Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 150/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa U. S.
przeciwko I. F. Services Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, A. R. Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością i Wojewódzkiemu Szpitalowi Specjalistycznemu w
O.
o dopuszczenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 marca 2012 r.,
skarg kasacyjnych powódki i strony pozwanej A. R. Spółki z o. o.
od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 kwietnia 2011 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w pkt II i IV w całości oraz w pkt
III i VII w zakresie odnoszącym się do uchylonej części wyroku i
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w tym zakresie do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego;
2
2) oddala skargę kasacyjną powódki w pozostałej części.
Uzasadnienie
Powodowie U. S. i K. S. wnieśli pozwy o dopuszczenie do pracy przeciwko
A. R. spółce z o.o. (dalej również jako „pozwany 1”), I. F. Services spółce z o.o.
(dalej również jako „pozwany 2”) oraz Wojewódzkiemu Szpitalowi
Specjalistycznemu (dalej również jako „pozwany 3”).
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
listopada 2010 r. dopuścił powodów do pracy w pozwanej I. F. Services, oddalając
powództwo w pozostałym zakresie. Sąd pierwszej instancji ustalił, że we wrześniu
2004 r. został zlikwidowany w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym dział
żywienia, zaś wykonywanie usług w tym zakresie w drodze przetargu powierzono
firmie zewnętrznej G. Group spółce z o.o. (obecnie I.F.Services spółka z o.o.). W
drodze zawieranych z pozwanym 3 umów usługobiorca uzyskał tytuł prawny do
posiadania kuchni i pomieszczeń przynależnych zlokalizowanych w budynku
szpitala, a zajmowanych dotychczas przez dział żywienia. Wykonawca przejął też w
całości wyposażenie kuchni. Stał się również na podstawie art. 231
k.p. pracodawcą
dla pracowników szpitala zatrudnionych w dziale żywienia. Pozwany 2
systematycznie rozszerzał zakres świadczonych usług żywienia szpitalnego,
pozyskując nowych klientów. Bezpośrednio przed zakończeniem współpracy z
pozwanym 3 i zwrotnym przekazaniem mu użytkowanych pomieszczeń wraz z
częścią wyposażenia, tj. w kwietniu 2010 r., spółka I. F. Services na bazie tych
pomieszczeń przygotowywała posiłki dla sześciu podmiotów: Wojewódzkiego
Szpitala Specjalistycznego (55%), Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i
Chorób Płuc (22%), a także Szpitala Uniwersyteckiego, Szpitala Pomocy
Maltańskiej, KWP, Policyjnej Izby Dziecka i D. Polska spółki z o.o. Zatrudnieni u
pozwanego 2 pracownicy świadczyli pracę bez podziału wykonywania czynności na
poszczególnych usługobiorców, a stan zatrudnienia w tym czasie wynosił 34 osoby.
Spółka I. F. Services świadczyła usługi na rzecz szpitala do 5 maja 2010 r. W
następstwie wygaśnięcia umowy ze szpitalem doszło do zwrotu pozwanemu 3
3
dzierżawionych pomieszczeń kuchni oraz wyposażenia kuchennego przejętego w
2004 r., które następnie w dużej części uległo kasacji. W oddanych
pomieszczeniach szpital przeprowadził zaś prace remontowo – adaptacyjne z
przeznaczeniem na oddziały szpitalne. Poczynając od 6 maja 2010 r. usługi
żywienia szpitalnego na rzecz Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i
Chorób Płuc oraz pozwanego 3 przejęła A. R. spółka z o.o. W związku z
pozyskaniem tych zleceń pozwany 1 dokonał rozbudowy (postawienia dodatkowych
budynków zaplecza kuchni zlokalizowanej na terenie Wojewódzkiego
Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego) oraz zakupu niezbędnego wyposażenia w
postaci zmywarek, kotłów, pieców konwekcyjnych, zamrażarek, itp. W związku z
nowymi zleceniami spółka ta poszukiwała też na rynku olsztyńskim osób na
stanowiska kucharzy i pomocy kuchennych. Ze względu na posiadanie własnego
kierownictwa koordynującego świadczenie usług żywieniowych, powierzenia
rozwożenia posiłków firmie zewnętrznej oraz zlokalizowania centrum dietetycznego
K., brak było natomiast po stronie pozwanego 1 zapotrzebowania na pracowników
na tych stanowiskach (pozwany 2 w kuchni w O. zatrudniał kierownictwo,
kierowców i dietetyków). W maju 2010 r. powodowie zgłosili gotowość do
świadczenia pracy na rzecz I. F. Services oraz Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego.
