Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 304/11
POSTANOWIENIE
Dnia 14 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa E. P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Szefowi Wojskowego Zarządu Infrastruktury
w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Pozwem z dnia 20 stycznia 2010 r. powódka wniosła o zasądzenie od
pozwanego odszkodowania w kwocie 80 000 zł, w tym 70 000 zł tytułem
zrekompensowania spodziewanych wydatków, poniesienie których jest niezbędne
dla zabezpieczenia akustycznego budynku usytuowanego na nieruchomości
położonej w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska wojskowego, stanowiącej jej
własność i 10 000 zł tytułem odszkodowania za utratę wartości tej nieruchomości.
Przyczyną szkody, w ocenie powódki, było objęcie nieruchomości ograniczeniami
strefy „I” obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego w P.,
ustanowionego rozporządzeniem Wojewody nr 40/07 z dnia 31 grudnia 2007 r.
Postanowieniem z dnia 4 października 2010 r. Sąd Okręgowy odrzucił
pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W ocenie Sądu, zachodziła
tożsamość podmiotowa i przedmiotowa rozstrzyganej sprawy z prawomocnie
osądzoną, pod sygnaturą XII C 3005/2005 Sądu Okręgowego, sprawą o
odszkodowanie, z tych samych tytułów. Sąd wskazał, że pomimo zmiany
rozporządzenia Wojewody w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego
użytkowania dla lotniska wojskowego w P., obowiązującego w dacie orzekania w
poprzedniej sprawie, sytuacja faktyczna i prawna powódki nie uległa zmianie.
Zgłoszone roszczenie pozostaje, jak uprzednio, w związku z funkcjonowaniem
lotniska wojskowego i ustanowieniem wokół niego obszaru ograniczonego
użytkowania.
Zażalenie powódki na to postanowienie Sąd Apelacyjny postanowieniem z
dnia 28 grudnia 2010 r. oddalił stwierdzając, że mimo zmiany rozporządzenia
Wojewody w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, nie uległa
zmianie podstawa faktyczna powództwa, zmiana aktu prawnego nie tworzy
bowiem nowych faktów. W szczególności nie ma znaczenia, że w związku z
umiejscowieniem nieruchomości powódki w innej niż uprzednio strefie, obowiązują
inne ograniczenia i wymagania techniczne dla budynków, gdyż powódka dochodzi
tych samych roszczeń, których dochodziła w poprzednim procesie, to jest
3
odszkodowania z tytułu potrzeby poniesienia nakładów akustycznych w budynku
mieszkalnym oraz odszkodowania za spadek wartości nieruchomości.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
powódka zarzuciła naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 129 ust. 2 i 4
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U.
z 2008 nr 25, poz. 150 ze zm.), art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji
o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1
i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wnosiła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., odrzucenie pozwu nastąpi m.in., jeżeli
o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już
prawomocnie osądzona. Prawomocnie osądzona sprawa, zgodnie z art. 366 k.p.c.
korzysta z przymiotu powagi osądzonej co do tego co w związku z podstawą sporu
stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto pomiędzy tymi samymi stronami.
Ponowne orzekanie o tym samym pomiędzy tymi samymi stronami stanowi
uchybienie procesowe prowadzące do nieważności postępowania (art. 379 pkt 3
k.p.c.). Badając, czy w sprawie zachodzi powaga rzeczy osądzonej, sąd ocenia
zatem treść zgłoszonego w drugiej sprawie roszczenia oraz przedmiot
rozstrzygnięcia wydanego w sprawie poprzednio osądzonej z udziałem tych
samych stron. O wystąpieniu przeto stanu powagi rzeczy osądzonej rozstrzyga nie
tylko tożsamość stron, występujących w obu procesach, ale równocześnie
tożsamość podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. Dopiero kumulacja
wszystkich tych przesłanek przesądza o kwalifikacji stanu sprawy jako res iudicata
(tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 479/06, LEX
nr 253401; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2007 r., IV CSK
267/07, LEX nr 492179). W zakresie podstawy faktycznej podkreślić należy,
że jej tożsamość bada się na datę zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c.).
W związku z tym nie są objęte powagą rzeczy osądzonej roszczenia, które
wynikają z nowych okoliczności faktycznych powstałych po wydaniu wyroku.
4
Prekluzji ulega tylko materiał dowodowy, który legł u podstaw orzeczenia,
czyli prekluduje się (w zasadzie) materiał dowodowy znany w procesie
zakończonym prawomocnym orzeczeniem. Nowe okoliczności, czyli podstawa
faktyczna powstała po uprawomocnieniu się orzeczenia, uzasadnia nowy pozew.
