstawie art.
545 § 1 k.p.k. W takim więc zakresie, w jakim pełnomocnik wnioskodawcy domagał się
uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego także w części podwyższającej zasądzone na
rzecz B. R. zadośćuczynienie, wniosek podlegał pozostawieniu bez rozpoznania na
podstawie art. 429 § 1 k.p.k. w związku z art. 545 § 1 k.p.k. jako niedopuszczalny z
mocy ustawy.
Wniosek jest natomiast zasadny w tej części, w jakiej kwestionuje oddalenie
wniosku o zadośćuczynienie na rzecz B. R. w pozostałym zakresie. Zdaniem Sądu
Najwyższego, po wznowieniu postępowania, dojść musi jednak nie tylko do uchylenia
wyroku Sądu Apelacyjnego w części, w jakiej utrzymano w mocy wyrok Sądu
Okręgowego w C. w zakresie, w jakim Sąd ten oddalił wniosek o zadośćuczynienie, ale
także – w odpowiedniej części – wyroku Sądu pierwszej instancji. Tylko bowiem w
takim wypadku możliwe będzie powtórzenie pełnego postępowania sądowego
zmierzającego do rozstrzygnięcia o zasadności wniosku B. R. ponad zasądzoną na jego
rzecz kwotę 10000 złotych.
Zgodnie z art. 540 § 2 k.p.k., jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o
niezgodności z Konstytucją przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane
orzeczenie, postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, przy czym przepis ten
4
odnoszony być musi także do wnioskodawcy w postępowaniu odszkodowawczym,
toczącym się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego. Nie ulega
wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie podstawą orzeczenia w przedmiocie wniosku
był przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, zaś podstawą ograniczenia wysokości
zasądzonego zadośćuczynienia był art. 8 ust. 1a tejże ustawy, który utracił moc na
skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r. Wprawdzie na
rzecz B. R. zasądzono ostatecznie kwotę 10000 zł, a więc nie przekraczającą „limitu”
25000 złotych, niemniej z motywów wyroku Sądu Okręgowego w C., zaakceptowanych
– co do zasady – wyrokiem Sądu Apelacyjnego wynika, że ustalając wysokość
zadośćuczynienia sąd powinien wziąć pod uwagę ową ustawowa limitację jego
wysokości i przyjmować, że kwota maksymalna powinna być zasądzana jedynie na
rzecz osób, które były internowane najdłużej i osób, wobec których stosowano
szczególnie odrażające metody przemocy psychicznej. Argumentacja ta w sposób
oczywisty utraciła aktualność wobec usunięcia niekonstytucyjnego ograniczenia
wysokości zadośćuczynienia (odszkodowania) z porządku prawnego. To rozumowanie
zostało zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny, niezależnie od tego, że Sąd ten znalazł
podstawy do podwyższenia kwoty zasądzonego zadośćuczynienia w związku z
nieuwzględnionymi w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji następstwami
internowania.
Ponownie rozpoznając wniosek, Sąd Okręgowy w K. rozważy wszystkie
okoliczność mogące mieć znaczenie dla określenia wysokości kwoty, która powinna
być ostatecznie zasądzona na rzecz wnioskodawcy, pamiętając przy tym, że obecnie, to
jest po utracie mocy przez przepis art. 8 ust. 1a ustawy lutowej, wysokość
odszkodowania (zadośćuczynienia), nie jest już ustawowo limitowana. Pamiętać
powinien Sąd Okręgowy także o tym, że przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania nastąpiło jedynie w takim zakresie, w jakim wniosek B. R. został
uprzednio oddalony, a zatem pozostaje w obrocie prawnym prawomocne i podlegające
5
wykonaniu orzeczenie w takim zakresie, w jakim zasądzono na rzecz B. R. kwotę
10000 złotych,
Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w wyroku.