W ocenie Sądu Rejonowego, powództwa zasługiwały na uwzględnienie w
stosunku do pozwanej spółki I. F. Services. Sąd ten wskazał w szczególności, że
charakter prowadzonej przez pozwane spółki działalności był tego rodzaju, że nie
mogła ona funkcjonować bez zaplecza materialnego (lokale spełniające wymogi
sanitarne, specjalistyczne wyposażenie kuchenne) oraz zorganizowanej struktury
niezbędnej przy takiej działalności (kucharze, pomoce kuchenne, dietetycy,
personel zarządzający, itp.). W tej zaś sytuacji sam fakt, że pozwany 1 przejął od
pozwanego 2 usługę w postaci żywienia pacjentów jest niewystarczający do
stwierdzenia, że doszło do transferu części przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, pozwany 3 też nie jest podmiotem, który
należało uznać za przejmującego przedsiębiorstwo w tym rozumieniu. Szpital
odzyskał bowiem jedynie władztwo nad lokalami, w których pozwany 2 prowadził
dotychczas działalność cateringową, zwrócono mu też część wyposażenia
4
użytkowanego przez spółkę I. F. Services. Podmiot ten nie podjął się jednak
prowadzenia działalności identycznej lub podobnej do wykonywanej przez
pozwanego 2.
Wyrok Sądu Rejonowego został zaskarżony apelacją przez powódkę U. S. w
części oddalającej powództwo przeciwko A. R. i Wojewódzkiemu Szpitalowi
Specjalistycznemu, z tym że jak wskazano w uzasadnieniu apelacji, wyłącznie z
ostrożności procesowej, bo wyrok Sądu pierwszej instancji strona powodowa
uznawała za prawidłowy. Apelację od tego orzeczenia w całości wniosła też
pozwana I. F.Services.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21
kwietnia 2011 r.:
I. zmienił zaskarżony wyrok w pkt V i oddalił powództwo K. S. względem
pozwanej I. F. Services spółki z o.o.;
II. zmienił zaskarżony wyrok w pkt I i oddalił powództwo U. S. skierowane
przeciwko I. F. Services spółce z o.o.;
III. zmienił zaskarżony wyrok w pkt III i nie obciążył powódki U.S. kosztami
procesu na rzecz I. F. Services spółki z o.o.;
IV. zmienił zaskarżony wyrok częściowo w pkt II i dopuścił powódkę U. S. do
pracy u pozwanej A. R. spółki z o.o.;
V. oddalił apelację powódki U. S. w pozostałym zakresie;
VI. odrzucił apelację I. F. Services spółki z o.o. w pozostałym zakresie;
VII. przyjął, że koszty procesu za instancję odwoławczą strony ponoszą we
własnym zakresie.
Sąd odwoławczy wskazał, że przepis art. 231
§ 1 k.p. koncentruje uwagę na
relacji zachodzącej między trzema podmiotami: dotychczasowym pracodawcą,
przejmującym pracodawcą i pracownikiem. W przedmiotowej sprawie w
zachodzących przemianach uczestniczyła większa liczba pracodawców. Spoiwem
między szpitalem a pozostałymi pozwanymi były zadania polegające na
zapewnieniu wyżywienia. Relacja zachodząca między pozwanymi spółkami
polegała zaś na przejęciu tego zadania, przy czym dotychczasowe zaplecze
kuchenne zostało przez I. F. Services zwrócone Wojewódzkiemu Szpitalowi
Specjalistycznemu. W ocenie Sądu drugiej instancji, nie stoi to jednak na
5
przeszkodzie stwierdzeniu, że pomiędzy spółkami doszło do przejścia zakładu
pracy. Zakład pracy stanowi bowiem zorganizowaną całość osobową i rzeczowo –
majątkową, która jest dla pracowników placówką, miejscem świadczenia pracy.
Zakład pracy stanowi zatem zorganizowany zespół środków, na który w typowym
układzie składają się elementy materialne, niematerialne, system organizacyjny i
załoga. Analiza orzeczeń ETS wydanych na gruncie dyrektywy Rady 2001/23/WE z
dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia
przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. U. UE L z
dnia 22 marca 2001 r.) prowadzi do wniosku, że kryterium decydującym o uznaniu
za rzeczywiste przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego części jest zachowanie
tożsamości jednostki gospodarczej, które wynika przede wszystkim z rzeczywistego
kontynuowania lub przejęcia przez nowego pracodawcę tej samej działalności
gospodarczej lub działalności podobnej. Tożsamość ta wyznaczana jest, między
innymi, czynnikiem majątkowym. Element ten nie ma jednak charakteru
wyłącznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego można bowiem zaobserwować
dyferencjację, której wyznacznikiem jest funkcjonowanie pracodawcy w tzw. strefie
publicznej. W tym wypadku przy wykładni art. 231
§ 1 k.p. podstawowe znaczenie
ma przekazanie (przejęcie) wykonywanych zadań. Aspekt majątkowy traci zaś na
znaczeniu. Podstawą wyróżnienia tej kategorii pracodawców nie jest ich „publiczny”
status. Rzecz bowiem w tym, że pracodawcy ci realizują misję społeczną
(publiczną), która uwypukla czynnik zadaniowy. Nie jest ona ukierunkowana na
osiągnięcie efektu gospodarczego, przez co czynnik majątkowy traci na znaczeniu.