W sprawie niniejszej powódka powoływała się na zmienione okoliczności
faktyczne wskazując, że ich zmiana nastąpiła już po uprawomocnieniu się wyroku
w poprzedniej sprawie. Zmiana ta, w postaci wywołującego w sferze praw powódki
daleko idące ograniczenia, nowego rozporządzenia Wojewody w sprawie
utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego w P.,
może być oceniana jako uchylająca stan res iudicata, skoro dochodzone w nowej
sprawie roszczenie jest wywodzone przez powódkę ze zmienionych okoliczności
faktycznych. Mieć należało bowiem na uwadze , że w chwili orzekania o
roszczeniu w pierwszym procesie, obowiązywało rozporządzenie Wojewody nr
82/03 z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego
użytkowania (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2003 r. nr 200, poz. 3873) wydane na
podstawie art. 135 ust. 1 i 2 Prawo ochrony środowiska. Nieruchomość powódki, na
mocy postanowień tego rozporządzenia znajdowała się w strefie „B” obszaru
ograniczonego użytkowania. W załączniku nr 3 do rozporządzenia przewidziano
wprowadzenie, na obszarze strefy „B”, zakazu tworzenia nowych terenów
zabudowy mieszkaniowej w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego; jako zalecany sposób korzystania z terenu wskazano
lokalizowanie nowych obiektów nie wymagających ochrony akustycznej i nie
powodujących zwiększenia hałasu dla zabudowy mieszkaniowej; ustalono,
że w nowopowstających i istniejących budynkach z pomieszczeniami
wymagającymi ochrony akustycznej należy zapewnić właściwy klimat akustyczny
przez stosowanie przegród zewnętrznych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej.
W tym stanie faktycznym i prawnym oddalono zgłoszone wówczas roszczenie
powódki o zapłatę 50 000 zł z tytułu rynkowego ubytku wartości nieruchomości oraz
o zapłatę 37 416,18 zł z tytułu koniecznych do wykonania na jej nieruchomości
budowlanych robót wygłuszeniowych.
W dniu 22 lutego 2008 r., a zatem już po wydaniu prawomocnego wyroku
oddalającego powództwo w poprzedniej sprawie, weszło w życie rozporządzenie
5
Wojewody nr 40/07 z dnia 31 grudnia 2007 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp z 2008 r. nr 1,
poz. 1) zmieniające rozporządzenie nr 82/03 z dnia 17 grudnia 2003 r. Wprowadziło
ono nowy podział na strefy oraz nowe ograniczenia w poszczególnych strefach. W
następstwie odmiennego ukształtowania stref ograniczonego użytkowania
nieruchomość powódki znalazła się w nowoutworzonej strefie „I”, o największych
ograniczeniach w korzystaniu z nieruchomości. W § 4 rozporządzenia nr 82/03 w
nowym brzmieniu przewidziano w strefie „I” wyższy dopuszczalny długookresowy
poziom dźwięku, aniżeli dopuszczalny w uprzednio istniejącej strefie „B”. Zgodnie z
nowym brzmieniem załącznika nr 3 do rozporządzenia nr 82/03, w strefie „I”
przewidziano dalej idące, niż uprzednio, ograniczenia w zakresie przeznaczenia
terenu i sposobu korzystania z niego, a także w zakresie wymagań technicznych
dotyczących budynków. Wprowadzono m.in. zakaz przeznaczania terenu pod
budowę budynków mieszkalnych, szpitali, domów opieki społecznej i budynków
związanych ze stałym pobytem dzieci i młodzieży, zakaz budowy budynków
mieszkalnych oraz nakazano zmianę funkcji istniejących budynków na podlegające
ochronie akustycznej lub zapewnienie właściwego klimatu akustycznego w
pomieszczeniach wymagających ochrony akustycznej. Nowe rozporządzenie
wprowadziło zatem nie tylko odmienne i bardziej uciążliwe od obowiązujących
uprzednio normy hałasu w strefie „I” w której obecnie zlokalizowana jest
nieruchomość powódki. Dodatkowo przewidziano w tej strefie m.in. zakaz budowy
budynków mieszkalnych, co w świetle art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.
Prawo Budowlane uniemożliwia powódce, dozwolone uprzednio, rozbudowywanie,
odbudowywanie i nadbudowywanie należącego do niej budynku mieszkalnego.
Powyższe wskazuje, że w obu sprawach brak jest tożsamości okoliczności
faktycznych, z których wynikały, w jednej i w drugiej sprawie, roszczenia
procesowe. W konsekwencji podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. był uzasadniony.
Argumentacja zawarta w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia
wskazuje, że Sąd Apelacyjny przyjął, iż zmiana aktu prawa miejscowego,
tj. rozporządzenia Wojewody nr 82/03 z dnia 17 grudnia 2003 r., wprowadzająca
zwiększone ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości położonych w obszarze
ograniczonego użytkowania, nie stanowi, w myśl art. 129 ust. 2 i 4 Prawo ochrony
6
środowiska, podstawy do wystąpienia o odszkodowanie za poniesioną szkodę.
Takie, nietrafne, odczytanie przepisu umożliwiałoby organom władzy publicznej
wprowadzanie nowych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości objętych
obszarem ograniczonego użytkowania, przy jednoczesnym pozbawianiu ich
właścicieli możliwości dochodzenia odszkodowania. Należało zatem uznać, że i
zarzut naruszenia art. 129 ust. 2 i 4 Prawo ochrony środowiska był uzasadniony.
Z uwagi na gwarancyjny charakter przepisów Konstytucji oraz art. 1
Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,
przepisy te nie mogły stanowić samoistnej podstawy rozstrzygnięcia, co jednak
ostatecznie nie wpływało na treść rozstrzygnięcia.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c., orzekł jak w sentencji.