Jednostki służby zdrowia (szpitale) należy zaliczyć do tej grupy pracodawców.
Wygaśnięcie umowy o świadczenie usług może oznaczać ponowne przejście
zakładu pracy na podmiot zlecający, pod warunkiem objęcia przez niego
faktycznego władztwa nad zakładem pracy. Jest to faktyczny aspekt przejścia
zakładu pracy na innego pracodawcę, polegający na tym, że zakład (bądź jego
część), stanowiący zorganizowaną całość nastawioną na osiągnięcie określonego
celu technicznego, oddawany jest do dyspozycji innego pracodawcy, który uzyskuje
realną możliwość zarządzania tym zakładem, to jest korzystania z jego majątku i
kierowania zespołem pracowniczym. Nie ma przy ty znaczenia, czy zleceniodawca
6
usługi ma zamiar nadal samodzielnie wykonywać czynności dotychczas
realizowane przez podwykonawcę, czy też zamierza zlecić usługę innemu
podmiotowi. Ważne jest jedynie, czy nowy pracodawca miał rzeczywistą możliwość
zarządzania majątkiem i kierowania pracownikami. Z tego względu, według Sądu
odwoławczego, pogląd Sądu Rejonowego negujący zaistnienie transferu między
spółką I. F. Services a szpitalem był błędny. Skoro bowiem pozwany 2 zwrócił
pozwanemu 3 majątek służący do realizowania funkcji żywieniowej, to należy
przyjąć, że osoby przypisane do tych zadań stały się pracownikami szpitala. Nie
oznacza to jednak, jak wskazał dalej Sąd drugiej instancji, że Wojewódzki Szpital
Specjalistyczny jest ostatecznie adresatem wytoczonych powództw. W dniu 6 maja
2010 r. pozwany 3 dysponował częścią zakładu pracy. Przeszli do niego
pracownicy z I. F. Services, przynależał też do niego majątek umożliwiający
realizację zadań polegających na wyżywieniu pacjentów. Zważywszy na ochronny
charakter automatyzmu prawnego wynikającego z art. 231
§ 1 k.p., wykluczyć
należy stanowisko, zgodnie z którym działanie pracodawcy może zniweczyć skutki
transferu. W rezultacie zawarcie przez szpital umowy z A. R., w której przewidziano
inny niż dotychczas sposób realizacji zadań żywieniowych (cateringowy, czyli
zewnętrzny), a w konsekwencji nieprzekazanie pozwanemu 1 substancji
majątkowej, nie może oznaczać, że nie doszło do transferu pracowników.
Realizowanie przez szpital funkcji w sferze publicznej skłania bowiem do
bagatelizowania czynnika majątkowego. W tym wypadku przy wykładni art. 231
§ 1
k.p. podstawowe znaczenie ma przekazanie (przejęcie) wykonywanych zadań. W
rezultacie, zdaniem Sądu Okręgowego, roszczenia powodów powinny być
uwzględnione wobec A. R., a nie w stosunku do I. F. Services, jak nieprawidłowo
przyjął Sąd pierwszej instancji.
Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Okręgowego wywiedli powódka Urszula
Szafrańska oraz pozwana A. R. spółka z o.o. Powódka zaskarżyła wyrok w części,
tj. w pkt II zmieniającym wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalającym jej
powództwo przeciwko I. F. Services spółki z o.o. oraz w pkt V oddalającym jej
apelację w pozostałym zakresie, tzn. w stosunku do Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego.
7
Skarga powódki została oparta na naruszeniu prawa materialnego, tj. art. 231
k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w
przedmiotowym stanie faktycznym doszło do równoczesnych transferów
pracowników pomiędzy pozwanym 2 a pozwanym 3 oraz pomiędzy pozwanym 3 a
pozwanym 1, a także przez jego błędną wykładnię, co polegało na przyjęciu, że:
 w niniejszej sprawie podstawowe znaczenie ma fakt przekazania zadań, przy
jednoczesnej marginalizacji aspektu majątkowego,
 w danym stanie faktycznym usługi żywienia mają charakter zadań
społecznych, a tym samym nie są ukierunkowane na osiągnięcie efektu
gospodarczego, przez co pryzmat majątkowy traci na znaczeniu,
 okoliczność świadczenia usług przez I. F. Services na rzecz także innych
podmiotów aniżeli pozwany szpital, jak również zawieranie przez tę spółkę
nowych umów z pracownikami w trakcie trwania kontraktu pozostaje bez
znaczenia w niniejszej sprawie,
 bez znaczenia pozostaje fakt, że A. R. nie miała zapotrzebowania na
dotychczasową usługę, uruchamiając kontrakt z pozwanym szpitalem
(realizuje inne usługi na rzecz pozwanego 3 aniżeli poprzednia spółka),
 ocena, czy doszło do „wtórnego” transferu zakładu pracy w niniejszej
sprawie zależy od okoliczności, czy nowy pracodawca miał rzeczywistą
możliwość zarządzania majątkiem i wykonywania własnych celów, w tym
kierowania pracownikami, bez względu na fakt, czy miał on zamiar
samodzielnie wykonywać czynności dotychczas realizowane przez
podwykonawcę, czy też zamierza zlecić tę usługę innemu podmiotowi,
 doszło do „wtórnego” transferu zakładu pracy pomimo faktu likwidacji kuchni
centralnej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego, a więc sytuacji, gdy
poprzednia placówka zatrudnienia w sensie przedmiotowym przestała
faktycznie istnieć.
Formułując takie zarzuty, skarżąca wniosła o uchylenie i zmianę wyroku
Sądu Okręgowego w części, tj. w pkt II i V, przez dopuszczenie powódki do pracy w
I. F. Services spółce z o.o., ewentualnie w Wojewódzkim Szpitalu
Specjalistycznym, a także o zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania.
Jednocześnie powódka wskazała, że wnosi skargę kasacyjną w odniesieniu do
8
pozwanego szpitala tylko z ostrożności procesowej, bowiem w jej ocenie
prawidłowe było rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, dopuszczające ją do pracy w
pozwanej I. F. Services.
Pozwana A. R. zaskarżyła wyrok Sądu drugiej instancji w części, tj. w
zakresie pkt II (oddalenie powództwa U. S. względem I. F. Services) oraz pkt IV
(dopuszczenie U. S. do pracy w A. R.).
Pozwana oparła skargę na podstawie naruszenia prawa materialnego, tj. art.
231
§ 1 k.p., przez:
 błędną wykładnię i przyjęcie, że samo przejęcie funkcji i zadań poprzedniego
usługodawcy przez nowego usługodawcę skutkuje przejściem zakładu pracy
lub jego części, nawet mimo nieprzejęcia majątku, w sytuacji, gdy
świadczenie usług z uwagi na ich charakter musi być oparte na istotnym
zapleczu majątkowym,
 błędną wykładnię i przyjęcie, że w razie przejęcia funkcji i zadań
poprzedniego usługodawcy przez nowego usługodawcę w sytuacji, gdy
świadczenie usług z uwagi na ich charakter musi być oparte na istotnym
zapleczu majątkowym, dochodzi do zachowania wymaganej przez art. 1
dyrektywy Rady 2001/23 z dnia 21 marca 2001 r. (w sprawie zbliżania
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw
pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw lub zakładów lub
części przedsiębiorstw lub zakładów) tożsamości przedsiębiorstwa
poprzedniego i nowego usługodawcy nawet mimo nieprzejęcia majątku,
 błędną wykładnię i przyjęcie, że usługi żywienia stanowią zadania o
charakterze „społecznym, politycznym, publicznym”, a wobec tego w ich
wypadku samo przejęcie funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy przez
nowego usługodawcę skutkuje przejściem zakładu pracy lub jego części
nawet mimo nieprzejęcia majątku,
 niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie – w której
chodzi o usługi oparte na istotnym zapleczu majątkowym – nastąpiło
przejście zakładu pracy lub jego części, mimo że doszło jedynie do przejęcia
funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy bez przejęcia majątku,
9
 niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie – w której
chodzi o usługi oparte na istotnym zapleczu majątkowym – nastąpiło
zachowanie tożsamości przedsiębiorstw, mimo że doszło jedynie do
przejęcia funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy bez przejęcia majątku,
 niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że usługi żywienia stanowią zadania o
charakterze „społecznym, politycznym, publicznym”, a wobec tego nastąpiło
przejście zakładu pracy lub jego części, mimo że doszło jedynie do przejęcia
funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy bez przejęcia majątku.
Opierając skargę na takich podstawach, pozwany 1 wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części, tj. w zakresie pkt II i IV, a następnie przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę
wyroku w tej części i oddalenie powództwa względem A. R. oraz uwzględnienie
powództwa względem I. F. Services, a także o zasądzenie na rzecz skarżącego
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie przejścia zakładów pracy w prawie europejskim reguluje
dyrektywa Rady 2001/23/WE w sprawie zbliżania ustawodawstw państw
członkowskich w zakresie ochrony praw pracowniczych w razie przejścia
przedsiębiorstw, zakładów pracy lub części przedsiębiorstw lub zakładów pracy. Na
gruncie krajowego porządku prawnego odnosi się do niego natomiast art. 231
k.p.,
który nie zawiera definicji pojęcia przejścia zakładu pracy, normując wyłącznie jego
konsekwencje. Zgodnie z obowiązującą w Unii Europejskiej zasadą dokonywania
proeuropejskiej (prowspólnotowej) wykładni prawa, obowiązkiem sędziego
krajowego jest nadanie regulacji prawa wewnętrznego takiego sensu
normatywnego, który będzie pozostawał w zgodzie z porządkiem prawnym
Wspólnoty. Dotyczy to także orzecznictwa TSUE (poprzednio ETS). Każdy kraj
członkowski ma obowiązek jego respektowania, stanowi ono bowiem istotną część
acquis communautaire, czyli dorobku Wspólnoty (całości przyjętych przepisów i
zasad). Z orzecznictwa ETS wynika generalny wniosek, że kryterium decydującym
o uznaniu za rzeczywiste przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego części jest
10
zachowanie tożsamości jednostki gospodarczej, które wynika przede wszystkim z
rzeczywistego kontynuowania lub przejęcia przez nowego pracodawcę tej samej
działalności gospodarczej lub działalności podobnej (por. wyroki z dnia 18 marca
1986 r. w sprawie 24/85, Josef Maria Antonius Spijkers przeciwko Gebroeders
Benedik Abattoir CV and Alfred Benedik en Zonen BV, ECR 1986, s. 1119; z dnia
14 kwietnia 1994 r. w sprawie C-392/92, Christel Schmidt przeciwko Spar und
Leihkasse Der Fruheren Aemter Bordeesholm, Kiel und Cronshagen, ECR 1994, s.
I-1311; z dnia 26 września 2000 r. w sprawie C-175/99, Didier Mayeur przeciwko
Association Promotion de Information Messine (APIM), ECR 2000, s. I-7755). Aby
jednak możliwe było zastosowanie powołanej dyrektywy, przejęcie części zakładu
pracy powinno obejmować jednostkę gospodarczą zorganizowaną w sposób stały,
której działalność nie ogranicza się do wykonania określonego zadania. Dla
stwierdzenia, czy przesłanki przejęcia jednostki gospodarczej zorganizowanej w
sposób stały zostały spełnione, należy wziąć pod rozwagę wszystkie okoliczności
faktyczne, które charakteryzują dane zachowanie, do których zalicza się w
szczególności rodzaj przedsiębiorstwa lub zakładu, o który chodzi, przejęcie lub
brak przejęcia składników majątkowych takich jak budynki i ruchomości, wartość
składników niematerialnych w chwili przejęcia, przejęcie lub brak przejęcia
większości pracowników przez nowego pracodawcę, przejęcie lub brak przejęcia
klientów, a także stopień podobieństwa działalności prowadzonej przed i po
przejęciu oraz czas ewentualnego zawieszenia tej działalności (wyrok ETS z dnia
15 grudnia 2005 r. w sprawie C-232/04 i C-233/04, Nurten Guney-Gorres i Gul
Demir przeciwko Securicor Aviation (Germany) Ltd i Kotter Aviation Security GmbH
& Co. KG, ECR 2005, s. I-11237; Europejski Przegląd Sądowy 2006 nr 8, s. 46, z
glosą I. Twardowskiej-Mędrek oraz wyrok ETS z dnia 13 września 2007 r. w
sprawie C-458/05, Mohamed Jouini i inni przeciwko Princess Personal Service
GmbH (PPS), Monitor Prawa Pracy 2007 nr 1, s. 54).
Analiza poszczególnych spraw pozwala na wniosek, że przedsiębiorstwo
zachowuje tożsamość w sytuacji, gdy przedmiotem zbycia była jednostka
gospodarcza nadal istniejąca, na co wskazywać będzie między innymi to, że nowy
pracodawca kontynuuje działalność swego poprzednika bądź wznawia ją po
określonym czasie. Tezę taką, opierając się na założeniu przyjętym w sprawie
11
Spijkers, postawił Trybunał w sprawie Süzen (wyrok z dnia 11 marca 1997 r. w
sprawie C-13/95 Ayse Süzen v. Zehnacker Gebäudereinigung GmbH
Krankenhausservice, [1997] ECR s. I-1259).
Biorąc to pod uwagę, nie można uznać za trafne stanowiska Sądu
Okręgowego, że doszło do przejścia części zakładu pracy I. F. Services na
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny tylko z tej przyczyny, że pozwany 2 zwrócił
pozwanemu 3 użytkowane pomieszczenia i ich wyposażenie, skoro szpital ani nie
kontynuował działalności spółki w zakresie żywienia, ani nie miał zamiaru
wznowienia jej w terminie późniejszym, zlecając usługi w tym zakresie kolejnemu
podwykonawcy. Nie ma zatem możliwości stwierdzenia, że zachowana została
tożsamość gospodarcza, stanowiąca warunek ustalenia, że w danej sytuacji
faktycznej doszło do przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę. Taki pogląd
nie stoi przy tym w sprzeczności z dotychczasowym orzecznictwem Sądu
Najwyższego, przyjmującym że zwrot przedmiotu dzierżawy może stanowić
ponowne przejście zakładu pracy na wydzierżawiającego (por. np. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 7 czerwca 1994 r., I PZP 20/94, OSNP 1994 nr 9, poz. 141,
czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 67/02, OSNP 2004 nr
14, poz. 240), skoro taki skutek ma być uwarunkowany objęciem przez
wydzierżawiającego władztwa nad zakładem pracy, co oznacza, że zakład (bądź
jego część), stanowiący zorganizowaną całość nastawioną na osiągnięcie
określonego celu technicznego, oddawany jest do dyspozycji nowego pracodawcy,
który uzyskuje realną możliwość zarządzania tym zakładem. Nie sposób uznać, że
pomieszczenia kuchenne i ich wyposażenie zwrócone szpitalowi, który ani przez
chwilę nie wykorzystywał ich zgodnie z przeznaczeniem, stanowią część zakładu
pracy w tym rozumieniu, umożliwiającą pracownikom spółki kontynuowanie
zatrudnienia.
W niniejszej sprawie faktycznie doszło bowiem jedynie do zmiany
wykonawcy usługi żywienia pacjentów pozwanego 3. Taka zmiana może zaś
prowadzić do przejścia zakładu pracy (lub jego części) jednego podwykonawcy
bezpośrednio na kolejnego. Jak przyjmuje bowiem ETS, dla zastosowania
dyrektywy 2001/23 nie jest konieczne istnienie bezpośredniego stosunku
umownego pomiędzy przejmującym a przejmowanym: przejście może nastąpić za
12
pośrednictwem strony trzeciej, takiej jak właściciel mienia lub osoba wnosząca
kapitał (por. wyrok z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie C-340/01 Carlito Abler and
Others v. Sodexho MM Catering Gesellschaft mbH, [2003] ECR s. I-14023). Należy
jednak zwrócić uwagę, że jak podkreślił ETS w sprawie Süzen, sam transfer funkcji
na inny podmiot nie wystarczy do zachowania tożsamości i nie może być w sposób
automatyczny uznany za przejście (części) zakładu pracy. W zależności od
okoliczności, tożsamość przedsiębiorstwa mogą kształtować - poza składnikami
materialnymi i niematerialnymi - inne czynniki, takie jak m.in. zachowanie tego
samego personelu zarządzającego, niezmienność sposobu organizacji pracy,
metod funkcjonowania i prowadzenia działalności oraz dostępnych środków.
Wzgląd na ochronę stosunku pracy nie może powodować uznania za przejście
samego przekazania określonego zadania innemu podmiotowi. Istotne znaczenie
ma również typ przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy jednostka gospodarcza jest w
stanie funkcjonować bez aktywów materialnych lub niematerialnych, utrzymanie
tożsamości (a tym samym przyjęcie, że miało miejsce przejście zakładu pracy) nie
może zależeć od przejęcia takich aktywów. W niektórych sektorach to pracownicy
(a nie np. maszyny, przyrządy itd.) tworzą jednostkę gospodarczą. Objęcie kontroli
nad taką jednostką skutkuje więc przejściem zakładu pracy. Ostatecznie Trybunał
uznał więc, że dyrektywa 2001/23 nie ma zastosowania do sytuacji, gdy zmieniono
podmiot wykonujący czynności porządkowe, jeśli nie towarzyszyło temu przejście z
jednego przedsiębiorstwa na drugie składników materialnych lub niematerialnych,
ani przejęcie przez nowego pracodawcę wykonujących te zadania pracowników.
Wykorzystując argumentację przyjętą w sprawie Süzen, ETS w sprawie Oy
Liikenne Ab (wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r., C – 172/99 Oy Liikenne Ab v. Pekka
Liskojärvi and Pentti Juntunen, [2001] ECR s. I – 0745) również wskazał na
konieczność rozróżnienia między przedsiębiorstwami, których działalność jest
oparta na czynniku ludzkim i takimi, których funkcjonowanie jest oparte na
aktywach materialnych. Trybunał stwierdził w tej sprawie w szczególności, że
kontynuowanie działalności i dodatkowo przejęcie większości wykwalifikowanych
pracowników wyznaczonych do wykonywania określonego zadania pociąga za
sobą przejęcie zorganizowanej jednostki, jednakże pod warunkiem, że
przedsiębiorstwo funkcjonuje uwzględniając czynnik ludzki.
13
Takie stanowisko ETS potwierdził w sprawie Abler, podnosząc że artykuł 1
dyrektywy 77/187 w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia
przedsiębiorstw, zakładów lub części zakładów należy interpretować jako dotyczący
sytuacji, w której instytucja zamawiająca, która udzieliła zamówienia na
zarządzanie usługami gastronomicznymi w szpitalu jednemu wykonawcy,
unieważnia to zamówienie i zawiera umowę na świadczenie tych samych usług z
drugim wykonawcą, i gdy drugi wykonawca korzysta ze znacznej części środków
trwałych uprzednio wykorzystywanych przez pierwszego wykonawcę, a następnie
udostępnionych przez instytucję zamawiającą, nawet jeżeli drugi wykonawca
wyraził zamiar niezatrudniania pracowników pierwszego wykonawcy. W stanie
faktycznym doszło do zmiany podmiotu świadczącego usługi cateringowe na rzecz
szpitala. Środki niezbędne do ich wykonywania były własnością szpitala, który
przekazywał je kolejno poszczególnym usługodawcom. Poprzedni i nowy
wykonawca realizowali zatem usługę na rzecz zamawiającego w oparciu o tę samą
kuchnię szpitalną. Zdaniem Trybunału, dla oceny, czy nastąpiło przejście zakładu
pracy nie był istotny fakt, że właścicielem udostępnianych pomieszczeń i sprzętu
nie był poprzedni kontrahent. Co więcej, dla zastosowania dyrektywy 2001/23 nie
jest konieczne istnienie bezpośredniego stosunku umownego pomiędzy
przejmującym a przejmowanym: przejście może nastąpić za pośrednictwem strony
trzeciej, takiej jak właściciel mienia lub osoba wnosząca kapitał. Trybunał ponownie
podkreślił, że uznanie, czy nastąpiło przejście zakładu pracy, zależy od okoliczności
konkretnego przypadku. Waga poszczególnych kryteriów jest różna, w zależności
od rodzaju prowadzonej działalności. Kryterium tożsamości należy rozumieć inaczej
przy przejściu przedsiębiorstw, które funkcjonują na podstawie określonych
środków materialnych np. pomieszczeń czy urządzeń (tu istotny jest transfer takich
składników materialnych), a odmiennie w odniesieniu do jednostek, których
działalność opiera się na wykwalifikowanej sile roboczej, tj. na czynniku ludzkim.
Wykonywanie usług gastronomicznych wymaga zaś zaplecza materialnego, stąd
zmiana wykonawcy takich usług prowadzi do przejścia zakładu pracy na nowego
wykonawcę, jeżeli korzysta on ze znacznej części środków trwałych
14
wykorzystywanych przez poprzednika, a następnie udostępnionych przez
zamawiającego.
Z powyższego wynika, że w nowszym orzecznictwie ETS zmienił stanowisko
zaprezentowane w wyroku z dnia 14 kwietnia 1994 r. w sprawie C-392/92, Christel
Schmidt przeciwko Spar und Leihkasse Der Fruheren Aemter Bordeesholm, Kiel
und Cronshagen, według którego art. 1 ust. 1 dyrektywy Rady 77/187/EWG z dnia
14 lutego 1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia
przedsiębiorstw, zakładów lub części zakładów należy interpretować następująco:
sytuacja opisana w postanowieniu o odesłaniu prejudycjalnym, w której
przedsiębiorca powierza innemu przedsiębiorcy, w drodze umowy,
odpowiedzialność za wykonywanie prac związanych ze sprzątaniem realizowanych
wcześniej bezpośrednio, jest objęta zakresem stosowania dyrektywy, nawet jeśli
prace te były wykonywane przed przeniesieniem przez jednego pracownika. Wyrok
ten dotyczy stanu faktycznego, w którym za transfer przedsiębiorstwa (części
zakładu pracy) uznano powierzenie wyspecjalizowanemu podmiotowi sprzątania
pomieszczeń zajmowanych przez placówkę bankową, przy czym zadanie to
wykonywała do tej pory jedna osoba, zatrudniona przez bank, a jednocześnie nie
doszło do przejścia jakichkolwiek składników mienia, które byłyby związane z
wykonywaniem tego zadania. Wyrok ten jednak (jak podnosi się w literaturze - A.
Tomanek: Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002, s. 39) był
poddany krytyce, która wpłynęła na zmianę stanowiska ETS. W późniejszym
orzecznictwie stwierdzono, że pojęcie transferu odnosi się „do stabilnej całości
gospodarczej, której działalność nie jest ograniczona do wykonywania jednego,
szczególnego zadania roboczego".
Podsumowując, należy stwierdzić, że w najnowszym orzecznictwie
Trybunału wyrażany jest pogląd, iż przy ocenie, czy doszło do zachowania
tożsamości przez przedsiębiorstwo, należy mieć na uwadze wszystkie okoliczności,
które charakteryzują dany przypadek. Waga poszczególnych kryteriów będzie się
różnić w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Odmiennie oceniana
będzie więc sytuacja, w której funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest oparte na
określonych środkach materialnych w postaci pomieszczeń czy urządzeń, od tej, w
15
której opiera się w zasadniczej części na wykwalifikowanej sile roboczej. Przy
ustalaniu, czy mamy do czynienia z przejściem przedsiębiorstwa, to właśnie te
przesłanki powinny być brane w szczególności pod uwagę. Jeżeli działalność
przedsiębiorstwa opiera się w znaczącej mierze na jego elementach materialnych,
zastosowanie dyrektywy będzie uzależnione od przejęcia tych elementów (w tym
również ich wykorzystywania), niezależnie od tego, czy były własnością
poprzedniego kontrahenta. Natomiast, jeżeli przedsiębiorstwo bazuje w głównej
mierze na czynnościach wykonywanych przez pracowników, dyrektywa będzie
miała zastosowanie w przypadku przejęcia większej ich części.
W podobnym kierunku zmierza też najnowsze orzecznictwo Sądu
Najwyższego, jeśli wziąć pod uwagę, że zarówno w wyroku z dnia 18 września
2008 r., II PK 18/08, OSNP 2010 nr 3 – 4, poz. 40, jak i w wyroku z dnia 4 lutego
2010 r., III PK 49/09, LEX nr 578145 (w sprawie doszło do zmiany wykonawcy
usługi sprzątania bez przejęcia majątku wykorzystywanego przez poprzednika)
przyjęto, iż przepis art. 231
k.p. ma zastosowanie w razie zmiany przez
przedsiębiorcę wykonawcy usługi, jeżeli nowy wykonawca przejmuje istotne
składniki mienia związane z wykonywaniem usługi przez jego poprzednika.
Kluczem do rozróżnienia usług, w których dla wystąpienia skutku z art. 231
k.p. wystarczające jest przejęcie zadań jest zatem ustalenie, co decyduje o
tożsamości przedsiębiorstwa, czyli na czym oparta jest możliwość wykonywania
usługi – na czynniku ludzkim, czy też majątkowym. W stanie faktycznym niniejszej
sprawy nie budzi wątpliwości, że jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, rodzaj usług
wykonywanych na rzecz Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego przez I. F.
Services, a następnie przez A. R. „nie pozwala na przyjęcie, że zapewnienie
wyżywienia mogło odbywać się z pominięciem infrastruktury mającej majątkowy
charakter”. W takiej zaś sytuacji, jak wskazano wyżej, sam transfer zadań nie jest
wystarczający do stwierdzenia zachowania tożsamości przedsiębiorstwa, będącego
warunkiem przejścia zakładu pracy. Konieczne jest także przejęcie składników
majątkowych służących ich wykonywaniu. Z ustaleń faktycznych poczynionych w tej
sprawie wynika zaś, że A. R. nie dzierżawi żadnych powierzchni od Wojewódzkiego
Szpitala Zespolonego (inaczej niż jej poprzednik), ani nie przejęła jakiegokolwiek
majątku tak od pozwanego 2, jak i od pozwanego 3. Pozwany 1 działa bowiem w
16
oparciu o własną kuchnię centralną, o własne centrum dietetyczne zlokalizowane w
Krakowie i własną strukturę osobową (w tym kierowniczą). Skoro więc A. R. nie
wykorzystuje żadnych składników mienia związanych z wykonywaniem usługi
żywienia pacjentów szpitala przez jej poprzednika, to w świetle powyższych
rozważań nie ma możliwości stwierdzenia, że doszło do przejścia na tego
pracodawcę części zakładu pracy I. F. Services. Dodać do tego można, że w
świetle orzecznictwa ETS, dla stwierdzenia, czy doszło do przejścia zakładu pracy
na skutek przekazania samych zadań nie jest istotne, czy są to zadania o
charakterze publicznym, czy też prywatnoprawnym. Decyduje bowiem to, czy
działalność przedsiębiorstwa opiera się w znaczącej mierze na jego elementach
materialnych, czy też przedsiębiorstwo bazuje w głównej mierze na czynnościach
wykonywanych przez pracowników. Niezależnie jednak od tego, przyznać należy
rację skarżącemu pozwanemu, że zadania w zakresie żywienia pacjentów szpitala
przez firmę zewnętrzną nie mogą być traktowane jak usługi o charakterze
„społecznym, politycznym, czy publicznym”. Takie usługi mają bowiem zawsze
charakter gospodarczy, nastawiony na osiągnięcie zysku, nawet wtedy, gdy
wykonywane są na rzecz pracodawców realizujących misje społeczne.
Z tych względów, uznając za usprawiedliwiony zarzut skargi kasacyjnej
powódki naruszenia art. 231
§ 1 k.p. przez oddalenie jej powództwa o dopuszczenie
do pracy w I. F. Services, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł o
uchyleniu zaskarżonego wyroku w pkt II (pkt 1 sentencji). Skarga kasacyjna
powódki okazała się zaś nieuzasadniona w stosunku do pozwanego
Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego, wobec czego w tym zakresie na
podstawie art. 39814
k.p.c. ją oddalono (pkt 2 sentencji).
Odnośnie zaś do skargi pozwanej A. R., należało ją uwzględnić w tym
zakresie, w jakim dotyczy naruszenia art. 231
§ 1 k.p. przez dopuszczenie powódki
U. S. do pracy u skarżącej, wobec czego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§
1 k.p.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku w pkt IV (pkt 1 sentencji).
W związku z uchyleniem zaskarżonego wyroku w pkt II i IV, uchyleniu
podlegał zaskarżony wyrok również w dotyczących kosztów procesu pkt III i VII w
zakresie odnoszącym się do uchylonej części orzeczenia (pkt 1 sentencji).
17